Overzicht

Jona Lendering

602 Artikelen
15 Waanlinks
318 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Studeerde geschiedenis en vertelt er graag over. Scepticus, recensent, fietser, webmaster (LiviusOrg), Don Quichot, blogger (Mainzer Beobachter) en beheerder van GrondslagenNet. Reist regelmatig in het Midden-Oosten, schreef een paar boeken, gruwt van de zelfmoord van de geesteswetenschappen en droomt van een eigen huis in Downtown Beiroet.
Foto: Toerist aan zee © eigen foto Jona Lendering

Over nut en nadeel van toerisme voor het leven

, door

COLUMN - Ach ja, het toerisme. We mogen klagen. Het centrum van Amsterdam is momenteel onleefbaar. Ik begrijp dat hetzelfde geldt voor Barcelona (waar ik nooit ben geweest) en voor Venetië (waar ik nooit meer terug wil). Maar mopperen over toerisme is ook een beetje flauw en voorspelbaar. Hypocriet ook, want we gaan allemaal op reis. En onze hypocrisie is ook al zó vaak becommentarieerd dat stukjes daarover al even flauw en voorspelbaar zijn.

Desondanks waag ik een stukje aan toerisme. Ik wil namelijk, hoewel ik de geldigheid van alle bezwaren ken en erken en bekend veronderstel, er toch een lans voor breken. De toerist leert namelijk, opzettelijk of onbedoeld, mensen kennen uit een ander land. En hoewel ik niet denk dat het buitenland uitsluitend bestaat als decor voor onze persoonlijke queestes, is het wel zo dat je, door de mensen daar te ontmoeten, ook jezelf een beetje leert kennen.

Kleine verschillen

Zoals de trouwe lezers van mijn blog weten, was ik onlangs in Libanon. Deels werk, deels om vrienden te ontmoeten. Als ik met ze praat, merk ik voortdurend kleine verschillen. Zo ontmoette ik iemand die al enkele maanden in zwart gekleed ging omdat haar vader was overleden. Het viel me op omdat ik zelf na de dood van mijn moeder nooit heb overwogen rouwkleding te dragen. Niet omdat het me niets deed, maar omdat Nederlanders een andere grens trekken tussen privé en openbaar, zodat rouw hier minder een openbaar verschijnsel is.

Foto: Straatprotest in Beiroet (2019) Eigen foto Jona Lendering

Verkiezingen in Libanon

, door

Komend weekend zijn in Libanon verkiezingen. De situatie samengevat: er is een economische en een financiële crisis, de positie van vrouwen is slecht, er zijn milieuproblemen, er zijn sektarische conflicten, er is buitenlandse inmenging (Iran, Saoedi-Arabië…), er is een incompetente president met een niet-zo-ideale-schoonzoon en er zijn honderdduizenden Syrische en Palestijnse vluchtelingen. In elk land zou men zich tegen de overheid keren, en dat is in Libanon ook gebeurd: drie jaar geleden barstten de protesten in volle heftigheid los.

“The situation”

De protesten verenigden alle Libanezen. De sektarische tegenstellingen waren vergeten, rijk en arm keerden zich samen tegen de corrupte bestuurlijke klasse. Een klasse die alle hierboven genoemde problemen heeft veroorzaakt. De protesten waren fel en escaleerden. Ik was in Beiroet op de dag dat die protesten gewelddadig werden (zie boven). Een revolutie leek in de maak. Toen kwam de corona. En toen was er the blast. Alle reden om komend weekend te gaan stemmen op een partij die vernieuwing wil.

Zomaar een poster (eigen foto)

Daarvan zijn er meerdere. Begrijp ik het goed, dan is de oppositie verdeeld: in elk kiesdistrict, die hier langs religieuze lijnen zijn georganiseerd, is ze met diverse partijen vertegenwoordigd. Het gevaar bestaat nu dat de oppositie wel de meeste stemmen gaat krijgen, maar verdeeld over zoveel partijen dat toch een van de oude partijen als grootste eindigt. In de sji’itische districten nemen bijvoorbeeld de traditionele partijen, de nationalistische Amal en de pro-Iraanse Hezbollah, het op tegen een veelvoud aan alternatieven. In slechts één van de sji’itische districten heeft de oppositie zich geschaard achter één kandidaat, zodat het toch weer een race zal zijn tussen Amal en Hezbollah. Hoopvol is dan weer dat in Beiroet oppositiekandidaten zich hebben teruggetrokken om zo één kandidaat per district te hebben.

Foto: Max Sat (cc)

Illegale oudheden

, door

Een week of drie geleden publiceerden de Vlaamse televisieomroep VRT en de krant De Tijd drie artikelen over de illegale handel in oudheden in België. Eén daarvan ging over de Benin-bronzen, het interessantste ging over een Egyptisch beeldje en het derde ging over de vraag waarom nu net België een draaischijf is geworden in de internationale zwarte handel. Het antwoord laat zich raden. De handel in illegale oudheden “heeft kunnen profiteren van de laksheid bij de overheden die moeten strijden tegen dit soort fraude”, aldus Sarah Durant, woordvoerster van het Brussels parket. De laatste specialist bij de Belgische federale overheid is begin dit jaar met pensioen gegaan en de centrale dienst kunstcriminaliteit is opgedoekt.

Als het over illegale oudheden gaat, kennen we uit Nederland soortgelijke journalistieke stukken. Theo Toebosch schrijft er regelmatig over in het Handelsblad het NRC: de grafgiften van Ny-Kau-Ptah, inbeslagnames op de kunstbeurs Tefaf, de Sapfo-papyri, illegaal keramiek in het Amsterdamse Allard Pierson-museum en nog vorige maand de arrestatie van de Italiaanse grafrover Raffaele Monticelli. Ik heb zelf een artikel in de pen gehad over de plundering van opgravingen, niet in verre buitenlanden maar hier in Nederland. Daarbij stuitte ik op zóveel voorbeelden dat het domweg geen krantenartikel meer zijn kon. Wie denkt een boek over illegale oudheden te kunnen schrijven dat geen eindeloze herhaling van steeds hetzelfde verdrietige verhaal is, kan zich melden en krijgt mijn documentatie cadeau.

Foto: Hatra: de schade valt mee (eigen foto)

De schade van ISIS

, door

ACHTERGROND - Zoals u weet oefende de zogenaamd Islamitische Staat ofwel ISIS ofwel Daesh recentelijk een schrikbewind uit in het noorden van Irak en het westen van Syrië. De terreur vormde een opvallend wreed en sadistisch hoofdstuk in de sowieso gewelddadige geschiedenis van deze regio. Het gebied heeft sinds de ondergang van het Ottomaanse Rijk rust noch duur gekend. Het zou voor de westerse media makkelijk zijn geweest de gebruikelijke oriëntalistische stereotypen van stal te halen, en dat gebeurde ook wel, maar dit keer was er ook iets anders. Er waren tevens berichten over de door ISIS georganiseerde plunderingen en verwoestingen van cultureel erfgoed. Toen ik Irak in oktober bezocht, waren die niet te missen.

Plundering

Eerst een kanttekening. Er zijn inderdaad plunderingen geweest en er zijn inderdaad antiquiteiten verkocht. Het was makkelijk. Er bestond immers al een door de autoriteiten gedoogd handelsnetwerk voor illegaal verworven oudheden. De westerse landen waren niet alleen grootafnemers, ze faciliteerden de zwarte handel ook met enerzijds een financiële structuur om belasting te ontwijken en geld wit te wassen en anderzijds academici die heling goedpraatten (meer).

Hoewel ISIS van dit alles heeft geprofiteerd, is dat niet het hele verhaal. Van de best-gedocumenteerde plundering, Apamea in Syrië, staat vast dat het reguliere leger de plundering uitvoerde. Elders waren het arme Syriërs en Iraki’s die van het machtsvacuüm profiteerden om schatten te zoeken. Die hebben ze vermoedelijk niet gevonden. Ze zijn althans nog niet aangeboden. Tot zover plundering.

Foto: Hunebed D15 bij Loon

Kunst op Zondag | De hunebedden

, door

ACHTERGROND - Een tijdje geleden fietste ik van Groningen naar Assen en passeerde ik een hunebed. Het stond daar gewoon in het landschap, stil en onverstoorbaar. Er ging iets sereens van uit. Dit was iets dat er al eeuwen, millennia was, even vanzelfsprekend als het opkomen van de zon of de wisseling van de seizoenen. Het monument was op een wonderlijke manier aantrekkelijk.

Ik besloot dat ik álle tweeënvijftig Drentse en twee Groningse hunebedden wilde bekijken en dat heb ik in de afgelopen maanden, als er geen lockdowns waren, ook gedaan. Voor wie meer wil weten zijn er ook musea, zoals het Drents Museum in Assen, het Muzeeaquarium in Delfzijl en het Hunebeddencentrum in Borger.

Hunebed D42 bij Emmen

Trechterbekercultuur

De hunebedden zijn gebouwd tussen pakweg 3350 en 2750 v.Chr. v.Chr. door mensen die behoren tot wat archeologen aanduiden als de Trechterbekercultuur. Die is genoemd naar het aardewerk, dat een vrij karakteristieke vorm heeft.

Twee trechterbekers (Muzeeaquarium Delfzijl)

De Trechterbekermensen waren geen jagers en verzamelaars meer maar landbouwers. Hieronder is een reconstructie van een boerderij.

Reconstructie van een trechterbekerboerderij met spijker (Hunebeddencentrum, Borger)

Hoewel op de Balkan al koper en goud werd bewerkt en in het Middellandse Zee-gebied de Bronstijd op het punt stond te beginnen, gebruikten de mensen in de Lage Landen nog stenen voorwerpen. Deze messen zijn opgegraven in Elp.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-03-2022

Het Gents Universiteitsmuseum

, door

RECENSIE - Er zijn musea die hun deuren konden openen onder gunstiger omstandigheden dan het Gents Universiteitsmuseum. Het ontvangt zijn bezoekers namelijk sinds afgelopen oktober, het begin van de tweede coronagolf. Je gunt de instelling een gelukkiger debuut, want het is een droom van een museum.

Het uitleggen van wetenschap is óók een wetenschap. Het is bijvoorbeeld bekend dat een voorlichter niet volstaan mag met populariseren. Immers, juist degenen die belangstelling ontwikkelen, raken gefrustreerd als ze slechts wat conclusies toegeworpen krijgen en niet kunnen ontdekken hoe we weten wat we weten.

Achttiende-eeuwse uitleg over het plantenrijk, inclusief paddenstoelen (Gents Universiteitsmuseum)

Twijfel

Een oud advies luidt daarom om ook methoden uit te leggen en het wetenschappelijk proces te tonen. Concreter geformuleerd: laat mensen zien dat wetenschap twijfel is. Toon als wetenschapper in het publiek de onzekerheid waarmee je in het lab overlegt met je collega’s.

Dit is ook wat het Gents Universiteitsmuseum wil. Als “museum van de twijfel” stelt het zeven thema’s centraal: het ontdekken van patronen in chaos, het twijfelen, het meten, het modelleren, de verbeelding, het delen van kennis en het netwerk van geleerden. Heel sterk is daarbij dat de informatie op minstens vier niveaus wordt ontsloten: panelen die de thema’s introduceren, tafels waarin het wordt uitgewerkt, vitrines vol voorwerpen en uiteindelijk tablets met informatie per voorwerp. De bezoeker kan zo diep gaan als hij wil.

Foto: Straatprotest in Beiroet (2019) Eigen foto Jona Lendering

Beiroet, één jaar later

, door

ACHTERGROND - Als we de twee atoombommen op Japan buiten beschouwing laten, was de grootste ontploffing die ooit in een stad heeft plaatsgevonden de explosie die vorig jaar op 4 augustus aan het einde van de middag plaatsvond in Beiroet. Ze kostte 214 of 218 mensen het leven, verwondde ruim 7500 mensen, maakte 300.000 mensen dakloos, beschadigde talloze huizen en was tot op Cyprus te voelen. Tot op heden is niemand veroordeeld, is niemand berecht, is niemand gearresteerd. Toen onderzoeksrechter Fadi Sawan enkele voormalige ministers opriep voor verhoor, werd hij prompt van zijn taak ontheven.

Geen enkele minister heeft excuus gemaakt voor het krankzinnige gegeven dat er midden in een stad honderden tonnen ammoniumnitraat kon liggen opgeslagen. Nou ja, eigenlijk is het uitblijven van excuus zo vreemd niet. Politici die de straat op zouden zijn gegaan, waren hun leven niet zeker, want elke Libanees weet wie verantwoordelijk is: een bestuurlijke klasse die het land al jaren in gijzeling houdt.

De bestuurlijke crisis

Toevallig was ik een kleine twee jaar geleden in Beiroet op de dag dat de protesten oncontroleerbaar werden. Brandende autobanden en andere versperringen op de weg naar het vliegveld. De Libanezen pikten het niet langer. Even leken de demonstranten, waarin alle Libanese bevolkingsgroepen verenigd waren, succes te hebben, maar de repressie was gewelddadig. Daarna kwam de corona.

Foto: Paul Arps (cc)

De Protocollen van de Wijzen van Zion

, door

RECENSIE - Ophef, een jaar of drie geleden, over de website van de NOS, waar de joodse miljardair-filantroop George Soros was getypeerd als invloedrijke bemoeial met tentakels in de wereldpolitiek. Protesten, beschuldigingen van antisemitisme, een NOS die het aanvankelijk niet wilde corrigeren, een NOS die dat later wel deed. Het antisemitische aspect, waarvan ik in het midden laat of een NOS-medewerker het beoogde, is de aanname dat joden de wereldpolitiek naar hun hand zouden zetten. Die aantijging komt uit De Protocollen van de Wijzen van Zion, een beruchte vervalsing uit het laatste jaar van de negentiende eeuw.

Klaas Smelik, tot voor kort hoogleraar Hebreeuws in Gent, wijdde in 2011 een boek aan de bizarre geschiedenis van deze invloedrijke antisemitische tekst: De zeven levens van de Protocollen van de Wijzen van Zion. Het verscheen in een (nog leverbare) Nederlandse versie en een zo te zien niet meer leverbare Vlaamse versie. Smelik behandelt het ontstaan van de tekst in Russische kringen in Parijs, de wijze waarop het schotschrift naar tsaristisch Rusland kwam en daar na de Revolutie van 1917 aan invloed won, de verspreiding in de westerse wereld (Henri Ford!), het gebruik in het Derde Rijk, de huidige populariteit in het Midden-Oosten en tot slot de curieuze draai in New Age-kringen.

Foto: Richard Scoop (cc)

Historische excuses

, door

COLUMN - Wat of ik als historicus en als Amsterdammer nou vond van de historische excuses die burgemeester Halsema onlangs maakte voor het slavernijverleden? Ik had de vragensteller graag een wijs en diepzinnig antwoord gegeven, maar ik heb geen uitgekristalliseerde mening. Dat wil niet zeggen dat ik niet een paar losse, half uitgewerkte gedachten zou hebben.

Kentheorie

Om te beginnen zit er aan zo’n historisch excuus een kentheoretisch aspect. Niemand zal ontkennen dat het geweldig goed was toen Willy Brand door de knieën ging voor het monument voor de Getto-opstand in Warschau, want zowel hijzelf als de andere aanwezigen hadden de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Het maken van een excuus voor iets dat lang geleden is gebeurd veronderstelt dat er zoiets zou zijn als een overerfbaarheid in slachtofferschap en daderschap. Ik weet niet goed hoe ik zoiets zou kunnen onderbouwen.

Begrijp me niet verkeerd: er bestaan historische continuïteiten en die zijn met het sociaalwetenschappelijke instrumentarium te onderbouwen. Maar ik weet gewoon niet goed hoe ik slachtofferschap na het verstrijken van tijd nog kan documenteren. Als ik lees dat een intelligent en gewaardeerd schrijver als de Libanees Amin Maalouf oppert dat het Westen zich moet verontschuldigen voor de Kruistochten, bekruipt mij een zekere ergernis. In de eerste plaats omdat “het” Westen niet bestaat en in de tweede plaats omdat naar mijn idee de Ottomaanse periode de historische continuïteit heeft gebroken.

Closing Time | History Teachers

, door

Laten we eerlijk zijn: het is eigenlijk wat slap om een bekende melodie te gebruiken voor een didactisch verantwoord liedje. Maar omdat het vandaag 2343 jaar geleden is dat Alexander de Grote in Babylon overleed, geef ik u de History Teachers, die grossieren in dit soort liedjes. Het origineel is van The Knack en stukken beter.

De History Teachers zelf zijn wel eens meer in vorm geweest, zoals toen ze zongen over Nefertite, in hun liedje over de Griekse filosofen, toen ze de Mahabharata onherstelbaar verbeterden, in hun gladiatorenballade, toen ze Constantijn de Grote onder handen namen, in hun liedjes over Karel de Grote en Jeanne d’Arc en vooral in hun hilarische Viva Roma V.

Foto: Bob Leckridge (cc)

De ondergang van de geesteswetenschappen

, door

COLUMN - Ach ja, de geesteswetenschappen. Deze week is het de Martin-Luther-universiteit in Halle-Wittenberg en dit keer zijn het classici wier instituut wordt bedreigd. Twee weken geleden waren de archeologen in Sheffield de pineut. Er is een petitie hier en er is een petitie daar. U moet ze maar even tekenen, als u denkt dat het nog zin heeft.

Die laatste acht woorden zijn insinuerend. Natuurlijk heeft het wél zin er wat van te zeggen als universiteiten iets waardevols mollen. Dat ik die acht woorden toevoeg, is echter om diezelfde reden. Het is zinvol te noteren dat het geen verrassing is. Een jaar of zes geleden documenteerde ik in een stukje “Ex oriente nox” hoe het traditionele onbegrip voor de humaniora steeds vaker overging in sloop.

Ik had niet de verwachting of hoop dat het iets zou uithalen. De geesteswetenschappen zijn te verdeeld om nog gered te worden. Illustratief is dat maar weinig classici de petitie over archeologie in Sheffield onder de aandacht brachten en dat weinig archeologen de petitie voor de classici in Halle-Wittenberg delen. Zo gaat het altijd in de geesteswetenschappen. Wie wordt bedreigd, kan alleen terugvallen op zijn allernaaste collega’s. Ook in Nederland. Toen de Vrije Universiteit de studierichting Nederlands ophief, maakten vooral de neerlandici reuring. Ze hadden meer bijval verdiend van andere geesteswetenschappers.

Volgende