'Het is de schuld van het feminisme dat sommige mannen zich aan de rand van de samenleving voelen en gedemoniseerd zijn.’ Dit was een van de stellingen die twaalfduizend Europeanen uit acht landen kregen voorgelegd in een onderzoek naar extreemrechtse denkbeelden. Opmerkelijk resultaat: de hoogste aantallen mensen die het minstens een beetje eens waren met deze stelling zijn te vinden in Zweden (41%).
Na Zweden had ongeveer 30 % van de respondenten in Polen antifeministische standpunten, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (28 %), Frankrijk (26 %), Hongarije (22 %), Duitsland (19 %) en Nederland (15 %). Tatev Hovhannisyan verbaast zich op Social Europe dat slechts 13 % van de Italiaanse respondenten uitdrukking gaf aan dergelijke opvattingen, terwijl 65 % zei dat ze het hier sterk of enigszins oneens mee waren.
Volgens Daniel Poohl van de Zweedse partner in dit onderzoek is het antifeminisme in zijn land deels te verklaren uit verzet tegen succesvolle feministische bewegingen. ‘Sommige overwinningen van het Zweedse feminisme in de afgelopen jaren hebben de opkomst van sterk tegengestelde attitudes geactiveerd’, zei hij. Is het feminisme in Italië, en ook in Nederland, minder succesvol misschien?
Weinig vertrouwen
Het onderzoek ‘State of Hate: far-right extremism in Europe’ laat verder zien dat een kwart van de respondenten negatieve gevoelens heeft tegenover moslims, een derde tegenover immigranten in het algemeen. Meer dan een derde oordeelt negatief over Roma. Het rapport constateert onder andere dat extreemrechts in toenemende mate transnationaal opereert, ook al ligt de focus nog steeds bij nationale issues. Traditionele organisatievormen verliezen invloed aan digitale netwerken. Veel respondenten in dit onderzoek tonen zich teleurgesteld in de politiek. Italië en Frankrijk scoren op dit punt het hoogst (79% resp. 67%). Slechts 6% van de Britten meent dat het politiek systeem in het Verenigd Koninkrijk goed werkt. Duitsers daarentegen zijn met een meerderheid van 60% een stuk tevredener. Op de vraag of het land 'de goede of de verkeerde kant uitgaat' zien we vrijwel overal meerderheden voor de 'verkeerde kant'. Uitzonderingen zijn Nederland en Duitsland. Maar ook daar gelooft meer dan 40% dat het de verkeerde kant op gaat (p. 16 van het rapport).
Samenzweringstheorieën
De houding tegenover samenzweringstheorieën verschilt van land tot land. In Hongarije, waar president Orban protesteerde tegen inmenging van de EU en de gevaren die immigratie met zich meebrengt voor de Europese identiteit, is 45% het ermee eens dat elites immigratie aanmoedigen om Europa te verzwakken (Nederland 19%). Een grote meerderheid keert zich tegen het idee dat vaccins tegen COVID-19 niet te vertrouwen zijn. Toch gelooft 22% van de Polen, 20% van de Hongaren en 16% van de Italianen dat de bevolking opzettelijk wordt vergiftigd door de vaccinatie. Slechts 48% van de Polen gelooft dat deze bewering "waarschijnlijk" of "beslist" onjuist is. In dat land bevindt zich ook het grootste aantal gelovigen in de QAnon mythe over een elite die zich heimelijk zou bezighouden met kindermisbruik. Tegenover een derde van de resondenten die dit verhaal voor waar aannemen staat slechts 27% die het afwijst. Ook in Duitsland denkt 21% dat deze claim op waarheid berust.
Feminicide
Even terug naar het antifeminisme. De verschillen in dit opinieonderzoek tussen Zweden en Italië inzake de waarneming van de gevolgen van het feminisme voor mannen zeggen natuurlijk nog niets over de wijze waarop vrouwen in deze landen in de praktijk door mannen worden behandeld. Geweld tegen vrouwen is in alle Europese landen een wijd verspreid probleem. De meest extreme vorm van geweld is feminicide, de moord op een vrouw omdat ze vrouw is. Italië telde 95 slachtoffers in 2019, in Frankrijk waren er een jaar eerder 121 gevallen van feminicide, elke drie dagen één.
Zweden heeft uitzonderlijk hoge verkrachtingscijfers, volgens Europese vergelijkingen. Zo bleek vorig jaar uit een rapport van de Zweedse Raad voor misdaadpreventie. Dit heeft vooral te maken met het feit dat vrouwen in Zweden sneller aangifte doen sinds in 2018 een wetswijziging is doorgevoerd die geslachtsgemeenschap zonder wederzijdse toestemming strafbaar maakt. Het aantal veroordelingen voor verkrachting heeft een vlucht genomen sinds de invoering van de nieuwe wet. In 2017 viel het vonnis 190 keer, in 2019 was dat 333 keer. Ruim een kwart van die zaken had zonder de aangepaste wetgeving niet tot het vonnis ‘verkrachting’ kunnen leiden. Ook op een ‘een seksueel misdrijf dat dermate krenkend is dat het kan worden gelijkgesteld aan gedwongen gemeenschap’ zoals het online onder bedreiging dwingen tot seksuele handelingen, staat in Zweden een straf.
'De ideale zondebok'
De instemming met bovenvermelde stelling waarin de man zich slachtoffer van het feminisme waant is kenmerkend voor het extreemrechts denken in Europa. De Franse schrijver Pascal Bruckner analyseert in zijn laatste boek Un coupable presque parfait (Een ideale schuldige) hoe de witte man de ideale zondebok werd van een nieuwe lichting anti-racisten en feministen. Bruckner klaagt het moderne feminisme aan als een soort rechtbank en beweert dat 'neofeministen iedere witte man het liefst om zeep zouden brengen vanwege zijn inherente verkrachtersmentaliteit' (Mark Blaisse in Argus van 16 februari). Het is een vorm van polarisatie van het debat die kennelijk goed valt in extreemrechtse bubbels en die, gegeven het gemis aan weerwoord, leidt tot totaal verwrongen ideeën over hedendaagse man-vrouw verhoudingen.
