Hoe zeg je sorry als politicus?

“Ik zeg daar sorry voor”, “dat was een inschattingsfout” en “ik baal daar ongelofelijk van”. Dit is slechts een greep uit de vele verontschuldigingen die premier Mark Rutte de afgelopen jaren aan de kiezer deed. Onze premier is niet de enige politicus met spijt: politieke verontschuldigingen zijn wereldwijd populair. Hoe zeg je eigenlijk sorry als politicus? Van de vele spijtbetuigingen voor het toeslagenschandaal tot de excuses van Kaag over het verloop van de evaluatie in Afghanistan: in 2021 regende het politieke verontschuldigingen in Den Haag. Critici hebben de Haagse beleidscultuur intussen omgedoopt tot ‘sorry-democratie’: een beleidscultuur waarin bewindspersonen ernstige fouten van zichzelf, of van de ambtenaren voor wie ze verantwoordelijk zijn, slechts afdoen met een excuus. Hoe kan deze toename aan politieke spijtbetuigingen eigenlijk worden verklaard? Wij spraken hierover Henri Beunders, emeritus hoogleraar Ontwikkelingen in de publieke opinie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). Beunders is gespecialiseerd in de moderne geschiedenis van de publieke opinie in Nederland. Ook schreef hij veelvuldig over hoe de druk van de publieke opinie kan doorwerken in zowel de strafrechtbank als het politieke bestel. Burger versus overheid Is de toename van politieke excuses het gevolg van politici met een sterker ontwikkeld moreel kompas? Beunders denkt van niet: hij beargumenteert dat de opkomst van politieke excuses voortvloeit uit de zogeheten ‘rechtendemocratie’. “De burger waant zich tegenwoordig een soort ‘homo deus’, een koning in zijn eigen bestaan”, stelt Beunders. “Je kan het eigenlijk zien als de totale emancipatie van het individu. Wij burgers claimen als individuen recht te hebben op allerlei vrijheden, van gelijke behandeling en goede zorg tot huisvesting en privacy.” Dit zijn stuk voor stuk enorme zorgtaken die op het bordje van de overheid zijn terechtgekomen. De afgelopen decennia resulteerde dit volgens Beunders tot een dubbele houding van burgers. “Overdreven gezegd, aan de ene kant vragen we de vrijheid om te doen wat we willen, maar als het verkeerd gaat eisen we dat de overheid de schade vergoedt.” We neigen er volgens Beunders dus naar om de verantwoordelijkheid voor het realiseren van deze rechten en vrijheden alleen bij de overheid neer te leggen. Beunders: “De overheid is bovendien een makkelijke zondebok om de schuld van alles te geven als het misgaat, want die kan immers geld uitkeren”. De houding van de burger die elke verantwoordelijkheid op de overheid afschuift irriteert Beunders. “Die houding gaat niet uit van de gewenste situatie dat burgers ook moeten bijdragen in een samenleving. Wij hebben als burgers ook een zekere morele plicht om belasting te betalen, ons aan de wet te houden en om zoveel als mogelijk te zorgen voor onze eigen gezondheid en omgeving.” Het toeslagenschandaal Volgens Beunders leidt die houding naar de overheid tot onnodig snelle gekwetstheid bij burgers, die vervolgens excuses en schadevergoeding eisen. “Kijk bijvoorbeeld naar het toeslagenschandaal. De publieke houding hierover is dat de overheid heeft gefaald. Maar dat was het gevolg van de publieke opinie die om een hardvochtiger overheidsbeleid vroeg, nadat aan het licht kwam dat sommige Bulgaren fraudeerden met die toeslagen.” Het kabinet ging toentertijd mee met de publieke opinie dat het overheidsbeleid te coulant was met het goedkeuren en controleren van toeslagen. Zijn wij burgers dan ook niet enigszins verantwoordelijk voor het daaropvolgende strengere overheidsbeleid en het toeslagenschandaal? Dit neemt volgens Beunders natuurlijk niet weg dat het schandalig is hoe verschrikkelijk de slachtoffers ook door middel van etnisch profileren zijn behandeld door de overheid. Toch ging het uiteindelijk mis omdat de overheid te veel taken op zich heeft genomen om al die rechten van burgers te materialiseren. Je moet de overheid altijd wantrouwen, want het is een enorm bureaucratisch apparaat met mogelijkheid tot dwang. Het toeslagenschandaal bewijst daarom ook weer dat die overheid zowel een sociaal vangnet kan zijn als een monster”, aldus Beunders. Excuses als groots gebaar De toename in politieke excuses is dus niet zozeer toe te schrijven aan politici met een verbeterd moreel kompas, maar aan het gegeven dat het publiek sneller om overheidsexcuses vraagt. Als excuses wel echt nodig zijn, hoe kan een politicus dit het beste aanpakken? Beunders: “Slechte excuses gaan meestal gepaard met veel verbale flauwekul en financiënpraat. Er wordt dan weinig van mens tot mens gepraat. En dat terwijl slachtoffers meestal zelf zeggen te zoeken naar erkenning, ze willen dat er naar ze geluisterd wordt.” Zo ziet Beunders ook de afwikkeling van het toeslagenschandaal: “Uiteindelijk moet je door te luisteren naar de slachtoffers tot een redelijke oplossing komen. Rutte kan dat dan weer goed, door bijvoorbeeld vaak burgers met eisen uit te nodigen voor een gesprek bij hem in het Torentje.” Waar een slecht excuus dus wordt gekenmerkt door een focus op financiële compensatie, vergt een goed excuus volgens Beunders weinig woorden. “Een groots gebaar van spijt en berouw is vaak non-verbaal, het is bijna choreografie, zoals het buigen voor een ander in China en Japan als je je excuses wil aanbieden.” Beunders ziet de knieval van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt bij het Poolse oorlogsmonument in 1970 als een perfect voorbeeld van een geslaagde non-verbale spijtbetuiging. Beunders: “Dat is de mooiste manier van vergeving vragen: via onverwachts grote gebaren zoals die van Brandt in Warschau. En dat terwijl Brandt zelf slachtoffer van het Naziregime is geweest. Er werden geen woorden geuit. Het was een gebaar dat iedereen begreep.” Beunders benoemt ook de eerste jaren na de afschaffing van het Apartheidsregime in Zuid-Afrika onder president Nelson Mandela. Ondanks Mandela’s zesentwintigjaar durende gevangenschap besloot hij niet over te gaan tot vervolging van de daders van het Apartheidsregime. Beunders: “Mandela stelde een waarheids- en verzoeningscommissie in, met als doel om een proces van verzoening in gang te zitten. Mandela zei, ‘we moeten samen een nieuw welvarend Zuid-Afrika worden’. Dat zijn grootse politieke gebaren die je maar zelden ziet. Daarmee vergeet men het verleden niet, maar men verzoent zich omdat ze samen naar toekomst willen kijken. Blijf niet in verleden hangen, dan vergroot je juist de onderlinge haat.” Hoewel Mandela juist slachtoffer was van de verschrikkingen van het Apartheidsregime, is zijn handelen wel een mooi voorbeeld van hoe een politiek leider een vreedzaam proces van vergeving in gang zet. Beunders woonde in 1996 enkele zittingen van deze verzoeningscommissie zelf bij. “De protestantse bisschop Desmond Tutu, die de commissie leidde, zei daar: ‘Als je anderen kleineert wordt je zelf kleiner. Als je blijft hangen in het straffen van de misdadigers, dan blijf je in de straf hangen.’” Volgens Beunders is deze houding ook toepasbaar in conflictherstel in het algemeen én in de politiek. “Door te verzoenen breng je samen de grootsheid op om niet te vergeten, maar om wél te vergeven. In die zin kan vergeving genezen. Net zoals wanneer je rouwt om de dood van een geliefde: de persoon om wie je rouwt, moet je los van komen te staan, maar je mag ‘m niet vergeten. Anders blijf je hangen in het trauma van het verlies.” Dit artikel verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht. In een serie van zes artikelen onderzoeken Larissa Biemond en Nienke Floor het fenomeen excuses. Iedere week bekijken zij excuses vanuit een andere wetenschappelijke invalshoek. Wanneer is een excuses nodig? Hoe zeg je sorry? Zijn er verschillen tussen persoonlijke en publieke of politieke spijtbetuigingen? En zijn officiële verontschuldigingen een effectief middel in het helen van wonden uit het verleden? Bij Sargasso verschenen uit deze serie: Excuses: de lijm voor sociale relaties? en ‘Sorry, not sorry’: Wat als excuses een PR-strategie worden?

Quote du Jour | Selectiebias

Iedereen die iets weet van risicoselectie weet dat je alert moet zijn op selectiebias.

Cynthia Liem, universitair hoofddocent Kunstmatige Intelligentie aan de TU Delft, reageert op de nieuwste onthulling in de toeslagenaffaire. De Belastingdienst gebruikte een zelflerend algoritme om fraude op te sporen, en dat algoritme selecteerde vooral mensen met een lage inkomen voor controle. Hogere inkomens werden juist ontzien. Volgens de Belastingdienst bleek er ‘een statistisch verband tussen de hoogte van het inkomen en de kans op een (on)juiste aanvraag’.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Ministerie van Buitenlandse Zaken (cc)

De noodzaak van burgerparticipatie

OPINIE - De Haagse stolp krijgt steeds meer trekken van een woning bij Zeerijp. De ene schok is nog niet voorbij of de andere dient zich aan. En een oplossing ligt niet in het verschiet.

De woning vertoont scheuren en is onstabiel geworden. Het gezin dat er woonachtig is doet niet veel anders dan te trachten het hoofd boven water te houden, maar de psychische schade is inmiddels ook aanzienlijk.
Verwijten over en weer en een groeiende inertie is waar de familie inmiddels aan lijdt. Ze zitten achter stapels dossiers en paperassen terwijl de rommel in huis zich opstapelt.
De deur klemt en bezoek wordt niet op prijs gesteld. De buren maken zich zorgen.

Ik kan met deze parabel nog een tijdje doorgaan maar duidelijk is dat men er in Den Haag niet echt meer uitkomt.
Misschien komt er een nieuw kabinet, samengesteld uit de vier partijen die zijn gestruikeld over de Toeslagen-affaire, maar veel nieuws hoeven we daar niet van te verwachten.
D66 de enige partij van wie de mensen misschien nog hopen dat deze een frisse wind zou kunnen brengen is inmiddels een ‘systeem’-partij geworden volgens hun wetenschappelijk bureau.[1]
Van Mierlo stelde in 1967 nog in een paginagrote advertentie in de krant: “Ons politiek bestel is ziek en moe. Het schippert, het weifelt. Zeurt. Wat kunnen wij doen om het te herscheppen – weer fair en vitaal te maken?”

Foto: eflon (cc)

Kaartenhuis

COLUMN - De Ombudsman zei het gisteren voor de zoveelste keer: het gaat fout met het afhandelen van de toeslagenaffaire. De gedupeerden werden getroffen in de periode 2007-2016, en de meesten wachten nu al minstens vijf jaar op de afhandeling van hun klachten. En er zit nog altijd geen schot in: deels omdat er veel meer gedupeerden bleken te zijn dan het ministerie van Financiën had voorzien, deels omdat de afhandeling van klachten erover zo lang duurt dat nu klachten binnenstromen over de afhandeling van de klachten.

Het is om gek van te worden. Het kabinet viel erover, er werd een speciale tegemoetkoming bedacht voor gedupeerden (de ‘Catshuis-regeling’), er werd een nieuwe afdeling bij de Belastingdienst opgezet om de zaak vlot te trekken – en het helpt allemaal amper. De hele boel zakt verder weg in de bureaucratische modder.

Ondertussen zijn de meeste mensen die door toedoen van de overheid met schulden zijn opgezadeld, als wanbetaler zijn geregistreerd, failliet zijn gegaan, hun huis zijn uitgezet, die soms zelfs hun kinderen zijn ontnomen en meer in het algemeen hun leven grondig in de vernieling zagen worden gedraaid, en dit alles meestal op grond van een racistisch geënte verdenking, nog steeds niet gecompenseerd. Ze hebben zelfs niet de toeslagen teruggekregen die onterecht zijn teruggevorderd.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Drie demissionaire bewindslieden genomineerd voor Big Brother Awards

Demissionair minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid), demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Financiën, Toeslagen) en demissionair minister Hugo de Jonge (VWS) zijn dit jaar genomineerd voor de Big Brother Awards Publieksprijs 2021. Zij maken kans op de prijs voor hun inzet voor, respectievelijk, het stiekem optuigen van een derde geheime dienst in Nederland (de NCTV), discriminatie van gezinnen die toeslagen ontvingen op grond van afkomst (niet-Nederlandse nationaliteit), en het onvoldoende gemotiveerd invoeren van het Coronatoegangsbewijs.

Foto: nyghtowl (cc)

Gelukkig heb ik mijn woede nog

OPINIE - Met verbijstering keek ik naar het 1e item bij Khalid & Sophie van vrijdag 8 oktober, naar aanleiding van een artikel in het AD over de falende rechtspraak in de Toeslagenaffaire. Niet omdat ik verbaasd ben over het fenomeen, maar omdat dit alláng bekend is. Ik heb in mijn browsergeschiedenis geprobeerd te zoeken wanneer ik er voor ’t eerst over las, maar er zijn zoveel artikelen, teruggaand tot eind 2020, waar het op de een of andere manier ter sprake komt, dat ik door de bomen het bos niet meer zag.

Maar er was nog iets waar ik pissig over werd. De bestuursrechter die te gast was om uitleg te geven, vertelde dat rechters zich gebonden voelde aan een uitspraak van de Raad van State (RvS). Die had uit de wet de conclusie getrokken dat het minste foutje in een toeslagenaanvraag, moet leiden tot het terugvorderen tot álle uitgekeerde toeslagen (die RvS is nog een heel eigen artikel waard, waar ik hier verder even niet op doorga). Daarnaast kijken rechters naar de gevolgde procedure en of die in overeenstemming is met de wet.

En dáár gaat het mis, maar dat verzuimde meneer de rechter te vermelden. En ook Khalid, van wie je als advocaat toch mag verwachten dat hij goed in de materie zit en/of zich vooraf verdiept had in het onderwerp, stelde daar geen vragen over.

Foto: Arenda Oomen, bewerkt door Sargasso (fair use)

Help mee met Oprutten.nl

Het lijkt alweer jaren geleden dat Rutte III viel, en nog langer geleden dat er verkiezingen waren. En ver daarvoor, toen er een ‘functie elders’ werd gezocht, leek het gedaan met Rutte. Maar de tijd vliegt in politiek Den Haag en inmiddels gaat het daar alweer over Rutte IV. En het is ook lastig, je ziet door de ophef de schandalen niet meer, en door de schandalen mis je het structurele wanbeleid.

Het wordt daarom tijd voor een eh, tijdlijn. Om een overzicht te creëren van 11 jaar Rutte en zijn doctrine.

Met alle momenten waarop Rutte en zijn kabinetten door de mand vielen, er handjes boven hoofden werden gehouden, actieve herinneringen niet werden gevonden, loze beloften werden gedaan, tienduizenden onschuldige mensen in ellende werden gestort, dodelijke incidenten werden vergeten en dodelijke beslissingen werden genomen, racisme genormaliseerd werd, en vrijheden en privacy werden afgebroken. Kortom: alles wat rot is aan de huidige bestuurscultuur, met Rutte als exponent daarvan en als leider van drie kabinetten waaronder ons land neoliberaler, armer, ongelijker, onzekerder en meer verdeeld werd.

En daarom presenteert Sargasso: oprutten.nl, een (onvolledige) tijdlijn van 11 jaar Rutte. Maar zo’n tijdlijn maken, dat kunnen we natuurlijk niet alleen. Dus laten we hem met z’n allen volledig maken, met alle drek op één plek. Een monumentaal project, want het is nogal een klus om al het wanbeleid van drie kabinetten-Rutte en zo nog wat op een rij te krijgen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Quote du Jour | Onfatsoenlijk

Een citaat uit de vrijgegeven notulen van de ministerraad over het toeslagenschandaal dat ik nog niet ben tegengekomen in de media is dat van Mark Rutte op 14 juni 2019.

De ministers zijn ontstemd over de felle reacties die staatssekretaris Snel in de Tweede Kamer moest incasseren, ook uit de coalitiefracties. Rutte sluit zich daarbij aan:

De minister-president toont zich ontstemd over de reactie op 9 en 10 juni 2019. De vraag is of dit type reactie in de toekomst geheel kan worden voorkomen.

Foto: ALDE Party (cc)

De rechtsstaat: straffend of vol mededogen

COLUMN - Bijdrage van Joyce Hes.

Afgelopen donderdag zat ik aan de buis gekluisterd en volgde ik het debat in de Tweede Kamer over de beruchte notulen uit de ministerraad. Er waren een paar zaken die me opvielen. In het eerste gedeelte ging het er flink aan toe. De fractievoorzitters van de diverse coalitiepartijen werden zeer stevig aan de tand gevoeld en de verwijten waren niet van de lucht.

Het tweede gedeelte waarin het kabinet aan het woord kwam, was opvallend veel gematigder van toon. Het leek wel of de eerste ronde een afreageerronde was geweest zodat in de tweede ronde de grootste felheid eraf was. Was hiervoor gekozen? Was er een psycholoog ingeschakeld? Of was het feit dat de eerste helft integraal werd uitgezonden op NPO 1 leidend geweest?

Wat ook opviel was dat er uitgebreid werd gesproken over de kwestie of er nu wel of geen opzet (een politieke reden) was geweest bij het onvoldoende voorlichten en in zekere zin dus ‘kaltstellen’ van de Kamer, waarmee artikel 68 van de Grondwet zou zijn overtreden. Eigenlijk leek mij de uitleg van Hoekstra nog het betrouwbaarst: om staatssecretaris Snel, die de boel duidelijk niet meer in de hand had, te beschermen, had Hoekstra ervoor gekozen voor te stellen Omtzigt te sensibileren en de Kamer even ‘on hold’ te zetten (mijn term). Bewindslieden zoals ook Cora van Nieuwenhuizen en Rutte zelf hadden meer aandacht gehad voor de lastpakkerij uit de geledingen van de Tweede kamer, juist ook van coalitiegenoten dan voor de slachtoffers van de Toeslagenaffaire.

Foto: fortheloveofcc (cc)

Wie beschermt ons tegen de beschermer?

Door Emine Uğur.

Wat doe je als de persoon die je hoort te beschermen dezelfde is als de persoon tegen wie je beschermd moet worden? Als je vader of moeder je misbruikt of je man je mishandelt bijvoorbeeld? Als de leraar die jou moet helpen zelfvertrouwen op te bouwen in een bepaald vak degene is die je zelfvertrouwen kapot maakt.

Als degene naar wie je zou rennen om beschermd te worden tegelijkertijd degene is die jou schade toebrengt, heb je feitelijke nergens meer waar je terecht kunt. Deze gedachte houdt mij al geruime tijd bezig en speelt steeds vaker door mijn hoofd sinds de toeslagenaffaire, schoot recent weer door mijn hoofd door de racistische appjes van de politie en gisteren wederom na het artikel over de NCTV. En bij elk incident wordt het steeds duidelijker dat dit al langere tijd onze relatie als burger met onze overheid is, maar dat het nu pas zichtbaarder wordt: Degene die ons onze rechtsbescherming hoort te bieden en dat hoort te handhaven, is degene die ons schade toebrengt en ons kwetsbaar maakt.

Het is geen toeval dat (institutioneel) racisme en islamofobie als een rode draad door al deze openbaringen heen lopen. Allochtonen, zwarte mensen en de afgelopen 20 jaar met name moslims, zijn namelijk schuldig tot het tegendeel bewezen is. Wolven in schaapskleren. Wantrouwen is het uitgangspunt. En dat wantrouwen vonden veel mensen niet problematisch, want het raakte hen niet en sommigen vonden het zelfs terecht, want het waren immers moslims die voor terreuraanslagen en overlast zorgden,  dus dan moet je het ook maar voor lief nemen dat ook jij, zelfs al had je niets met die aanslagen of die overlast te maken, met wantrouwen bejegend wordt.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Volgende