ELDERS - Slowakije kiest zaterdag een nieuw parlement. Hoe gaat het land om met de erfenis van de vermoorde onderzoeksjournalist Kuciak?
Twee jaar geleden werden in het Slowaakse dorp Velka Maca bij Bratislava de onderzoeksjournalist Jan Kuciak en zijn vriendin Martina Kusnirova vermoord. Kuciak ontdekte dat zakenman Marian Kocner zich schuldig maakte aan illegale praktijken en belastingfraude. Kocner staat nu terecht als opdrachtgever van de moordenaar Miroslav Marcek. Gisteren is hij alvast tot 19 jaar cel veroordeeld vanwege financiële malversaties. Kuciak en vele andere journalisten zijn een tijd lang bespioneerd in opdracht van Kocner. Een van de spionnen die daarover deze week voor de rechtbank getuigde was er van overtuigd dat hij in opdracht van de staat werkte.
De moord op Kuciak zorgde voor een grote beroering in het land, ook vanwege de verbindingen die de journalist wist te leggen met corrupte politici. Het kostte toenmalig premier Robert Fico van de sociaaldemocratische partij SMER de kop. Hij hoopt overigens nu het roer weer over te kunnen nemen van premier Pellegrini. Vorig jaar werd advocaat Zuzana Caputová, een activiste voor burgerrechten en milieubescherming, die ooit ook tegen Kocner had geprocedeerd, gekozen als nieuwe president. Inmiddels is de kracht van die liberale wind behoorlijk afgenomen.
Winst verwacht voor extreemrechts
In de laatste polls staat de SMER op een flink verlies, al blijven de sociaaldemocraten wel de grootste partij. Winst wordt verwacht voor de extreemrechtse ‘Volkspartij Ons Slowakije’ (L’SNS) van neonazi Marian Kotleba. Ook de meer gematigde en pro-Europese conservatieve partij ‘Gewone Mensen’ van de zakenman Igor Matovič staat op winst. In Slowakije geldt een moratorium voor opiniepeilingen van twee weken voor de verkiezingen. De uitslag blijft daarom erg onzeker, temeer daar er ook een kiesdrempel is van 5% waar de huidige coalitiepartners van de SMER, de nationalistische SNS en de partij voor de Hongaarse minderheid net onder zouden kunnen blijven steken. Nieuwe partijformaties zoals Progressief Slowakije van president Caputová, en Za l’udi van ex-president Andrej Kiska, die beide stemmen krijgen uit de protestbeweging tegen de corruptie, komen in de polls nog niet boven de 10%.
Jongeren
De verwachting is dat vooral jongeren verleid worden tot een stem op Kotleba’s ‘Ons Slowakije’. Hij staat nu op 10-12% van de stemmen, maar uit een onderzoek van de Jeugdraad in november bleek dat dat percentage bij jongeren onder de 30 wel twee keer zo hoog kan zijn. De Volkskrant had deze week een reportage over geschiedenisleraar Juraj Smatana die probeert zijn leerlingen te wapenen tegen de propaganda van extreemrechts. Veel jongeren hebben geen vertrouwen in de klassieke massamedia en halen al hun nieuws van de sociale media. Daar is Kotleba sterk ‘met leuke memes’. Zijn flirt met het nazi-verleden zegt de jongeren niets. ‘Als Kotleba tekeergaat tegen de Roma (‘asocialen’ of ‘parasieten’), hoort de gemiddelde Slowaakse millennial daar niet meteen een echo in van de Holocaust.’
Polarisatie
De moord op Kuciak heeft geleid tot een polarisatie in Slowakije, zegt Viera Zuborova van het Bratislava Policy Institute. Aan de ene kant zijn er nieuwe politici opgestaan die je kunt vertrouwen. “Caputova heeft laten zien dat je met een positieve campagne een verkiezing kunt winnen. De Slowaken hebben nu voor het eerst ervaren dat je ook op politici kunt stemmen die in essentie goede mensen zijn.” Maar de verdeeldheid in het land is groter geworden. “Extreem-rechtse politici hebben misbruik gemaakt van de moord en spelen in op het cynisme van mensen. Ze beweren dat Kuciak een buitenlandse geheim agent was die door George Soros werd betaald.” Samenzweringstheorieën, buitenlandse agenten en bovenal verwijzingen naar de Hongaars-Amerikaanse Jood Soros doen het altijd goed bij extreemrechts in Oost-Europa.
Ondertussen zet het redactie van Aktuality.sk, waar Kuciak in een klein team van onderzoeksjournalisten aan verbonden was, zijn werk voort. De voltallige redactie heeft zich nu op onderzoeksjournalistiek geworpen. “We zijn heel gedreven om de mensen op te sporen die corruptie elke dag mogelijk maken, die met illegale zaakjes hun geld verdienen,” zegt hoofdredacteur Peter Bardy.
NGO’s in de knel
In de aanloop naar de verkiezingen heeft een samenwerkingsverband van Slowaakse NGO’s onderzocht hoe de partijen staan tegenover hun organisaties. Aanleiding vormden de aanvallen die zij te verduren hebben gehad uit extreemrechtse hoek. Ook de SMER blijkt echter niet erg NGO-vriendelijk. De beperkingen die dergelijke organisaties de afgelopen jaren in landen als Hongarije en Rusland kregen opgelegd dreigen nu ook in Slowakije te worden doorgevoerd. Alleen de progressieve partijen steunen het werk van NGO’s.
Cadeautje voor de gepensioneerden
De SMER doet er alles aan om de schade zoveeel mogelijk te beperken. De grootste partij in 2016 (28,3% van de stemmen) dreigt meer dan 10 procentpunten te verliezen. Woensdag werd met de huidige meerderheid nog een spoedwet door het parlement gejaagd die 1,4 miljoen gepensioneerden in Slowakije een pensioenverhoging van enkele honderden euro’s oplevert. Direct daarna werd de verkiezingscampagne officieel gesloten.De laatste twee dagen voor de verkiezingen mag er in Slowakije geen campagne meer worden gevoerd. Of dat ook betekent dat de stroom propaganda via sociale mediakanalen is gestopt valt te betwijfelen.
Update
Een laatste peiling die vanwege het moratorium gepubliceerd is door de Tsjechische televisie laat zien dat SMER niet langer de grootste partij is. Matovič partij voor Gewone Mensen gaat nu aan kop. De verenigde oppositie die onder zijn leiding het roer zou kunnen overnemen is wel afhankelijk van het resultaat van de kleinere partijen die rond de kiesdrempel zweven. En van de extreemrechtse L’SNS. Een minderheidsregering van de SMER met steun van extreemrechts behoort ook nog tot de mogelijkheden.