Kunst op Zondag | De denker

Er zijn veel denkers in de wereld. Die van Auguste Rodin is eigenlijk een dichter. Het verhaal gaat dat Rodins denker Dante Alighieri moest voorstellen. Het beeld heette dan ook aanvankelijk ‘De Dichter’. Een enkel detail, de rechterhand onder de kin, de linkerarm voorlangs naar beneden en dan houdt elke gelijkenis met Rodins denker op bij dit standbeeld van Dante: Ugo Zannoni (1836 - 1919) – standbeeld Dante Alighieri,  1865. Bronsgieters zagen meer gelijkenis met het grafmonument dat Michelangelo maakte van Lorenzo de Medici. Dat beeld werd ‘Il Pensieroso’ (de denker) genoemd. Michelangelo (1475 - 1564) – beeld boven graftombe van Lorenzo II de Medici, 1524 – 1531. Al lang voor Rodin was de hand onder de kin, of tegen de zijkant van het hoofd, het stereotype voor denken. Of eigenlijk meer: gepeins. Hier zien we bijvoorbeeld de apostel Johannes denken: “Mijn god, wat een toestand…” De peinzende apostel is onderdeel van een terra cotta beeldengroep van treurende mensen rond de aan het kruis gestorven Jezus. Het tafereel staat in de Santa Maria della Vita kerk in Bologna (Italië). Let eens op de zeer expressieve Maria Magdalena, helemaal rechts. Niccolò dell’Arca (1435 – 1494) - De bewening van Christus, 1450. Bij denkers gaan onze gedachten in eerste instantie uit naar filosofen en wetenschappers. Leonidas Drosis (1834 - 1882) - Standbeeld van Socrates, 1870. Denken, peinzen? Bij dit beeld moeten we meer denken aan mijmeren of wegdromen. Aristide Maillol (1861-1944) - La Méditerranée, 1902 – 1905. In het Antwerpse beeldenpark Middelheim is ze van dichtbij te bekijken. Museum Boijmans heeft een replica. Bij een tentoonstelling (2012-2013) in de Kunsthal Rotterdam brachten enkele kunsthistorici hun twijfels in het nieuws over de authenticiteit van bronzen beelden van Maillol. Sommige beelden zouden na de dood van Maillol zijn gegoten, terwijl met stempels werd gesuggereerd dat ze tijdens zijn leven zouden zijn gemaakt. Stof tot nadenken. Altijd goed als kunst tot nader denken aanzet. Bijvoorbeeld als je kunst uitlegt aan een dode haas. Dat was een meesterwerkje van Joseph Beuys. Barry Flannagan zag liever een andere rol voor de haas: een karakter ontleend aan strips en cartoons samen laten smelten met kunsthistorische elementen. Barry Flanagan (1941 - 2009) - Thinker on a rock, 1997. Ook te zien in Utrecht. En daarmee komen we vanzelf op alles wat is afgeleid van Rodins denker. Grafisch vormgever Jaap Drupsteen verwerkte een denker in een van de leaders die hij in de periode 1970 – 1979 voor de VPRO maakte. In een leader voor het roemruchte programma ‘Het Gat van Nederland’ transformeerde Drupsteen de denker tot de pilaarheilige van Carel Willink, die als een Icarus in vlammen dreigt om te komen, maar er aan weet te ontsnappen. https://www.youtube.com/watch?v=q31nVRiqZkE&t=8m27s In een van de VPRO eindleaders (vertoond als de avonduitzending ten einde was) voerde Drupsteen een vermoeide denker op. https://www.youtube.com/watch?v=c13ggmz8FFs&t=4m2s U zag hoe de denker moedeloos zijn arm liet hangen. Iets dergelijks is ook te zien op de gevel van de Sagrada Familia in Barcelona. Op de zuidwestfaçade is de Passie (lijdensweg van Jezus) uitgebeeld. Eén van de scenes (Ecce homo) is die waar Jezus voor Pontius Pilatus wordt geleid. Moedeloos van alle onrust onder het volk liet Pilatus het volk kiezen welke gevangene vrij gelaten mocht worden: Jezus of de moordenaar Barabbas. Het volk koos voor de laatste. Josep Maria Subirachs (1927 - 2014) - Ecce homo, 1987 – 2009. De moedeloze Pilatus Georg Baselitz deed een zelfportret als denker. Afgebeeld met het witte petje dat hij placht te dragen als hij aan het werk is. En elke werk ‘begint bij nul’, volgens Baselitz. Georg Baselitz (1938- heden) -  Volk Ding Zero (Folk Thing Zero), 2009. Van Hans-Jörg Limbach is bar weinig bekend. In Stuttgart staat wel een bijzondere denker van hem. Hans-Jörg Limbach (1928 - 1990) – Denkpartner, 1980 Veel van de denkers die zijn afgeleid van het werk van Rodin zitten. Dat mag een kenmerkende pose voor denkers zijn, toch is dat lang niet altijd de realiteit. Er zijn mensen die qua denken op hun best zijn als ze in beweging zijn. Denken, peinzen, mijmeren tijdens het ijsberen of een wandeling. Tijdens een vijfdaags bezoek aan Litouwen werden Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir gefotografeerd door Antanas Sutkus. Een foto van Sartre die door de duinen loopt werd de inspiratie voor een standbeeld van de filosoof, gemaakt door Klaudijus Pudymas. Klaudijus Pudymas (1955 - ) - Prieš vėją (Against the wind), 2018 Een soortgelijk beeld staat in Parijs bij de Bibliothèque Nationale. Gemaakt door Roseline Granet. Tot slot: kijk eens op de website Broken Thinker, een onderzoeksproject van Arnoud Holleman en Gert Jan Kocken. Aanleiding was de diefstal en vernieling van De Denker in het Singermuseum in Laren. Nadat het beeld was teruggevonden twijfelde men enige tijd of het gerestaureerd moest worden. Dat is uiteindelijk wel gebeurd (o.a. met behulp van 3D technieken). Op de Broken Thinker is de vernieling en restauratie uitgangspunt om uit te zoeken waar de vernielde Denker staat in de lange geschiedenis van toe-eigening en vervorming van Rodins Denker. Er zijn wel vaker denkers  over heel de wereld beschadigd geraakt. In Cleveland (Ohio, Amerika) werd een denker slachtoffer van een bomaanslag. Het Cleveland museum besloot niet tot restauratie over te gaan en de beschadigde denker ten toon te stellen. Op de foto boven dit artikel van de denker met zwaar beschadigde benen.

Closing Time | Et Hop

Het zijn geen Fransen en de drummer heet Bakvis van z’n achternaam. Hm. Lastig? Laat ik het maar zeggen: ze komen uit Montreal, Quebec, en dat ligt in het Franstalige gedeelte van Canada. Dat verklaart alleen nog niet de achternaam van de drummer. Dat blijft een raadsel. (Zijn voornaam is gewoon Julien).

En Corridor maakt een jaren zestig geluid, met bedwelmende gitaarklanken en harmonieuze, dromerige zang. Retro. Pastoraal klinkende muziek met haast geen rauwe of ruwe randjes.

Foto: Bert Kaufmann (cc)

Poetins gedroomde toekomst ligt in het verleden

ANALYSE - Wat gebeurt er rond Oekraïne? Is er een agressie van de Navo? Het zijn toch de Russen, die troepen samentrekken? Is het ouderwets imperialisme van de Russen? Of is het een naspelen van de geschiedenis, in nieuwe verhoudingen? De annexatie van de Krim, zonder dat er een schot werd gelost, doet denken aan Hitler’s truc die leidde tot de aansluiting van Oostenrijk.

En wat is hier precies de rol van het gas? Gasprijzen hebben betekenis voor onze inflatiecijfers, dus veel hoeft er niet mis te gaan. Bij een grootschalig militair conflict zijn de gevolgen geheel niet te overzien. Een tekort aan aardgas is dan te verwachten. Gaan we Groningen weer verder ondermijnen om het warm te hebben? Het is geen klein vraagje. Wel humor dat Rutte de ongerustheid over Oekraïne in de Kamer bezwoer met de mededeling dat hij en Hoekstra zelf zouden gaan kijken. Dat is een hele geruststelling…

Bufferzone

Ik herinner me Van Baalen en Verhofstadt op het revolterende Maidanplein in 2014 en vroeg me in deze kolommen af of een steunbetuiging aan de menigte verstandig gedrag was: misschien was het wijzer Poetin het gevoel van een bufferzone te gunnen. Hij had tenslotte al jaren daarvoor gezegd dat de ineenstorting van de Sovjet Unie een geopolitiek drama was. “Tear down this wall”, riep Reagan.  Maar dat was meer theater dan agressie. En de Berlijnse muur viel kort daarna. Niet door de Navo, maar het volk deed het zelf. De voormalige satellietstaten dankten vervolgens het communisme af.

Foto: EU2017EE Estonian Presidency (cc)

Machtswisseling in Portugal?

De linkse gedoogpartijen van de socialistische minderheidsregering in Portugal hebben vorig najaar een groot risico genomen. Ze verwierpen de begroting van premier António Costa (foto) met als gevolg dat nieuwe verkiezingen noodzakelijk werden om de politieke stabiliteit in het land te herstellen. Zondag a.s. mogen de Portugezen weer hun stem uitbrengen. De socialisten leken aanvankelijk nog op een meerderheid te kunnen rekenen. Maar in een recente peiling neemt hun voornaamste concurrent, de centrum-rechtse PSD de leiding over. Dat zou tevens de weg kunnen openen voor een andere waarschijnlijke winnaar, de rechtsextremistische Chega! (Genoeg). Partijleider André Ventura is er vast van overtuigd dat hij met een flinke winst straks aan de regering kan deelnemen.

Ressentiment

Portugal is jarenlang verschoond gebleven van populistische rechts van het type Wilders-Le Pen. Drie jaar geleden brak Chega! door met 1 % van de stemmen, goed voor één zetel in het nieuwe parlement. Lokale verkiezingen vorig jaar lieten al zien dat de partij met 4% in de lift zat. Bij de presidentsverkiezingen kreeg Ventura bijna 12% van de stemmen. Nu staat Chega! op 7 à 8% in de peilingen voor de verkiezingen van zondag. Ook in Portugal groeit het ressentiment tegen de grote partijen.  Sinds de Anjerrevolutie in 1974, toen een einde kwam aan het fascistische bewind van Salazar, domineren twee politieke partijen de Portugese politiek: de socialistische PS en de centrum-rechtse PSD (die alleen in naam sociaaldemocratisch is). Ventura’s populariteit stijgt door zijn scherpe aanvallen op het huidige regeringsbeleid die -anders dan in het verleden- veel aandacht krijgen in de media. Hij kon een punt maken bij het proces tegen een corrupte ex-minister. En hij valt de socialisten aan op hun steun voor minderheidsgroepen (zoals Roma). De kritiek op het coronabeleid van de regering heeft hem ook wind in de zeilen gegeven. Zijn economisch program is rechts: minder staatsinterventie, vermindering van de uitkeringen van degenen “die niet willen werken en afhankelijk zijn van sociale uitkeringen”. Verder is Chega! voor levenslange gevangenisstraf voor moorden en chemische castratie voor kindermisbruikers en tegen abortus en euthanasie.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Closing Time | Chica Chica

 Chica Chica is Judith Renkema op de bas, Jeroen Kant, gitaar en Gino Bombrini op drums en percussie. En dat levert een jaren zeventig sfeertje op, inclusief een Opel uit dat tijdvak. Surfmuziek, filmmuziek, nostalgie, retro en retegoed gedaan. Het is hun debuutsingle, dus dat belooft wat.

Nog een aardigheidje: in de huiskamer, tussen de bassiste en de percussionist, hangt een schilderij aan de muur: man & vrouw, caravan op de achtergrond. U komt het tegen als u wat naar beneden srcollt, middelste rij. Dat schilderij is gemaakt door Eric Neimeijer, voormalig muzikant bij de Sallandse band Bökkers. Ja, Closing Time zoekt het voor u uit.

Foto: bron: Livius.org

Plato (14): De grot

ACHTERGROND - Dit is de veertiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato vergelijkt de levende mens met een persoon die geketend in een grot naar een schaduwspel op de diepste rotswand kijkt. De schaduwen zijn afspiegelingen van vormen die eeuwig en onveranderlijk zijn. De schaduwen zijn imperfect, omdat ze worden vervormd door het flakkeren van het licht achter de personen, dat de schaduwen werpt. Het probleem is dat de meeste mensen denken dat de door hen waargenomen schaduwen een accurate weergave van de werkelijkheid zijn.

Wij moeten volgens Plato onze zintuigen continu wantrouwen. De filosofie is er om mensen te helpen hun ketenen af te werpen en zich niet tot de verschijnselen te richten (de schaduwen op de rotswand), maar tot de abstracte ideeën zelf, en het licht daarachter dat de projecties veroorzaakt. Dit licht staat symbool voor het Goede, het Hogere. Alleen door zich daarop te richten komt een mens tot ware kennis die niet vluchtig is, zoals de verschijnselen, maar onveranderlijk en vast als abstracte ideeën, vormen.

Foto: roga muffin (cc)

Mannen weten exact hoe roofzuchtig hun soortgenoten kunnen zijn

COLUMN - Hij begrijpt het gewoon niet. Die gedachte overheerste aanvankelijk toen ik naar John de Mol luisterde, terwijl Tim Hofman hem voorlegde wat zich in zijn bedrijf had afgespeeld. En daarna: hij wil het niet begrijpen. Want daar had hij geen belang bij.

Liever beriep De Mol zich op zijn papieren werkelijkheid. Getergd verzuchtte hij: er waren toch procedures, vertrouwenspersonen en volop loketten? Zolang die vrouwen daar geen gebruik van maakten, kon hij toch helemaal niet weten wat zich op zijn werkvloer (en daarbuiten) afspeelde?

Ik dacht aan het onbenul van veel mannen. Aan hun systematische blinde vlek, hun onvermogen – en soms: hun aperte onwil – om zich in een ander te verplaatsen, met name in iemand die bang is. Je hoefde er niet in mee te gaan! Je kon toch weglopen? Je kunt gewoon ‘nee’ zeggen. Je kunt na afloop zelfs klagen bij een loket.

Ik dacht aan al die mannen die geen idee hebben dat veel vrouwen, als ze ’s avonds op straat lopen, op voorhand hun sleutelbos in hun vuist klemmen, het scherpe metaal tussen hun vingers naar buiten gericht. Aan al die vrouwen die buitenshuis oordopjes dragen, als voorwendsel om niet te hoeven reageren op invitaties en ‘complimentjes’. Aan al die vrouwen die vrezen dat de man met wie ze de relatie willen verbreken, ‘uit zijn dak’ zal gaan. Aan al die vrouwen die een ‘kennis’ op bezoek krijgen en hem vervolgens met geen mogelijkheid hun huis uitkrijgen. Aan al die vrouwen die toegeeflijk blijven, uit angst dat wanneer ze dat niet doen, het geweld alsnog losbarst.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Closing Time | Nadah El Shazly

Nadah El Shazly presenteert op haar debuutalbum Ahwar (Arabisch voor moeraslanden) Egyptische muziek met elektronische en jazzinvloeden en een indrukwekkend gebruik van instrumenten waaronder niet alleen piano, gitaren, harp, duimpiano, synthesizer en verschillende blaasinstrumenten maar ook de riq, de saz en de tabla.

Closing Time | Julius Eastman

Componist Julius Eastman overleed in 1990, na een periode van dakloosheid, verslaving en ziekte, en dreigde in de vergetelheid te raken. Maar zijn muziek werd herontdekt en tegenwoordig wordt hij in een adem met Steve Reich, Terry Riley en Phillip Glass genoemd als het over minimalistische muziek gaat. In de afgelopen jaren worden zijn muziekstukken weer opnieuw uitgevoerd, zoals hier door Wild Up, een collectief dat zich vier jaar lang gaat wijden aan de muziekstukken van Eastman. De stijl die je hoort in ‘Femenine’, geschreven in 1974, noemde Eastman ‘organic’: steeds opbouwend en voortbouwend op wat eraan voorafgaat, een aanzwellende herhaling van ritme en melodie. Dus luister vooral het hele stuk, deze beginminuten zijn slechts de bouwstenen.

Closing Time | Beethoven Waldstein sonate

Te weinig, veel te weinig klassieke muziek in Closing Time. Om te voorkomen dat we belanden in de top-weet-ik-veel van populairste klassieke deuntjes, luisteren we hier naar een werkje dat minstens zoveel hitpotentie heeft als Für Elise, de Vijfde en Alle mensen vreugdevol solidair.

We hebben het over Beethoven, componist van heel wat klassieke hits. De Waldstein sonate (1804) voor piano staat bekend als een uitdaging voor pianisten. Maar later schreef hij nog uitdagender stukken. Zijn piano Sonate No. 29, bekend als ‘Hammerklavier’ (1818) doet wellicht een nog groter beroep op de technische vaardigheden van pianisten.

Vorige Volgende