Beeldtaal en retorica

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming. Bij retorica denken we meestal aan het gesproken of geschreven woord. Maar beeldtaal kan ook retorisch gebruikt worden; het gaat dan om visuele overtuigingskracht. Daarbij spelen geloofwaardigheid, emotie en logica een rol. Politici en beeldretorica Politiek is doortrokken van retorica, al was het maar omdat politici geloofwaardig en betrouwbaar willen overkomen. Dat neemt niet weg dat ze soms een wat moeizame (of moet ik zeggen: creatieve?) relatie hebben tot de waarheid. Ze willen mensen ook aanspreken op emotioneel niveau: ‘zie eens hoe aardig, grappig of slagvaardig ik ben.’ Verder moet de potentiële kiezer de boodschap meekrijgen die behalve op emotie, ook een beroep doet op de logica: de politicus zegt een oplossing te hebben voor de problemen van de kiezer. Met beelden is het moeilijk ingewikkelde verhalen te vertellen, maar ze leveren wel een belangrijke bijdrage aan de beeldvorming (image - imago). 

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022
Foto: copyright ok. Gecheckt 25-10-2022

Losse eindjes en aanvulling op kunstvervalsers

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Vandaag een paar losse eindjes en korte aanvullingen bij eerdere bijdragen, voordat ik volgende week deze serie afsluit met ‘retorica en beeldtaal: de kunst van het overtuigen en emotioneren’

Het bezoldeffect

Optische illusies zijn de paradepaardjes, zeg maar de Houdini-acts van de beeldtaal. Er zijn tal van sites met een overzicht. Ik noem er een paar: sandlotscience, Michael Bach en anamorphosis.

Hierbij een huiselijke toevalstreffer: op de markt had ik twintig perssinaasappels gekocht. Die zaten in een plastic tas. Op zich al hartstikke fout natuurlijk, maar citrusfruit in een plastic zak kan ook nog eens gaan schimmelen. Daarom had ik ze verdeeld over een paar netjes, omdat we in huize Visser op onze zondagse perssessie niet twintig sinaasappels tegelijk opmaken.

Toen ik twee netjes naast elkaar had liggen viel me ineens iets op: het persfruit in het rode netje leek donkerder en helderder van kleur dan die in het lichtgroene.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: copyright ok. Gecheckt 01-03-2022

Ziende blind

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Beeldtaal moeten we leren, net als gesproken en geschreven taal. Leren zien is een ontwikkelingsproces dat binnen een cruciale periode plaats moet vinden. Gebeurt dit niet of onvolledig, dan ontwikkelt de visuele cortex zich onvoldoende.

Visuele deprivatie heeft een nadelige invloed op het vermogen om visuele informatie te verwerken. Katten die opgroeiden in hokken met alleen maar horizontale en verticale lijnen werden getest of ze gevoelig waren voor diagonale lijnen. Ze reageerden alsof ze er blind voor waren. Zelfs de neuronen die gevoelig zijn voor diagonalen ontbraken in de visuele cortex.

Blindheid genezen?

Hoe zou het zijn om blind te zijn? Sluit uw ogen en zie.
Niets…
Voelt dit zoals een blinde de wereld ervaart? Natuurlijk niet.
De vertrouwde, zichtbare wereld is immers slechts één oogopslag verwijderd. Bovendien is ons hele denken, voelen en ervaren mede opgebouwd rond onze waarneming. Voor wie kan zien, is het moeilijk, eigenlijk onmogelijk, voor te stellen hoe een blinde de wereld ‘ziet’.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Beeldtaal en de ‘meestervervalser’

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Kunstvervalsers spreken tot de verbeelding; aardige schavuiten en charmante bedriegers die het kunst-establishment voor schut zetten.

Noah Charney stelt een aantal vervalsers voor in zijn in 2015 verschenen boek The Art of Forgery (Phaidon / Londen). Dat doet hij in hoofdstukken die door hun titels een beetje klinken als de zeven hoofdzonden: ‘Pride’, ‘Revenge’, ‘Opportunism’ enz.

Het aloude cliché klopt: het gaat inderdaad vaak om miskende kunstenaars die vooral uit zijn op ‘revenge.’ Sommige vervalsers bouwen zelfs een ‘tijdbom’ in, een element waardoor ze zichzelf ‘verraden.’
Erkenning bestaat nu eenmaal alleen bij de gratie van betrappen: ‘pride.’

Kalkoenen en erkenning

Dat kan ver gaan.
Lees het verhaal van de Duitser Lothar Malskat (1913 – 1988).
In 1952 gaf hij zichzelf aan na ‘restauratie’ van fresco’s in de zwaar door bommen beschadigde Marienkirche in Lübeck! De restauratie vond plaats achter gesloten deuren en was in 1951 klaar. Malskat en de andere schilders werden overladen met lof. De officiële onthulling vond plaats onder het toeziend oog van bondskanselier Konrad Adenauer.

Foto: copyright ok. Gecheckt 11-03-2022

Beeldtaal en het gewicht van zwart

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Hoe zwaar weegt een kleur? Rare vraag misschien; sinds wanneer heeft kleur namelijk gewicht? Maar toch hoef je geen synesthesist te zijn om geel als minder gewichtig te ervaren dan zwart. Geel is een flierefluiter, een zwever; zwart juist zwaar op de hand. Daar valt niet veel mee te lachen.
Ook niet mee te spotten trouwens.

Denk maar aan taal.
Zeg het woord ‘zwart’ en het roept meteen associaties op aan nacht, dood, verdriet en rouw. Zware, bezwadderde, zwarte woorden. Daarbij kunnen we ook nog op zwart zaad zitten, een zwart schaap zijn, de zwarte piet toegespeeld krijgen, zwart gemaakt worden of – ook geen pretje – in een zwart gat vallen. En wat te denken van zwarte bladzijden, de zwarte dood en zwarte zaterdag? Dit drukt allemaal weinig goeds uit.

Natuurlijk: Het zijn maar woorden, maar mensen zijn talige wezens en hechten waarde (= gewicht) aan woorden.

De donkere kant van zwart

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-09-2022

Beeldtaal: kennen of herkennen?

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

In 1788 legde de Eerste Vloot aan bij wat we tegenwoordig Sydney noemen. Aan boord bevonden zich 778 verbannen misdadigers en een aantal wetenschappers en illustratoren. De misdadigers gingen aan de dwangarbeid. De wetenschappers en illustratoren hadden de opdracht de Australische flora en fauna te beschrijven en in beeld te brengen.

Vertrouwd kader

Voor ervaren tekenaars moet dat een fluitje van een cent zijn. Dat zou je in ieder geval denken, maar dat bleek lelijk tegen te vallen. Zij hadden namelijk geen beeldend kader om de vreemde dieren die zij zagen op doeltreffende wijze weer te geven.

Volgens Andrew Parker, auteur van ‘Seven Deadly Colours’ (2005 / The Free Press, Londen), interpreteerden zij kangoeroes als grote, rechtopstaande hazen met een ratachtige staart.

‘Koalas appear like squirrels without their tails. (…) The artists were under the influence of their native imagery, purposely in the case of the painters (to remind the homesick emigrants of Britain) and subconciously for the scientists. The scientists had fallen victim to a fault in the visual system (…) The images of Australia formed on their retinas were absent from the dictionary of their visual cortex, but rather than becoming new records, they were shoehorned into their closest entries. In this way something unfamiliar can become something familiar.‘

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kleur en taal: rood, groen, stop- en verkeerslicht

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Taal roept wel beelden op, maar beelden zelf geen taal. Het woord ‘rood’ leidt tot allerlei associaties. Denk maar aan liefde, hartstocht, bloed, rozen, Ferrari en wat al niet meer. Maar als we iets roods zien, gebeurt niet het omgekeerde: voor ons (geestes)oog verschijnen niet automatisch de letters R-O-O-D.

Psychologen van de Universiteit Leuven doen al enkele jaren onderzoek naar ‘semantische associatieve netwerken’ onder de noemer ‘Dutch Word Associations’.
Semantiek is de wetenschap van de bouwstenen van natuurlijke talen.

Tijdens dit onderzoek krijgen respondenten een woord (het kernwoord) voorgelegd met de vraag drie woorden te geven die ze bij dat woord als associaties krijgen. Al die woorden vormen een netwerk rond dat kernwoord. Bepaalde woorden worden dan natuurlijk vaker genoemd als andere. Dat zegt iets over de kracht van de associatie.

Rood

Om op ‘rood’ voort te borduren: in het Leuvense onderzoek gaven van de 262 respondenten die ‘rood’ als kernwoord kregen 40 ‘bloed’, 26 ‘liefde’, 21 ‘kleur’ en 18 ‘hart’ als associatie. Daarna volgden ‘groen’, ‘blauw’, ‘geel’ (kleur zoekt blijkbaar kleur), ‘tomaat’, ‘vuur’ en ‘warm’.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Kleur, klank en beeld

, door

Beeldtaal is de overdracht van gedachten waarbij het geschreven of gesproken woord – geheel of gedeeltelijk – vervangen is door beeld. In de maanden augustus en september publiceert Willem Visser (beeldend kunstenaar, psycholoog en tekstschrijver) op zaterdagochtend een reeks artikelen over beeldtaal aan de hand van voorbeelden uit kunst, psychologie en alledaagse waarneming.

Om met de deur in huis te vallen en bovenstaande definitie te illustreren: een verkeersbord is beeldtaal.
De boodschap op een verkeersbord moet eenvoudig en eenduidig zijn. Er is in het verkeer nu eenmaal weinig tijd om complexe mededelingen te verwerken.
Toch spreken ze niet automatisch voor zichzelf.
Kijk maar naar dit bord:

Dit zal ongetwijfeld een eenvoudige manier zijn om de boodschap over te brengen dat als twee voertuigen elkaar tegemoetkomen, er één moet stoppen. Maar het vereist wel enige kennis over de betekenis van de gebruikte kleuren en symbolen. Weet je namelijk niet dat rood stoppen betekent en de pijlen verkeersstromen aangeven, dan is de interpretatie lastig.
Daarmee heb ik meteen twee elementen genoemd die kenmerkend zijn voor beeldtaal: symbool en kleur.

Een gedachte of boodschap vertalen in beeld is niet eenvoudig en de uitkomst spreekt niet altijd vanzelf.


Onlangs kwam ik dit tegen:

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.