Kunst op Zondag | Pietà

De dood ligt gevoelig. Het blijft bijzonder en het wil maar niet wennen. Van het moment dat je weet dat iemand niet lang meer heeft te gaan, langs de dagen of uren dat iemand steeds verder wegvalt, tot de eerste uren na het overlijden waarbij iemand in starre levenloosheid verandert, het is allemaal geen stof voor een alledaags praatje. Terwijl we het allemaal toch meerdere malen meemaken. Kunst wil soms helpen het onbesprokene bespreekbaar te maken. Maar bij sterven en dood helpt dat weinig. Zoals ik al zei: het wil maar niet wennen. Elk heengaan is anders, dus er valt weinig over te veralgemeniseren. In beeldende kunst is het doodsbed een genre apart. Met een groot verschil tussen dode religieuze iconen en wereldlijke bekenden. Gewone stervelingen zijn weer een verhaal apart.

Foto: Kurtis Garbutt (cc)

De poederbende

COLUMN - De Coöperatie Laatste Wil heeft een poeder gevonden dat vrij verhandeld wordt en waarmee je makkelijk je leven kunt beëindigen: meng twee gram ervan met wat water, drink dat op, en binnen een half uur ben je dood. Het proces is onomkeerbaar. Het poeder wordt gewoonlijk als conserveringsmiddel gebruikt en doet je bloeddruk zo snel zakken dat je in coma raakt; ik vermoed dat je bloed erdoor stolt.

Terecht kondigde de CLW aan dat de pil van Drion nu eindelijk binnen handbereik ligt: een handzaam, effectief en verhoudingsgewijs vriendelijk middel om je leven te beëindigen.

De naam en besteladressen van het middel wil de organisatie alleen bekendmaken aan mensen die al geruime tijd lid zijn: dit om overhaast gebruik te voorkomen. Informatie geven over deugdelijke middelen voor zelfdoding en waar die te koop zijn, is niet strafbaar: veel boeken en brochures bieden zulke informatie al.

Het knelpunt is de verdeling. Kennelijk wordt het poeder minimaal per kilo verkocht, terwijl je voor dit doel maar twee gram nodig hebt. Vandaar dat de CLW tobt met de distributie. Het lijkt logisch om het poeder gezamenlijk in te kopen en het dan in afgepaste porties door te verkopen. Maar wie dat organiseert, distribueert dodelijke middelen en riskeert zodoende vervolging wegens hulp bij zelfdoding, en daar is het Openbaar Ministerie nogal alert op.

Foto: Eddy Van 3000 (cc)

Loslaten

COLUMN - Al dat nadenken over de dood – we zijn nu zowat voor de tiende keer in een nationaal debat over euthanasie verzeild – heeft één mankement: de focus ligt op onze eigen dood, en hoe we die ons voorstellen. Welke plaats heeft lijden in onze maatschappij, wat denken we persoonlijk te kunnen dragen, vinden we dat iemand zijn eigen dood mag bespoedigen, en zo ja, onder welke voorwaarden?

Waar we minder over nadenken – laat staan publiekelijk over praten – is wat het betekent te moeten toezien dat iemand waarmee je innig verknocht bent, langzaam maar zeker naar de dood glijdt. De grenzen en contouren van je eigen dood bepalen geeft nog een zeker houvast, een gevoel van controle; maar zodra het een geliefde ander betreft, kun je alleen maar van de zijlijn toekijken en hem of haar ondertussen met handenvol liefde overstelpen.

Een paar weken geleden had ik een stel bij me op de bank zitten. Zij zou snel sterven wisten ze inmiddels, het was alleen nog niet duidelijk wanneer precies en hoe het pad daar naartoe eruit zou zien – laat staan hoe ze dat moest vormgeven. Wilde ze nog behandeld worden, hoe ingrijpend zou dat zijn, hoeveel tijd kon ze daar eigenlijk mee winnen, hoeveel gemedicaliseerde tijd verloor ze ermee, en vooral: hoe moest ze bepalen wanneer het tijd was voor euthanasie?

Foto: Hugo Chisholm (cc)

Broos weefwerk

COLUMN - Elke dood van een intimus is een ramp voor de nabestaanden. Ongeluk, ziekte, euthanasie, zelfmoord – het maakt uiteindelijk bar weinig uit. Altijd is er het gapende gemis, het verlies, de schrik, de rouw. Bij euthanasie kun je jezelf enigszins trachten te troosten dat je vriend, je moeder, je kind verder lijden gelukkig is bespaard, maar de aanvankelijke onthutsing over de dodelijke ziekte die ze trof, wordt er niets minder om.

Ik blijk totaal niet bestand te zijn tegen de dood van degenen van wie ik houd, de ontwrichting van mijn leven na de dood van mijn hartsvriendin getuigt daarvan. We praten als samenleving niet vaak over rouw, maar ik denk dat iedereen er terdege van doordrongen is hoe ontzagwekkend de impact van de dood van een goede vriend, een geliefd familielid is.

Ook mensen die zelf dood willen weten dat. In de jaren dat ik dagelijks meelas in zelfmoordfora ontdekte ik dat de laatste lijm die mensen aan het leven kleeft, hun angst is voor het effect van hun zelfmoord op hun intimi. Hun liefde voor vrienden en familie was het laatste restje lijm dat hen aan het leven kleefde. Zelfmoord pleeg je bijna altijd pas, zo leerde ik daar, wanneer je je eigen leed niet meer kan wegstrepen tegen het leed dat je anderen met je dood berokkent.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022 copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Geen bal op tv | Tonio & Pieter

COLUMN - Niets zo intiem als de dood. De keren dat ik mij in één ruimte bevond met een overledene, kreeg ik een schok van ontroering. Meer dan een omhulsel, zag ik een leven dat stilstand was gekomen en voorgoed voorbij was. Het besef dat dit het dan was. Onomkeerbaar. Al die drukte, al die zorgen, die vreugde en dat verdriet van dat ene, unieke leven is tot stilstand gekomen. Een ontroering in de letterlijke betekenis van het woord.

Met de dood moet je voorzichtig omspringen, vond ik altijd. Gisteren waren A.F.Th. van der Heijden en zijn vrouw te gast bij De Wereld Draait Door in verband met de première van Tonio, de film gebaseerd op het gelijknamige boek over de dood van hun zoon. Ik heb de film nog niet gezien en het boek nooit gelezen. Ik vermoed omdat het mij te intiem is. Of omdat het me teveel aan de kwetsbaarheid van mijn eigen kinderen herinnert. 

Ik heb ook altijd gemengde gevoelens gehad bij het portret van Tonio op de cover. Uit welke gevoelens die gemengde gevoelens precies bestonden, weet ik niet. Ik denk dat ik me niet zo goed kon voorstellen om het portret van je eigen kind een rol te laten spelen in het verkoopsucces van een boek dat gaat over zijn dood.

Foto: Andrea Maier - Zomergasten 2016, VPRO

Recensie Zomergasten | Andrea Maier

RECENSIE - Zomergasten met Andrea Maier begon met een serie korte fragmenten waarmee de hoogleraar gerontologie (de wetenschap die zich met ouderdom bezighoudt) aan ons werd voorgesteld. We zagen Maier voor een huisje staan. Een oud huisje. Ze zei dat het huisje mankementen had en hier en daar verzakt was, maar dat dit z’n eigen schoonheid had.

De schoonheid van het ouder worden, kwam tijdens de rest van de avond niet aan de orde. Ook niet toen we net een fragment uit ‘69: liefde, seks, senior’ hadden gezien, waarin een ouder echtpaar vertelt hoe hun seksleven door de ouderdom is veranderd en dat inmiddels de handen en de mond belangrijker zijn dan de geslachtsdelen. Het was een ontroerend fragment dat een mooie aanleiding had kunnen zijn om het ook even te hebben over de manier waarop aftakeling juist voor verdieping kan zorgen. Maar Maier liet het fragment zien om te kunnen praten over het taboe van seks op oudere leeftijd, waar zij in haar tijd als arts vaak tegenaan liep. Op zich prima, maar het toonde ook aan wat ik deze avond miste: de meeste fragmenten waren een aanleiding om een beroepsmatig puntje te maken, niet omdat het indruk op haar had gemaakt. En dat leverde een vrij eentonig avondje op.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: UNHCR (cc)

Bootje komt zo

COLUMN - EU-buitenlandchef Federica Mogherini is blij. Blij dat de EU nu eindelijk inziet dat de migratie van bootvluchtelingen een Europees probleem is. Zij hoopt dan ook van harte dat het inzetten van extra boten en vliegtuigen en het hard aanpakken van mensensmokkelaars door Europol tot minder verdrinkingsdoden leidt.

Ruim vijfduizend doden in zestien maanden zijn er natuurlijk ruim vijfduizend te veel. Een proef met het verspreiden van erkende vluchtelingen over de EU-landen moet Griekenland en Italië ontlasten, landen waar verreweg de meeste migranten aankomen. Of aanspoelen beter gezegd. Het geniepige zit ‘m in het woord erkende. Dat zullen er verhoudingsgewijs een stuk minder zijn dan illegale vluchtelingen. Die moeten op termijn allemaal weer terug. En opnieuw sparen voor een volgende poging om Europa te bereiken.

Waar slachtoffers vallen, zijn ook boosdoeners. De gewetenloze mensenhandelaren bijvoorbeeld, die willens en wetens vluchtelingen de dood injagen. Na hen eerst hun laatste bezittingen te hebben ontfutseld.
De EU niet te vergeten. Europa staat erbij en kijkt ernaar. Wegkijken is een van de belangrijkste pijlers van het hedendaagse EU-beleid. Naast ontkennen en oeverloos praten.

En waar is de Afrikaanse Unie, die zomaar toestaat dat honderdduizenden kapitaalkrachtige en vooral jonge Afrikanen – een overtocht kost soms wel achtduizend euro – hun heil in Europa zoeken. Op deze manier bloedt het Afrikaanse continent letterlijk dood.

Foto: Diego Rodríguez (cc)

Tekenfilms schadelijk voor tere kinderziel

OPINIE - Uw kinderen met de Kerst gezellig naar een tekenfilm als Bambi of The Lion King laten kijken? Britse en Canadese wetenschappers raden het u ten zeerste af. Tekenfilms zijn een poel van verderf en bevatten vaak meer moord en doodslag dan een thriller of griezelfilm voor volwassenen.

Neem nou het aaibare clownsvisje Nemo uit Finding Nemo. Na een lieflijk begin verdwijnt zijn moeder in de nietsontziende scherpgetande bek van een barracuda. Traumatisch en minstens net zo heftig als de beroemde douchescène uit Psycho schrijven de onderzoekers in het British Medical Journal.

Voor het onderzoek werden 45 beroemde tekenfilms bekeken, van Sneeuwwitje uit 1937 tot Frozen uit 2013. En vergeleken met kaskrakers voor volwassenen uit hetzelfde jaar. Wat bleek? In de tekenfilms haalden de hoofdfiguren veel vaker het einde niet. Dit gold vooral voor de (stief)ouders van de hoofdrolspeler, die vijf keer zo vaak als in een gewone film door geweld om het leven kwamen. Verpletterd door een rotsblok of afgeknald als een ordinair stuk wild. Veel te gewelddadig voor de tere kinderziel.

Voordat u nu uw hele Disney-verzameling de deur uit flikkert, besef dat er ook wetenschappers zijn die het tegendeel beweren. Zo vinden Jack Zipes, gepensioneerd hoogleraar Duits, en gedragswetenschapper Irene Hubner dat ouders hun kinderen best wel wat minder mogen pamperen en dom houden. Een eng sprookje op zijn tijd kan helemaal geen kwaad. Sterker nog, een beetje griezelen is vaak spannend, leuk en leerzaam.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: WillBurton2 (cc)

Zelfmoord is geen economische keuze

COLUMN - Een macaber record. Nog nooit eerder pleegden zoveel mensen zelfmoord in ons land als vorig jaar. 1.854 om precies te zijn, ruim honderd meer dan in 2012. Het aantal zelfdodingen nam de afgelopen zes jaar met ruim 25 procent toe. Vooral mannen en vrouwen van middelbare leeftijd maakten een eind aan hun leven. Ook onder jongeren steeg het aantal zelfdodingen van 2 naar 3 per honderdduizend inwoners. Snelste daler was de groep tachtigjarigen, die in de jaren ’90 nog op een schier onoverbrugbare voorsprong stond. Blijkbaar is de zorg voor hoogbejaarden inmiddels een stuk beter geregeld. Of waren de huisartsen toentertijd een stuk scheutiger met het voorschrijven van de pil van Drion.

Volgens dagblad Trouw ligt het in de lijn der verwachting dat de economische crisis de schuldige is. Ook in de jaren ’80 was er opleving in het aantal zelfdodingen en toen ging het economisch ook niet goed. Van welgestelde burgerman tot zelfmoordenaar. De ultieme kapitalistische nachtmerrie. Zou de Nederlander de dood verkiezen boven een leven in armoede? Zelfdoding omdat het geld op is of omdat er ontslag dreigt. Ik kan mij het nauwelijks voorstellen. Het is hooguit de laatste druppel. Het lijkt toch vooral de uitzichtloosheid van het leven zelf die tot zelfdoding leidt.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Vorige Volgende