Aristoteles (13): De staat

Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.  Het principe van evenwicht komt ook terug in Aristoteles’ staatsfilosofie. Net als Plato maakt Aristoteles een indeling van staatkundige vormen. Zijn indeling is puur afhankelijk van hoeveel mensen er aan de macht zijn. Hiermee biedt hij een wat minder ingewikkeld staatsmodel dan Plato, die zijn staten indeelde naar de drijvende kracht van de machtshebbers (emoties, het temperament of het verstand).

Door: Foto: bron: Livius.org
Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

De mediacratie van Matthijs en Arjen

COLUMN - Het aan de kaak stellen van de monarchie door Arjen Lubach laat volgens Michelle van Dijk gelijk zien dat de mediacratie het ook niet zo op heeft met buitenstaanders.

Tenminste vijftigduizend Nederlanders willen Arjen Lubach als farao: zij tekenden voor het burgerinitiatief op de website van de Farao der Nederlanden. In een paar minuten zendtijd bij De Wereld Draait Door haalde Arjen de laatste drieduizend stemmen binnen. Lubach poseerde als farao en startte dit initiatief om belachelijk te maken hoe onze monarchie ontstaan is.

Ik vind ook dat de geschiedenis soms vreemde wendingen kent en de geboorte van een monarchie is er zeker één van. Maar wat wij hier zien, is de bekroning van de mediacratie: een samenleving waarin we door de media geregeerd worden. (Niet, of juist wel verwarren met het Engelse woord mediocrity, middelmatigheid.)

Het burgerinitiatief is bedoeld als democratisch instrument. Zo zijn er pogingen gedaan om door zo’n initiatief het particuliere vuurwerk af te schaffen, de schoolklassen kleiner te maken, dierproeven te verbieden, meer aandacht te krijgen voor ME en de ziekte van Lyme, en ga zo verder. Dit zijn onderwerpen waarbij veel mensen zich betrokken voelen, waar veel mensen veel tijd in hebben gestoken, toch hadden deze initiatieven maar zelden resultaat. Zij hadden geen zendtijd.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Swiss Pavilion (cc)

De koning kan niet authentiek zijn

ANALYSE - Volgens Willem-Alexander is ‘de belangrijkste les’ voor zijn koningschap om ‘authentiek’ en ‘jezelf’ te zijn. Maar een authentieke koning is praktisch onmogelijk. Willem-Alexander kan wel stellen dat hij ‘geen nummer’ is, maar het is precies doordat hij wél een nummer is dat hij koning mag en kan zijn.

Het televisie-interview met Willem-Alexander en Máxima van 17 april is exemplarisch voor de manier waarop er in Nederland over het huidige koningschap wordt gesproken, ook door de koninklijke familie zelf. Op de vraag welke implicaties de troonswisseling heeft voor de te gebruiken toon als koning (‘afstandelijk’ of ‘volkser’), geeft Willem-Alexander een relativerend antwoord: de toon is contextafhankelijk. De toon gebruikt de toekomstige koning als aanleiding om het domein buiten de functie aan te kaarten: ‘Je bent een koning, maar ook een mens. Je hebt ook emoties en gevoelens. Soms moet je die ook uiten, anders dan kan je niet echt jezelf zijn. Het belangrijkste is dat je authentiek blijft. Als je niet authentiek bent, dan kan je het in zo een nieuwe functie niet goed volbrengen.’ Máxima beaamt de authenticiteit van haar echtgenoot door te wijzen op de continuïteit van zijn persoonlijkheid (‘hij is zoals hij altijd is geweest, dat zal niet veranderen’) en op zijn gewoonheid (‘staat dicht bij de mensen’).

Foto: Garry Knight (cc)

Democratie

COLUMN - Tegen halfelf hadden Mijnheer OZ en ik genoeg van TV kijken en wilden naar het Waterlooplein lopen om te zien wat Willempjeprik was.

‘Nemen we de fiets’ opperde Mijnheer OZ.
‘Zullen we dat wel doen? Je komt er toch niet in?’

Ik had nog vers in het geheugen dat we daar woonden, op de kop van de Damstraat, en dat Koninginnedag voor ons van 7 uur tot 10 uur ’s ochtends behelsde. Je moest dan weer binnen zijn anders kon je je eigen huis niet meer bereiken. We spreken omstreeks anno 1995. Ik had gedacht dat het alsmaar erger was geworden.

We namen toch de fiets. Wie schetste onze verbazing toen bleek dat we zowat tot de Dam vrij konden fietsen. De straten waren leeg. Op een paar grootverkopers van lelijke kleren uit België na geen handel. Zeker geen zolderverkoop. Het was een tikkeltje unheimlich.

Op de Dam was er wel een menigte ja, dat verwachtte je ook wel, maar daaromheen, Damrak, Rokin, de Wallen, was alles toegankelijk. De rest van de mensheid zat zich zeker nog voor de buis te vergapen aan de pracht en praal van de Groten der Aarde.

Naar het Waterlooplein dan maar. Daar stond een band op een podium te spelen, waartussen een spreker iets met veel ‘Democratie, democratie’ stond te preken. Een twintigtal meters daarvandaan had een technofreak die diezelfde ochtend door iemand aan de hiel was vastgehouden en in de speed gedoopt, kans gezien een kraam in te richten met loeigrote luidsprekers. Waaruit keiharde oertechno kwam. Dwars door de ‘officiële’ democratische muziek heen. Een verloren ziel stond voor die kraam wild te dansen. Één bord stak eenzaam uit boven de hoofden: ‘1980 was veel leuker’. De keuze voor de kleur wit als symbool van de antimonarchie knalde in al zijn mislukking in ons gezicht: niemand van die anarchisten bleek iets wits in huis te hebben gehad – zwart was meer hun ding, zeg maar. De enigen die iets wits aan hadden waren keurige royalisten die hier toevallig langs moesten,en die die kleur combineerden met het onvermijdelijke oranje. Nergens iets dat op Willempjeprik leek. Het was inmiddels een uur of één.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: De Zwitserse Bundesrat en kanselier (foto: Bundesrat CH) copyright ok. Gecheckt 25-09-2022

Een republiek is niet vanzelf democratischer

OPINIE - In de afweging tussen monarchie en republiek wordt vaak gesteld dat erfopvolging minder democratisch is. Op die opvatting valt wel wat af te dingen.

In een eerder stuk over de republiek werd ik uitgedaagd zelf eens met een alternatief te komen. Bij deze een poging. Eerst maar de principiële premisse: mijn ideaal is de afschaffing van alle staatsvormen. Dat maakt de afweging tussen monarchie en republiek een pragmatische zaak, een keuze tussen twee kwaden. Ik kijk vooral naar de mate waarin macht duurzaam gespreid wordt. Daar beginnen meteen de pragmatische dilemma’s.

Een verkiezing is een momentopname. De bevolking geeft in Nederland nu een mandaat aan een groep mensen die namens haar besluiten gaat nemen – zonder last van ruggespraak, die macht ben je dus voor een periode kwijt als kiezer. Je kunt alleen maar hopen dat ze een beetje gaan doen wat ze beloofd hebben. Hoe kleiner de groep vertegenwoordigers, hoe minder pluriform de besluiten tot stand komen en hoe minder de bevolking zich in haar vertegenwoordigers zal herkennen. Kies je één persoon dan is van pluriformiteit geen sprake meer. Het opent ook de weg naar machtsmisbruik, omdat de gekozene een persoonlijk mandaat ervaart en op grond daarvan minder hoeft te luisteren naar zijn directe omgeving. Dat is een ernstige beperking van de vertegenwoordigende democratie. Verkiezingen zijn geen zaligmakende manier om te zorgen dat de machthebbers de wil van het volk daadwerkelijk volgen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022 copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Geen bal op tv | Beatrix, geweten der Nederlanden

COLUMN - Koningin Beatrix zag zichzelf als het geweten van Nederland, zo bleek ook uit haar afscheidsrede. Op die manier meende zij haar volk het beste te dienen. De vraag is of dat wel zo was.

Toen prinses Beatrix achttien jaar werd, kreeg zij uit gans het land gelukwensen toegeworpen. In een toespraak, te zien in Beatrix, portret van een koningin, bedankte zij het volk voor de vele warme woorden. ‘In het woord “dank” ligt alles besloten wat ik jegens u voel,’ zei ze. Op even plechtige toon uitgesproken als de woorden waarmee ze haar regeerperiode gisteren afsloot. In de aankondiging van haar aftreden zei ze het zo: ‘Ik ben u diep dankbaar voor het vertrouwen dat u mij hebt gegeven in de vele mooie jaren waarin ik uw koningin mocht zijn.’

Je kijkt naar haar en je ziet: ze meent het allemaal uit de grond van haar hart. Het zijn geen loze woorden van iemand die een toneelstukje opvoert en dit zegt omdat dat nu eenmaal bij haar positie hoort. Geen haar op heur hoofd dat leek te twijfelen aan het nut van de functie die ze bekleedde. 

Wie gisteren naar de afscheidsrede van Beatrix luisterde, kreeg te horen dat de democratie gebaat is bij de monarchie. Juist door een vorst op te nemen in de regering, zorg je voor continuïteit. ‘De koning staat voor eenheid, dienstbaar aan een samenleving in beweging,’ aldus onze voormalige koningin. Een vorst kan meehelpen om het volk respect voor de democratie bij te brengen, om saamhorigheid te stimuleren, om de zelfontplooiing van alle lagen van de bevolking te bevorderen.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Michiel2005 (cc)

Doe mij maar een samenleving met een rafelrandje

OPINIE - Een pleidooi voor de monarchie. Ook als die voor een rafelrandje zorgt.

Draken bestaan niet, monsters bestaan niet, ridders dragen geen harnassen meer en kastelen zijn tegenwoordig party-centra. Maar prinsen bestaan wel. En over een paar dagen wordt er een prins gekroond tot koning. Dat is géén sprookje! Ik kan me geen fantasierijkere werkelijkheid voorstellen. Laten wij dat koesteren.

Het zijn de kille rationalisten die voor een republiek zijn. Grijze figuren die vinden dat het niet klopt dat een kind op basis van zijn afkomst staatshoofd kan worden. En de wereld moet kloppen ja! En honden moeten aan de lijn. Systeemfetisjisten onderschatten het nut van de verhalen die bij een monarchie horen.

Lang geleden

Want laten we even terug gaan in de tijd. (‘Naar toen de wereld nog jong was’, zou ik er bijna aan toe willen voegen.) Toen woonde er ene Willem in Delft. Hij werd doodgeschoten, omdat hij het opnam voor onderdrukten. Jaren later was er een koningin in ballingschap die via de radio in het geheim haar volk toesprak. En op een keer raasde er langs de Nederlandse kust een genadeloze noordwesterstorm. Grote delen van het land overstroomden. De koningin reisde naar het getroffen gebied en zij bood troost aan de slachtoffers. En elke vier jaar als olympische sporters medailles winnen, worden zij op het paleis uitgenodigd om dat te vieren.

Foto: Gerard Stolk (cc)

Inhuldiging: wat vinden we ervan?

OPEN DRAAD - Het is zover! Het moment waar we sinds 28 januari naar toe leven: onze nieuwe koning wordt ingehuldigd! Inhuldiging, ja, geen kroning. Hij krijgt immers geen kroontje op zijn hoofd (hoewel, kroontje, het ding schijnt zo groot te zijn dat-ie over Wim-Lex’ oren zou zakken), maar wordt ingehuldigd in de Amsterdamse Nieuwe Kerk.

Het gaat eigenlijk al weken nergens anders over (van parlementariërs die de eed niet gaan afleggen tot talloze Oranje-gerelateerde reclames tot dat onderwerp waar we het niet meer over willen hebben) en Amsterdam ligt volkomen op zijn gat.

Daarom installeert de redactie zich lekker achter de teevee, kijkt ze daar naar het hele circus, en geeft ze de vloer aan u. Wat vinden we ervan? Een open draad voor al uw discussies over republiek versus monarchie, het hoedje van koningin prinses Beatrix, en Willem-Alexander’s onwil/onvermogen een baard te laten staan.

 

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Maurice (cc)

Macht verloren, gezag versterkt

ANALYSE - De koning heeft de afgelopen dertig jaar weliswaar aan macht ingeleverd, het gezag ervan is veel sterker geworden.

Toen koningin Juliana in 1980 afstand deed van de troon, was er voor het koningschap in artistieke en intellectuele kring nauwelijks belangstelling. Alleen dankzij het initiatief van de Groningse hoogleraar C.A. Tamse kwam er nog een bundel over de constitutionele monarchie uit, maar daar bleef het wel zo ongeveer bij. Historici als Tamse riskeerden bovendien als wetenschapsbeoefenaar niet helemaal serieus te worden genomen, juist omdat zij zich met zoiets ‘achterhaalds’ als de monarchie bezighielden. Dit terwijl juist Tamse steeds kans had gezien te ontsnappen aan ofwel verkrampte afkeer ofwel hysterische verering voor koningschap en Huis van Oranje, waartussen in die jaren geen nuchterheid mogelijk leek.

Ten dele kwam dat door een algemene afkeer van traditionele instituties als uitloper van de jaren zestig. Het kwam echter ook door de ambtsuitoefening door de koningin, die zozeer gericht was op ‘gewoon zijn en gewoon doen’, dat het koningschap er sterk door aan gewicht verloor. Men kan immers veel zeggen, maar niet dat het koningschap ‘gewoon’ is. Bij velen maakte dat Juliana onmiskenbaar populair en geliefd, maar het koningschap als instituut leed eronder.

Foto: Swiss Pavilion (cc)

De sneue republikeinen van Nederland

OPINIE - Al eens de site van het Republikeins Genootschap bezocht, of van het Nieuw Republikeins Genootschap? Toch eens doen. Dan weet je meteen waarom de monarchie in Nederland springlevend is.

Van republikeinen zou je verwachten dat hun topprioriteit het streven naar een republiek is. Ze bedenken manieren om de monarchie af te schaffen, desnoods met geweld. En verder discussiëren ze over de invulling van de republiek die dan volgt. Moet de Nederlandse president een alleenheerser worden zoals in Frankrijk, een geruisloze éminence grise zoals in Duitsland of een koorddanser zoals in Italië? Het boeit de republikeinen niet. Ze zijn namelijk geobsedeerd door het koningshuis.

Kijk voornoemde homepages (of die van Pro Republica) er maar op na. Het zijn litanieën tegen het koningshuis. De republiek is niet een hoger streven, het is gewoon datgene wat overblijft als de monarchie is afgeschaft. Persoonlijk vind ik dit een mooi voorbeeld, een pleidooi voor de republiek waarvan de argumenten voor de helft beginnen met het woord ‘monarchie’. Aandoenlijk zijn ook de smeekbedes aan het koningshuis om het zelf voor gezien te houden. Veel explicieter kun je je eigen machteloosheid niet etaleren.

Wat dezer dagen ook bijzonder opvalt is hoe de republikeinse zaak probeert mee te liften op de media-aandacht voor de troonswisseling. Neem de petitie over het salaris van de koning. Dat stel je aan de orde als de begroting ter tafel ligt, dus in september, maar dan interesseert het nauwelijks iemand. Dus doe je het nu (de koning verdient overigens inderdaad veel in vergelijking met de best betaalde democratisch gekozen politicus van Europa).

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende