Sgarasta (foto) ligt aan westkust van Harris, een van de Hebriden eilanden in het noorden van Schotland. Waar nu golfers een balletje slaan vond in 1828 de eerste ontruiming plaats op de westelijke eilanden van dertig boerenfamilies. Ze werden gedwongen te verhuizen naar de veel minder aantrekkelijke oostkust. Hun huizen werden in brand gestoken om te voorkomen dat ze terug zouden keren. Schapenteelt op grote schaal leverde voor de landeigenaar meer op dan de pacht van de boeren. De operatie was onderdeel van de Schotse Highland Clearances, die tienduizenden gezinnen in de Highlands en de Hebriden vaak met veel geweld dwongen de plek te verlaten waar hun families eeuwenlang hadden gewoond. Vanaf het midden van de achttiende eeuw vonden ontruimingen plaats op gezag van de adellijke landeigenaren die hun land wilden exploiteren voor de wolindustrie. Dat gebeurde nadat de Engelsen aan de dissidente Schotse aanhangers van Jacobus II een definitieve nederlaag hadden toegebracht in de Slag bij Culloden. De landlords verengelsten en kozen voor een rijk leven in Londen in plaats van de zorg voor hun eigen mensen, schrijft Linda Bennet Pennel, een verre nazaat van een Schotse boerenfamilie.
De Clearances hadden een enorme impact op de arme boerenbevolking. Hun traditionele leven in een open ruimte met gemeenschappelijk gebruik van de beschikbare grond (de Commons) werd in één klap volledig verwoest. Op Skye was geoloog Sir Archibald Geike in 1852 aan het werk toen het dorp Suisnish ontruimd werd. Hij kon uit de eerste hand verslag doen:
Toen ik terugkwam van mijn omzwerving, bereikte een vreemd, klagend geluid me met tussenpozen, meegevoerd door de westenwind. Toen ik de top van een heuvel aan de zuidkant van de vallei bereikte, zag ik een lange, bonte stoet zich een weg banen die vanuit Suisnish naar de overkant leidde. De stoet stopte bij het punt in de weg tegenover Kilbride, en daar werd het geweeklaag lang en luid... Iedereen was in tranen; ... en het leek alsof ze zich niet los konden rukken. Toen ze weer op pad gingen, steeg een rouwkreet op naar de hemel; de lange, klagende klaagzang, als een begrafeniskreet, werd hervat; en nadat de laatste emigranten achter de heuvel waren verdwenen, leek het geluid in één lange, troosteloze toon door de hele brede vallei van Strath te galmen.
Uitzetting met gebruik van een stormram, foto van het blog van Linda Bennett Pennell
Waar kwamen deze mensen uiteindelijk terecht na hun gedwongen verhuizing? Een aantal emigreerde, al dan niet gedwongen, naar Amerika of Australië. De meeste pachters werden hervestigd in kleine boerderijen aan de kust, vaak op slechts marginaal bebouwbaar land. Ze werden gedwongen te overleven door het verzamelen en smelten van kelp, een soort zeewier, dat gebruikt werd bij de productie van zeep, een vrij bloeiende industrie aan het begin van de 19e eeuw, of door te vissen, een beroep dat velen vreemd was. Veel boeren belandden uiteindelijk als goedkope arbeidskrachten in de mijnbouw, de visverwerking en de opkomende industriële bedrijven, zoals de textielfabrieken die het beroemde Harris Tweed produceerden. In 1886 werd de Crofters Holdings Act van kracht die de overgebleven boeren beschermde volgens de principes: eerlijke huur, vrije verkoop (het recht om eigenaar-bewoner te worden) en een vaste huurperiode.
Onderdeel van de gestage ontheemding van de verdreven bewoners van de Highlands en eilanden was het verlies van hun taal, het Schotse Gaelic, een Keltische taal die ook in Ierland en op het eiland Man nog beperkt gesproken wordt. Op de Buiten-Hebriden en op het eiland Skye heeft hun taal het nog lang uitgehouden. 'Maar het onbeschaafde imago van het Schots-Gaelisch is een stigma dat tot op heden bleef voortbestaan.' Inmiddels is er sprake van meer aandacht voor de geschiedenis en een revival van de taal. Alle plaatsnamen worden nu, vergelijkbaar met Friesland in Nederland, in twee talen weergegeven.
Toch ben ik tijdens mijn vakantie op de Hebriden weinig herinneringen aan de Clearances tegengekomen, in tegenstelling tot de standaard oorlogsmonumenten voor de militairen die sneuvelden in de Great War en WOII. In Sollas op Noord-Iust is in 1999 een monument geplaatst dat de terugkeer herdenkt van de boeren in het dorp, toen honderd jaar geleden.
De gemeente heeft kunstenaars opgeroepen een ontwerp te maken voor een monument ter nagedachtenis van de De Slag bij Sollas die plaats vond in augustus 1849 tussen de lokale pachters (inclusief vrouwen en kinderen) en de werknemers van Lord MacDonald (de landeigenaar). Die werden ondersteund door de lokale politie en versterkingen van de politie die vanuit het vasteland waren gestuurd om bij de ontruimingen te helpen.
Het is een goed initiatief om meer aandacht te geven aan deze gewelddadige ontruimingen voor geld en macht in de 18e en 19e eeuw . Ook in de nieuwe eeuw zijn dergelijke misdadige praktijken nog allerminst verdwenen.
[foto's van de auteur, tenzij anders vermeld]
