Heimwee naar mijn moeder

Hoe ik me voel nu mijn ­moeder net is gestorven, vragen mensen me. De vraag is lief en attent, maar brengt me in verwarring – want ik weet het antwoord niet. Ik voel me hoofdzakelijk niksig. Of eigenlijk als een prutje: iemand heeft van alles in mootjes gesneden en in een hapjespan gegooid, die toen op een zacht vuurtje gezet en vervolgens de hele mikmak een tijdlang laten sudderen totdat alles moes was geworden, en niets nog echt herkenbaar. Een flinke scheut opluchting dat haar lijdensweg (want dat was het voor haar) nu voorbij is. Een handvol bezorgdheid: hoe zal het mijn vader de komende weken en maanden vergaan? Een flinke dosis tevredenheid, ook dat, want hij en ik hebben – hoe raar dat ook moge klinken – veel mooie dagen gehad, vorige week, en eindeloos gepraat. Een snufje perplex: binnen een jaar is de helft van ons gezin gestorven, eerst mijn broer en nu mijn moeder. Een tikkie verloren – ook dat. Wat raar is, want ik was mijn moeder inmiddels al jaren kwijt, en zij zichzelf al helemaal. Een eetlepel moe. Een pietsie wazig. En, om het af te maken, een schep niet helemaal hier. Of dat een smakelijke maaltijd is? Ik vraag het u af, meneer ­Sonneberg, ik vraag het u af. (Beter meneer Sonneberg ondervragen dan mezelf: van mij valt voorlopig geen helder antwoord te verwachten.) Hoe lang duurt het voordat haar oude zelf weer voor dat beeld van dat verschrikte mensje schuift en ze in mijn hoofd weer wordt wie ze altijd in mijn hart is gebleven? Hoe lang voordat haar fiere karakter en haar pronte verschijning in mijn geestesoog het hulpbehoevende wezen uitwissen dat ze ongewild was geworden? Ik heb heimwee naar mijn moeder, maar dat had ik al zo lang. Nu hunker ik ineens naar oude herinneringen, herinneringen van ver voor de alzheimer. In mijn slaapkamer hangt sinds dit weekend een kinder­foto van haar, genomen toen ze drie of vier was. Ze had een blond krullenkopje, mollige armen en beentjes, een bolle toet, en haar witte kniekousen waren tot net boven haar enkels afgezakt. Zo heb ik haar evenmin gekend. Ergens in het midden – tussen dat prille begin en het geploeter van haar weg naar het einde – beweegt zich mijn moeder. Ook mijn vader zoekt naar oude beelden en grasduint in zijn herinneringen. In haar laatste dagen zag hij plots niet haar in haar bed liggen, moeizaam ademend, maar zag in haar het lijdzame gezicht terug van haar moeder, zijn schoonmoeder. Mijn oma was geen gelukkige vrouw – haar eigen man maakte haar het leven zuur. Logisch dat dat beeld niet bij mijn moeder past. Waar opa zijn vrouw bedroog en kneiterjaloers werd als iemand eens aardig tegen haar was, viel mijn vader elke man die gecharmeerd was van zijn vrouw enthousiast bij: allicht waren ze enigszins verliefd, wie zou dat nu niet zijn, op zo’n vrouw? In mijn huiskamer hangt al jarenlang een portret van hen tweeën. Stralend, verliefd en in elkaar opgaand. Zo zag ook ik haar het liefst. Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.

Closing Time | Everywhere at the End of Time

Everywhere at the End of Time (vaak afgekort tot EATEOT) is meer een project dan een muziekstuk. Artiest The Caretaker, een alias van Leyland Kirby, maakte het ruim zes uur durende stuk tussen 2016 en 2019. De loops van gesampelde ballroommuziek desintegreren totdat er uiteindelijk niets coherents meer overblijft. De muziek verbeeldt het verloop van Alzheimer, dat verschillende stadia kent. Dat is interessant, maar wat het vooral tot een project maakt zijn de reacties, variaties, analyses en analyses van de analyses. Tik de titel in op YouTube en ga het konijnenhol in (want wat heb je anders te doen op zondagavond).

Foto: sergio santos (cc)

Doktersbezoek

COLUMN - gastbijdrage van Joyce Hes

Dialoog tussen Mark Rutte en zijn huisarts:

Mark: ‘Kijk, dit bezoekje moet volstrekt vertrouwelijk blijven, dat in de eerste plaats!
Ik zit hier eigenlijk alleen maar omdat Sigrid dat als voorwaarde stelde en wil dat ik een CGA laat maken.
Dat schijnt een afkorting te zijn van iets wat ik even vergeten ben’.
Huisarts: ‘Comprehensive geriatic assesment’.

Mark: ‘O, ja zoiets… Een onderzoek in elk geval naar mijn hersens. Sigrid is bang dat ik lijd aan een vroege alzheimer, maar dat is onzin hoor. Zit niet in de familie en trouwens ik heb helemaal geen geheugenproblemen, eerlijk waar.
Wat mij opbreekt, is, dat er iedere keer een verkeerd beeld ontstaat naar aanleiding van iets wat ik gezegd heb. En het is ook erg vervelend dat het er zich telkens zo op gaat concentreren. Nu weer die Omtzigtaffaire. Ik bedoelde daar helemaal niets mee.
Wordt gewoon verkeerd uitgelegd’.
Huisarts: ‘Even ter correctie: Een CGA is een multidisciplinair onderzoek naar zowel lichamelijke als geestelijke functies.
En in dat verband: Hebt u wel vaker de indruk dat men een verkeerd beeld van u heeft, dat u gaat achtervolgen?’

Mark: ‘Nou ik herinner me wel, ziet u met mijn geheugen is niks mis hoor, een gevalletje uit 2009. Ik had iets over Holocaustontkenning gezegd in het kader van vrijheid van meningsuiting. Totaal verkeerd begrepen!!
En nu weer die Jesse Klaver, die notabene dolgraag met mij wil regeren en dan houdt hij me voor dat ik herhaaldelijk last van mijn geheugen had en heb: bonnetjesaffaire, toeslagenaffaire en nog zowat, ben ik vergeten’.
Huisarts: ‘En dat was volgens u niet zo?’

Foto: David Hilowitz (cc)

Meisje achter de schutting

COLUMN - Ze weet steeds minder, daardoor wennen de dingen hopelijk makkelijker. Wat er vanmorgen is gebeurd, is ’s middags al weggezakt in een onbereikbaar ver verleden. Soms lijkt ze een eend met een dik verenpak, waar alles ongemerkt vanaf glijdt: water, blijdschap, opluchting, verdriet. Ze kan plotseling snikken en twee minuten later zit ze star voor zich uit te kijken, of zakt ze zoetjes terug in slaap. Je weet niet of het verdriet was, of dat haar lichaam een manier zocht om spanning te ontladen, nu ze verder schier bewegingsloos is. Ik hoop altijd dat zo’n snik weinig anders is dan een boertje: een ontsnapte oprisping.

Al een week voor de verpleegtehuizen verplicht op slot gingen, besloten ze bij haar de boel dicht te gooien. Dat vonden mijn vader en ik pijnlijk, maar verstandig.

Je kunt zo’n afdeling vol dwalende en soms dwarse demente mensen niet aan de anderhalve meter afstand houden, en als er één ziek wordt, vallen ze geheid allemaal om. Mijn vader was benauwd dat ze hem dan over een paar weken niet meer zou herkennen, maar hij zit in haar hart gegrift, hem vergeet ze nooit.

Nu staat hij al bijna anderhalve maand elke middag bij de schutting die het terras achter haar afdeling omzoomt. Hij kan net over de omheining kijken. Hij waarschuwt de verpleging als hij er staat, dan rijden ze zijn lief naar buiten. Als ze hem ziet, klaart haar gezicht bij toverslag op. ‘Dag meisje,’ zegt mijn vader. ‘Dag man van me,’ zegt mijn moeder dan, trekt een halve glimlach (haar andere mondhoek wil niet meer meedoen) en sukkelt weer in slaap.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Kalvicio de las Nieves (cc)

De botte waarheid: hoe ouder je wordt, hoe groter de kans op dementie

COLUMN - We staan aan de vooravond van een fikse golf van een ziekte waar velen van ons nu al te veel mee kampen, omdat (een van hun) ouders die heeft. Op dit moment hebben ruim 280.000 mensen in Nederland de diagnose dementie, en 100.000 hebben de ziekte al wel, maar de diagnose nog niet; 80.000 mensen met dementie wonen in een verzorgings- of verpleegtehuis. Driekwart woont nog thuis, met hulp van hun geliefden, familie en buren (en de thuiszorg).

Het is na kanker en hart- en vaatziekten nu de derde doodsoorzaak. Maar dementie kon alleen maar een volksziekte worden omdat we tegenwoordig over de hele linie langer zijn gaan leven, en – hoe wrang – we verhoudingsgewijs minder snel doodgaan aan kanker en hart- en vaatziekten. Want de botte waarheid is: hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je dementie krijgt. Dementie is de wraak van de tijd op onze goede gezondheidszorg.

De voorspellingen zijn somber: in 2040 zullen naar schatting ruim een half miljoen mensen de ziekte hebben; dat is bijna een verdubbeling van het huidige aantal. Een geneesmiddel of ziekteremmer is niet in zicht.

Hoe verder ik mijn moeder zie wegzakken, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat ik deze beker, mocht hij zich aandienen, aan mij voorbij laat gaan. Want het is geen zacht wegzakken, dat van haar. Alle verhalen van ‘ach, ze genieten nog zo,’ ben ik als zuivere dementiekitsch gaan zien.

Foto: Bron: pixabay.com

Terry Pratchett, de Meester

COLUMN - Ik ben pas voor de tweede keer begonnen in mijn een van mijn favoriete boeken. Dat tegelijk ook mijn minst favoriete boek is. Want het is de laatste van de beste schrijver die ooit op deze aardkloot heeft rondgelopen. Een woordkunstenaar, de Meester, met een ongeëvenaard gevoel voor humor, inzicht in de menselijke natuur en een fantasie waar je stijl van achterover slaat. Ik zeg dat met grote stelligheid, omdat ik me niet kan voorstellen dat iemand er anders over denkt. Al zal dat vast het geval zijn. Mocht jij zo iemand zijn, dan heb je vast nooit iets van hem gelezen. Of je humorknobbel is kapot. Terry Pratchett doet mij hardop lachen als ik zijn schrijfsels lees. Niet een beetje grinniken, maar echt onvervalst in een deuk liggen. En tegelijk zit er altijd een diepere laag in zijn verhalen, die je aan het denken zet. Ik heb heel wat kennis en menige wijsheid uit zijn boeken gehaald (en dat zijn er belachelijk veel, meer dan 60 met een totale oplage van zo’n 30 miljoen). Die wijsheid kwam vast uit hemzelf, maar veel kennis ontleende hij aan coauteurs Jack Cohen (bioloog) en Ian Stewart (wiskundige).

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De afslankpil komt eraan

COLUMN - Wat zijn de meest ingrijpende gevolgen van Alzheimer? Voor familie en vrienden is dat vaak het feit dat de patiënt zich steeds minder herinnert, en namen en gezichten vergeet. Verplegend personeel heeft meestal andere zorgen: onrust, stemmingswisselingen én het verlies van eetlust. Goed eten is belangrijk, vinden verpleegkundigen. Maar de Alzheimerpatiënt heeft geen honger of wil juist direct nadat hij of zij gegeten heeft wéér eten – omdat ze vergeten dat ze zojuist hebben gegeten en niet ‘voelen’ dat ze vol zitten.

Neurologen weten wel hoe dat komt. Alzheimer tast (naast vele andere hersendelen) heel vaak een klein stukje brein aan, een bobbeltje net aan de onderkant van de hypothalamus dat de nucleus tuberalis lateralis (NTL) heet. De hypothalamus speelt een grote rol als het gaat om honger en verzadiging, en deskundigen vermoedden al dat de aantasting van de NTL tot eetstoornissen leidde. Maar wat dat dingetje daar precies doet, wist niemand. Je gaat niet zo maar draadjes doorknippen in een gezond brein, met een gezonde NTL. Gelukkig mag dat wél bij een muis.

Recent hebben onderzoekers in Yale diezelfde NTL ook bij muizen gevonden. Het was even zoeken; men dacht altijd dat muizen zoiets niet hadden. Maar het dingetje bleek wel degelijk aanwezig, zij het goed verborgen. En dus konden ze aan de slag.

Foto: Paul van de Velde (cc)

Dobberend

COLUMN - Mijn moeder verkruimelt langzaam. Er brokkelen elk seizoen weer oude vaardigheden bij haar af. Eerst kon ze niet langer autorijden, later niet meer rekenen of koken – terwijl ze in al die drie dingen vanouds een ster was, en daar veel eer mee inlegde.Tegenwoordig suft ze vooral in haar luie stoel, en kan ze het ontbijt alleen nog ‘klaarzetten’ wanneer mijn vader elke stap begeleidt met gedetailleerde instructies: ‘De yoghurt gaat in de schaaltjes, die staan daar al klaar. Kijk, daar is het emmertje met yoghurt. Dan haal je eerst het deksel daarvan af. Hier ligt een lepel, die steek je nu in de emmer, en dan schep je de yoghurt daarmee in de schaaltjes. Goed zo, de eerste schep zit erin. Nu nog een schep. Nee, eerst de lepel weer in de emmer, en dan…’

De wereld vervaagt voor haar, tijd wordt fluïde. Soms vraagt ze bezorgd wie er nu op mijn katje past, aangezien ik al drie dagen bij hen ben – terwijl ik pas een paar uur geleden ben gearriveerd. Ze kan soms iets vragen op een toon alsof ze gewoon het gesprek voortzet, terwijl ze ingaat op iets wat niemand heeft gezegd. Of misschien reageert ze op een opmerking van een maand of twee geleden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Alzheimer: wachten op nieuwe breinen

COLUMN - Krasse knarren, heten ze. (Met dank aan Koot en Bie.) Van die oudjes die tot op heel hoge leeftijd nog bij de pinken zijn. Prima brein, denk je dan. Niks mis daarboven. Maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Een recente Amerikaanse studie (van Rezvanian et.al.) laat zien dat dergelijke hersenen afgeladen kunnen zijn met de vettige ‘plaques’ waarvan een patholoog onmiddellijk zou zeggen: Alzheimer, en flink ook! Maar aan de eigenaar van dat plakkende brein valt dan dus niks te merken.

De onderzoekers bekeken het brein van acht 90-plussers die nog opmerkelijk goed scoorden op cognitieve tests, vergelijkbaar met de resultaten tussen de 50 en de 60 jaar. Daarvan zijn er niet veel. En bij een aantal van hen was er inderdaad (zoals je zou verwachten) sprake van weinig tot geen plaques en eiwitdraden, twee zaken die vaak optreden op hoge leeftijd en altijd geassocieerd worden met Alzheimer. Maar zijn zij ook de oorzaak? Onder die acht excellente bejaarde breinen waren er namelijk ook een paar die juist fikse hoeveelheden van dergelijke vervuiling in het brein hadden – maar aan hun cognitieve vermogens viel dus niks te merken. Blijkbaar zegt dat soort aanslag niet alles over Alzheimer. Of helemaal niks. Kortom, laat de discussie maar beginnen. Of beter: opnieuw beginnen en waarschijnlijk weer verdwijnen. Want deze resultaten zijn allesbehalve nieuw.

Foto: Jennifer Pack (cc)

Diamant

COLUMN - Babs van den Bergh, weduwe van René Gude, beschreef in een prachtig stuk in Filosofie Magazine hoe zij en de voormalige ‘denker des vaderlands’ een houding vonden tegenover zijn fatale kanker. Wat te doen, hoe te zijn, wanneer je weet dat je uitbehandeld bent en de zekerheid hebt dat je ziekte je gaat slopen?

Je horizon raakt gefixeerd, ‘later’ krijgt een einddatum. Al weet je niet precies wanneer je zult sterven, je weet wel dat de dood nabij is. Je kunt dan grofweg twee dingen doen, schrijft Babs: je vonnis ontkennen en de strijd met je lot aangaan, of jezelf huilend op de bank werpen. Maar dat ‘strijden’ is in zulke gevallen vruchteloos. Hoe hard je ook je best doet om niet ten onder te hoeven gaan, om het toch te winnen van de ziekte: de dood heeft je al aangeraakt. Je strijd, hoe oprecht ook, is tevergeefs. Ondertussen verspil je kostbare tijd en energie aan een gevecht dat je al verloren hebt.

Ook huilen op de bank levert je weinig op: ja, het is onrechtvaardig, maar woede daarover helpt je geen sikkepit verder. Met beide opties ontneem je jezelf tijd om afscheid te nemen, tijd om af te ronden, en het belangrijkste: tijd om door te brengen met de mensen die je liefhebt, tijd om te genieten van wat je nog hebt en wat je nog wél kunt.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Volgende