Wenen bezorgt extreemrechts verkiezingsnederlaag

ELDERS - Opnieuw een afgang voor de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). De grootstedelijke bevolking zet een rem op extreemrechtse politiek.

Het eindresultaat van de stemmingen voor een nieuwe gemeenteraad in Wenen levert winst op voor de christendemocratische  ÖVP van premier Sebastian Kurz (+ 11,2), de sociaaldemocratische SPÖ (+ 2), de Groenen (+3) en de liberale NEOS (+1,3). De extreemrechtse FPÖ, in 2015 de grote winnaar, levert 23,7% in. Heinz-Christian Strache (ex-FPÖ) probeerde het met een eigen lijst maar haalde de kiesdrempel niet. Strache was vorig jaar oorzaak van een regeringscrisis toen een video opdook waarin hij in kennelijk dronken staat aanbood tegen betaling een Russische oligarch een lucratieve opdracht te bezorgen. De FPÖ was niet langer houdbaar als coalitiepartner van de ÖVP. Bij nieuwe verkiezingen verloor de FPÖ twintig zetels. Winst was er voor de ÖVP en de Groenen. Sinds januari wordt Oostenrijk geregeerd door een coalitie van de christendemocratische ÖVP en de Groenen.

In Wenen heeft links nu weer het heft in handen. De stad is traditioneel bolwerk van de sociaaldemocraten en de kaart van Wenen kleurt na deze verkiezingen weer bijna overal rood. Veel voormalige kiezers van de FPÖ zijn kennelijk naar de SPÖ en de ÖVP teruggekeerd. Een rood-groene coalitie ligt in het verschiet, al sluit burgemeester Michael Ludwig NEOS nog niet uit. Gegeven de macht van de vakbonden in Oostenrijk zal zo’n coalitie met de neo-liberale ondernemerspartij waarschijnlijk wel op problemen stuiten.

Geen stemrecht

Een minpuntje is wel dat bijna een derde van de inwoners van Wenen niet heeft kunnen deelnemen aan de verkiezingen, in totaal een half miljoen inwoners. In sommige districten had slechts de helft van de inwoners stemrecht. In Oostenrijk hebben buitenlanders geen stemrecht. Een uitzondering geldt voor de deelgemeenteraden waar burgers uit andere EU-lidstaten (Polen bijvoorbeeld) wel mogen stemmen. Voor de centrale gemeenteraad die veel meer macht heeft staan ook zij buitenspel. In de volksvertegenwoordiging ontbreekt daardoor de stem van veel werkende mensen want elke vierde zelfstandige en elke tweede werknemer die in Wenen woont heeft geen stemrecht. Opmerkelijk in een stad waar de sociaaldemocraten (weer) de macht hebben. En Oostenrijk is niet bepaald gul met het verlenen van het staatsburgerschap.

Extreemrechts

Heinz-Christian Strache en zijn oude partij de FPÖ zullen nu een toontje lager moeten zingen. Maar voor hoe lang? Oostenrijk kent een hardnekkige kern van (neo)nazi’s die zich al langere tijd binnen en buiten de FPÖ manifesteren. Duitse onderzoekers vonden onder de kandidaten van extreem rechts in de deelstaat Opper-Oostenrijk opvallend veel namen van oude nazi-families. Om te voorkomen dat Hitler’s geboortehuis een pelgrimsoord voor neo-nazi’s wordt heeft de regering het gebouw geconfisqueerd en wordt het nu verbouwd tot politiepost.

Regelmatig komen uitingen van neonazisme aan het licht. Twee jaar terug was er een rel rond een studentengroep vanwege het gebruik van een nazi-liedboek. Dit voorjaar sloeg de politiek ‘een grote slag’ bij doorzoeking van een stuk of twintig woningen waarbij allerlei materiaal in beslag genomen is, waaronder Devotionalien aus der NS-Zeit. De Oostenrijkse Identitaire Beweging (IBÖ) heeft ook regelmatig met huisdoorzoekingen te maken. Martin Sellner, de leider van IBÖ, kwam in opspraak omdat hij nauwe relaties bleek te hebben met Brenton Tarrant, de moordenaar van Christchurch. Dat was overigens geen probleem voor Thierry Baudet die een vuil anti-vluchtelingen filmpje van de IBÖ overnam voor zijn eigen campagne tegen migranten.

Vrije Steden

Wenen laat zien dat de rem op extreemrechts toch vooral uit de grote steden moet komen. In buurland Hongarije heeft de bevolking van de hoofdstad Boedapest vorig jaar afgerekend met Orbán’s illiberale Fidesz partij. Burgemeester werd Gergely Karácsony (1975), lid van de Hongaarse groene partij. In  Warschau is Rafał Trzaskowski van het liberale Burgerforum burgemeester. Hij nam het bij de presidentsverkiezingen dit jaar op tegen de kandidaat van regeringspartij PiS en verloor nipt. Ook Praag en Bratislava staan onder linksliberale leiding. In Praag is Zdeněk Hřib eerste burger. Hij komt uit de Piratenpartij. In Bratislawa is de onafhankelijke Matúš Vallo gekozen op een progressief programma. In december vorig jaar sloten de vier burgemeesters van de hoofdsteden in de Visegrad-landen een “Pact van Vrije Steden”, volgens The Guardian ‘eilanden in de illiberale storm’.

EU subsidies

De Europese leiders die vandaag bijeen zijn in Brussel moeten het nog eens worden over de financiële consequenties voor illiberale regeringen die zich niet aan de rechtstatelijke principes houden. Gergely Karácsony, de burgemeester van Boedapest, heeft voor hen een mooie tip. In een interview met het GroenLinks kwartaalblad De Helling juicht hij het toe ‘als de EU voorwaarden stelt aan subsidies om de rechtsstaat in lidstaten te beschermen. Daarnaast ben ik groot voorstander van meer mogelijkheden voor lokale regeringen om aanspraak te maken op EU-subsidies. In de eerste plaats omdat het steden zijn die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een aantal EU-doelen. Door vaker direct samen te werken met steden, kan de EU daarnaast een brug slaan naar mensen die het gevoel hebben dat de EU-instellingen mijlenver van ze af staan. Als steden de beschikking krijgen over EU-gelden, wordt het voor burgers duidelijker wat de EU voor hen doet.’ Zo wordt voorkomen dat de bevolking de dupe wordt van het beleid van een illiberale anti-Europese leiding. ‘Als lokale regeringen een beroep kunnen doen op de subsidie die de landelijke overheid misloopt, wordt alleen de nationale regering gestraft bij strafkortingen, en niet de burgers.’

Orbán c.s. zullen zich wel met hand en tand verzetten tegen een dergelijke omleiding van EU-subsidies. Maar misschien is dit aardige idee met enige Brusselse creativiteit toch wel uitvoerbaar.