Gelukkig heb ik mijn woede nog

OPINIE - Met verbijstering keek ik naar het 1^e item bij Khalid & Sophie van vrijdag 8 oktober, naar aanleiding van een artikel in het AD over de falende rechtspraak in de Toeslagenaffaire. Niet omdat ik verbaasd ben over het fenomeen, maar omdat dit alláng bekend is. Ik heb in mijn browsergeschiedenis geprobeerd te zoeken wanneer ik er voor ’t eerst over las, maar er zijn zoveel artikelen, teruggaand tot eind 2020, waar het op de een of andere manier ter sprake komt, dat ik door de bomen het bos niet meer zag.

Maar er was nog iets waar ik pissig over werd. De bestuursrechter die te gast was om uitleg te geven, vertelde dat rechters zich gebonden voelde aan een uitspraak van de Raad van State (RvS). Die had uit de wet de conclusie getrokken dat het minste foutje in een toeslagenaanvraag, moet leiden tot het terugvorderen tot álle uitgekeerde toeslagen (die RvS is nog een heel eigen artikel waard, waar ik hier verder even niet op doorga). Daarnaast kijken rechters naar de gevolgde procedure en of die in overeenstemming is met de wet.

En dáár gaat het mis, maar dat verzuimde meneer de rechter te vermelden. En ook Khalid, van wie je als advocaat toch mag verwachten dat hij goed in de materie zit en/of zich vooraf verdiept had in het onderwerp, stelde daar geen vragen over.

Terwijl algemeen bekend is dat de Belastingdienst in talloze zaken de boel getraineerd en ronduit besodemieterd heeft, door aangeleverde stukken (vaak meerdere malen) “kwijt te raken”, door wel aanwezige ontlastende bewijsstukken gewoon niet in de dossier te doen en door keihard te liegen. Maar in het bestuursrecht gaat men er áltijd vanuit dat de overheid te goeder trouw handelt. Het is onbegrijpelijk dat het in al die duizenden zaken nooit is opgevallen dat daar toch wel het een en ander aan schortte.

Waar ontleent deze tak van de rechtspraak dan überhaupt haar bestaansrecht nog aan? Ze doet haar werk gewoon niet, want in feite worden de dossiers van de aanklagers bij voorbaat tot niet ter zake doende verklaard. Bovendien is de bewijslast in dit soort zaken omgedraaid; schuldig tot je je onschuld hebt bewezen. Dat principe is per definitie in strijd met het Nederlandse recht, hoe kún je daar als rechter nu in meegaan? Ook al is het in de wet vastgelegd, mogen rechters niet toetsen aan de grondwet, en heeft de RvS die wet blijkbaar goedgekeurd. Toen dat gebeurde hadden ze massaal in protest moeten gaan, anders ben je het ambt niet waard.

Overigens speelde dit niet alleen in de Toeslagenaffaire. Zo werd bijvoorbeeld in verschillende zaken met burgers die bijstand terug moesten betalen , geoordeeld dat het zonder concrete verdenking geoorloofd is om zeer zware surveillance toe te passen. Camera’s ophangen, sociale rechercheurs dag en nacht spiedend voor je huis, zonder dat je het weet al je reisbewegingen en uitgaven controleren, bijhouden wie er allemaal bij je op bezoek komt en bij wie jij wel eens een nachtje overblijft – dikke prima hoor.

Moet je eens bij een (potentiële) verdachte in het strafrecht proberen, dan kan ’t OM gelijk inpakken wegens onrechtmatig verkregen bewijs. Daar heb je namelijk vooraf toestemming van een rechter voor nodig, die bepaalt of de verdenking enige grond heeft en of de in te zetten middelen proportioneel zijn. Dus in dit gave land is een (eventuele) misdadiger beter beschermd dan een gewone burger die het zonder hulp van de overheid niet redt – een toch al zeer kwetsbare groep.

Dat de wetgever – vooral onder Rutte (oprutten nou!) – schijt heeft aan de rechtsbeginselen, democratische principes weigert te respecteren, mensenrechten op grote schaal schendt, en een giftig wantrouwen tegen de burger heeft, verbaast me allang niet meer. Dat kiezers aan de rechterkant van het politieke spectrum daar geen enkel probleem mee hebben ook niet (wel dat het er zovéél zijn, ondanks de talloze lijken die uit de kast zijn gevallen en die er ongetwijfeld nog in zitten). Het algemene discours is in de afgelopen decennia verschoven van solidariteit en zorg voor de kwetsbaren, naar “eigen verantwoordelijkheid” en “iedereen is een profiteur” (het is een interessante vraag of er een oorzakelijk verband is tussen die 2 wijdverbreide ideeën, en welke de kip en welke het ei is).

Maar tot voor kort had ik een haast onwankelbaar vertrouwen in onze rechtspraak. Ook al kennen we behoorlijk wat ernstige dwalingen waarbij onschuldigen zware straffen kregen, want dat is voor een groot deel te wijten aan de vooringenomenheid en tunnelvisie van politie en OM. Dat de straffen in Nederland in de loop der tijd steeds zwaarder zijn geworden, is vooral de wetgever en niet de rechters aan te rekenen.[1]

Dat vertrouwen is nu wel ernstig geschaad, en dat vervult me met afschuw en angst. Er is geen enkele instantie meer die de burger beschermt tegen een overheid die zonder concrete aanleiding levens kapot maakt. Niet alleen de levens van die burger zelf, maar ook diens kinderen en vaak ook andere naasten.

Het moet om honderdduizenden kinderen gaan (alleen al bijna 30.000 Toeslagen-slachtoffers met 1 of meer kinderen, tel daar al die mensen bij op die een of andere uitkering hadden en dezelfde martelgang er gratis bij hebben gekregen), die grote stress in hun jonge levens hebben meegemaakt. Zelfs uit huis werden geplaatst, dakloos zijn geworden, onderwijsachterstand hebben opgelopen en/of op een andere manier trauma’s hebben opgelopen. En dat met een Jeugdzorg die zo’n beetje op z’n gat ligt, met geen zicht op verbetering op korte termijn. Nou, daar zullen we de komende 20 jaar ook nog de wrange vruchten van mogen plukken.

En als klap op de vuurpijl is de firma Sloop, Schandaal en Blunder, ook wel bekend als de VVD, gewoon weer de grootste partij geworden bij de laatste verkiezingen. Er komt geen “nieuwe bestuurscultuur”, burger- en mensenrechten worden niet of nauwelijks hersteld, en al die andere prangende, maatschappelijk belangrijke zaken worden eindeloos vooruitgeschoven of domweg afgeschoven.

Mijn afschuw geldt vooral de politiek. Maar dat er zoveel mensen zijn die niet zien hoe onze maatschappij naar de klote gaat en wat dat op de lange termijn betekent, daar word ik echt bang van. Gelukkig heb ik altijd mijn woede nog, die de op de loer liggende moedeloosheid verdrijft.

[1] In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken – de straffen in Nederland zijn voor een EU-land vrij hoog. En het is geen goede ontwikkeling, want het werkt nauwelijks afschrikwekkend, kost veel geld en aan de resocialisatie van delinquenten wordt ook steeds minder aandacht besteed. Ze komen er slechter uit dan dat ze erin gingen. Daar wordt dus niemand beter van.