Naar een kritisch nationalisme

Nationalisme heeft een slechte naam gekregen. Ten onrechte. Want er is ook een niet-reactionaire, niet-regressieve vorm van nationalisme mogelijk. Dit kritisch nationalisme is een bron voor een mondiale solidariteit, schrijft socioloog Willem Schinkel in zijn nieuwe boek. Wie nationalisme als scheldwoord ziet, heeft er niet over nagedacht. Democratische instituties zijn, bij gebrek aan absolute macht, traditie en religie, afhankelijk van nationalevormen van legitimiteit. Nationalisme is een reëel ervaren werkelijkheid die niet weggaat door er schande van te spreken, en die bovendien een positieve functie heeft, maar die tot nog toe in Nederland alleen aangesproken is door diegenen die er regressieve doelen mee hebben.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nationalisme

, door

“Ons land oogst overal waardering en jaloezie vanwege onze formidabele peacekeepers.” U mag raden. Is dat een quote van een Commandant der Strijdkrachten? Een minister van Defensie? Een staatssecretaris? Een premier? Prins Bernhard? Reserve-kolonel Hans van Baalen? De NOS-correspondent in Kunduz?

Het is een quote van journalist Gianni Riotta uit de inleiding van het boek Professione peacekeeper van Andrea Angeli, en heeft dus betrekking op het Italiaanse leger en niet het Nederlandse. Waarmee ik maar gezegd wil hebben dat dit soort opmerkingen, die als het ons leger betreft door het publiek gretig worden opgelepeld en doorverteld, overal ter wereld worden gemaakt over zowat alle strijdkrachten- ook door ‘onafhankelijke’ journalisten.

Dat geeft te denken over het waarheidsgehalte ervan. Dat wist u natuurlijk al, want u bent een kritisch lezer die overal vraagtekens bij stelt. Nou, dan is dit stuk niet voor u bedoeld, want dan bent u geen nationalist. Nationalisme is namelijk vrijwel niet tegen kritiek bestand. Nationalisme is het beste vergelijkbaar met clubliefde en ja, ook FC Emmen, hekkensluiter van de Eerste Divisie, heeft supporters. Er is geen land te corrupt, afhankelijk, arm, achtergebleven en ellendig voor nationalisten. Ergens staat iemand fanatiek met een vlag van Mugabe’s finaal kapotte Zimbabwe te zwaaien – ik weet het zeker. Dat is nationalisme.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

We waren altijd al nationalistisch

, door

Het lijkt de laatste jaren alsof Nederlanders steeds nationalistischer zijn geworden. Dit is echter een vergissing: de vroegere ontkenning van nationalisme is in zichzelf ook een vorm van nationalisme. Socioloog en filosoof Rogier van Reekum, bezig met een proefschrift aan het Amsterdam Institute for Social Science Research aan de UvA, betoogt dat het nationalisme in Nederland niet zozeer is toegenomen maar wel van logica veranderd.

Sinds de jaren ’80 is er in Nederland steeds meer publieke aandacht gekomen voor nationale identiteit. Aanvankelijk draait het daarbij vooral om de definitieve vestiging van Mediterrane gastarbeiders, maar na het Verdrag van Maastricht, in 1992, gaat het ook steeds vaker over soevereiniteit. Vanaf 2001 is het onderwerp vervolgens niet meer weg te denken van het publieke toneel. Er ontvouwt zich een ontelbare hoeveelheid grotere en kleinere controverses rond het thema: moet er nu wel of geen canon van onze geschiedenis komen, moeten nieuwkomers zich primair identificeren met Nederland, mag Maxima zeggen dat dé Nederlandse identiteit niet bestaat, moet Nederland weer teruggegeven worden aan de Nederlanders? Wat is eigenlijk Nederlands en hoe kan dat vastgesteld worden?

Opvallend: de prominente rol van identiteit

Het opvallende aan het nieuwe nationalisme is de prominente rol van ’identiteit’ en vooral van ‘identiteitscrisis’. In de periode vóór 1980 werd het begrip ‘identiteit’ namelijk minder gebruikt – men had het toen nog over nationale karakters – en werd de vaagheid van de nationale beeltenis niet zozeer als een crisis, maar eerder als een verworvenheid ervaren. Bij het aanroepen van nationale identificatie dacht men toen vooral aan een als verouderd ervaren vaderlandsliefde en pseudo-wetenschappelijke karakterverschillen. Dat er zoiets zou bestaan als een Nederlands volkskarakter – godvruchtig, burgerlijk en proper – verloor langzaam haar evidentie. Een dergelijke spreekwijze riep herinneringen op aan een typisch Duits geachte agressiviteit. Naarmate het paternalisme van nationale elites – kerk en zuil – steeds nadrukkelijker werd aangevallen, werd ook het burgerlijke, volgzame en, niet te vergeten, godsdienstige karakter van de Nederlander in twijfel getrokken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De euro en de echte integratie

, door

Dit weekend hebben de regeringsleiders het over onze euro’s. Liggen we er wakker van? De top zal niet alle problemen oplossen, maar het wordt wel een stap in de goede richting, volgens Minister Schäuble. Maar zou er echt iets bedacht zijn? De euro is al ruim een jaar in zwaar weer en alle pressie vanuit de markt, heeft vooral  te weinig beleid opgeleverd.  De druk  van de financiële markten veroorzaakt  te weinig besluitkracht van de politiek.  Zo ontstaat een  reeks van crises.

De kern lijkt me de verhouding tussen het geld en de nationale staat. De regeringsleiders durven daar niets mee te doen, omdat men de anti-europese stemming vreest. De uitkomst van de top wordt dus vermoedelijk een mengsel van het voorafgaande beleid. Dat zal niets oplossen. De vraag past ook of de electoraten zo anti-europees gestemd zijn; misschien zijn de leiders vooral bang voor een Frans en Nederlands  “neen”, of voor een Duits “nein”. Maar is daar een goede reden voor?

Geld werkt door het vertrouwen dat het waarde heeft. Britse militairen hebben na de oorlog in Indo- china monopoly-geld uitgegeven en dat heeft op behoorlijke schaal gefunctioneerd als echt geld: als je gelooft dat het waarde heeft en daar naar handelt, vervult geld zijn functie als ruil- en betaalmiddel. Het vertrouwen in geld is gebaseerd op macht, vooral macht van de staat en van een centrale bank, die er voor zorgen dat de waarde gewaarborgd is en behouden blijft. De symboliek is welsprekend: een staatsman wordt afgebeeld op het bankbiljet, de bankpresident ondertekent de  gedrukte belofte dat je de tegenwaarde in goud kunt krijgen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De donkere dagen voor ons

, door

Merkel en Rutte zijn het eens over het stabiliteitsfonds: en Merkel vindt het plan van Nederland voor een commissaris die de stabiliteit van de euro bewaakt een goed idee. Ja, het mag wel een houtje- touwtje-kabinet zijn, maar ons land doet mee. Waarom kijken we zo verschillend tegen Europa aan? De PVV  heeft geen serieus standpunt  over Europa; dat wordt  geaccepteerd  door CDA en VVD, die voor het redden van de euro en het bestrijden van de crisis politiek genadebrood ontvangen van de PvdA.  Ondanks de comfortabele meerderheden: waarom het politieke meningsverschil?

Van belang lijkt een verschil van generaties, een verschil in historisch en politiek bewustzijn. De oudste Duitser  heeft het keizerrijk nog meegemaakt, daarna Hitler, de Stalintijd en de communistische overheersing van de DDR en vervolgens de democratie. Het is nogal veel politieke verandering voor een mensenleven. Voor Nederlanders geldt dat ook, zij het van wat meer afstand.  Wij hebben van de oorlogen geleerd dat onze neutraliteit ons niet beveiligt, dat je internationaal relaties moet ontwikkelen en deel moet zijn van allianties.

Een paar jaar geleden was ik op de 11e november in Keulen, aan het begin van carnaval. Het was toeval, maar we keken onze ogen uit. Het was druk, er werd gefeest, gehost, gezopen, geflirt. Het tumult was bijna onverdraaglijk. Wat een energie! Ineens dacht ik: goed dat er geen Hitler, of andere engerd aan het roer staat, maar een kleurloze mevrouw van achter een toonbank. Die onstuitbare energie zou immers, fout gericht, de wereld maar zo weer in het verderf kunnen storten.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende