Twee soorten eruditie

Soms komt dezelfde vraag van verschillende kanten op je af. In de mooie biografie die Annet Mooij wijdde aan Gisèle van Waterschoot van der Gracht, kwam ook de culturele kring van haar huisgenoten aan de orde, mannen die graag samen teksten lazen. Mooij geeft verschillende keren een overzicht van hun lectuur en dat is dan voornamelijk poëzie van Stefan George, Friedrich Hölderlin en William Shakespeare. Niks mis mee, maar ik was verbaasd over de eenzijdigheid van dit programma. Echt erudiet kan ik het namelijk niet noemen, terwijl deze mannen toch streefden naar culturele groei. Wat me brengt bij de vraag wat eruditie is. Die vraag kwam impliciet ook aan bod in een stuk dat mijn collega Marcel Hulspas onlangs schreef op de weblog van de VWN: vijf redenen waarom er een nonfictie-prijs moet komen. Nu ben ik zelf niet zo van de prijzencircussen, maar dat belet me niet te zien dat Hulspas een punt heeft. Hoewel er veel literaire prijzen zijn, is nonfictie stiefmoederlijk bedeeld, al worden pogingen ondernomen dat te repareren. Hulspas doet ze af als halfwassen: Onlangs maakte de Bookspot-prijs (dat was ooit de AKO-literatuurprijs) bekend dat ze voortaan ook een nonfictie-prijs willen uitreiken. Daarvoor is de literaire jury uitgebreid met één (1, one, uno) historicus, die blijkbaar geacht wordt chemie, wiskunde, theologie, biologie, sociale wetenschappen, natuurkunde en rechtswetenschappen er ‘even bij te doen’.

Door: Foto: De "Zeven vrije kunsten" uit de Hortus Deliciarum (rond 1180) copyright ok. Gecheckt 24-09-2022
Foto: Het Concilie van Chalkedon ((c) Livius.org)

Hulspas’ christenen en moslims

, door

RECENSIE - Uit de diepten van de hel, het nieuwe boek van Sargasso-medewerker Marcel Hulspas, gaat weer over de islam. Nou ja: Hulspas pakt het net als in zijn eerste boek heel breed aan. De hoofdmoot bestaat uit een uitgebreide geschiedenis van de theologische debatten in het Byzantijnse Rijk over ingewikkelde kwesties als de vraag hoe dat nou precies zat met die Drieēenheid en hoe dat nou precies zat met de natuur van Christus: had-ie er nou één of twee? De goddelijke en/of de menselijke? En diezelfde vraag over persoon, natuur, energie en wil: één of twee van elk?

U denkt wellicht: waar gáát dit in vredesnaam over? Uw vraag is volkomen terecht. Hulspas legt het allemaal heel duidelijk uit, dus dat ga ik hier niet doen. Groot voordeel van zijn behandeling van de stof: het wordt heel duidelijk dat al die ’theologische’ vraagstukken, tot op de dag van vandaag van belang voor de christenheid, niet alleen op basis van de schrift, theologische geleerdheid en vrome gedachtegangen aan een antwoord zijn gekomen, maar dat ook véél te grote ego’s van keizers en bisschoppen daar een niet geringe bijdrage aan hebben geleverd.

De doodgewone, ordinaire geschiedenis van macht, intriges en kuiperij komt in deze theologische geschiedenis uitgebreid aan bod en ook deze keer schuwt Hulspas de voetnoot niet voor de sappige details die hij in zijn hoofdlijn geen plek kon geven.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: suasso (cc)

Micha Kat vs De Volkskrant

, door

COLUMN - Micha Kat is classicus en aangezien ik oudhistoricus ben, moeten we gemeenschappelijke kennissen hebben. Ik weet niet wie, want er is niemand die zich erop laat voorstaan met Kat bevriend te zijn. Jammer, want ook al wordt hij momenteel sterk geassocieerd met complottheorieën en aluhoedjes, hij heeft ook poëzie van de Romeinse dichter Ovidius vertaald en moet ooit veelbelovend zijn geweest.

Ergens is er echter iets verkeerd gegaan. Hij begon steeds vreemdere ideeën uit te dragen, die hem enkele keren voor de rechter brachten. De aan hem gewijde pagina op de Wikipedia is een catalogus van juridische conflicten, waaruit blijkt dat hij aanvankelijk alleen mensen aan het woord liet die de grenzen van het betamelijke overschreden maar later ook zelf te ver ging. Taakstraffen, dwangsommen, een gebiedsverbod, gevangenisstraffen: het is een deprimerend lijstje. Kat won overigens een door het NRC Handelsblad aangespannen zaak, maar of hij daarmee blij was, staat te bezien, aangezien de rechter oordeelde dat Kats uitlatingen niet serieus genomen konden worden.

En nu is het weer raak: de rechter heeft geoordeeld dat Kat niet moet zeuren als hij wordt weggezet als gek. Dat was onlangs gebeurd in De Volkskrant, waarin Marcel Hulspas (die niet alleen voor De Volkskrant schrijft maar ook voor Sargasso) een recensie had geschreven van het boek Complotdenkers van Maarten Reijnders. In zijn samenvatting van dit boek noemde Hulspas Kat een “kletskous”, een “gekkie” (2x) en “de ongekroonde koning van dit gekkenhuis”. Publicatie van deze bespreking leverde De Volkskrant dus een rechtszaak op, waarin Kat rectificatie eiste.

Foto: Abdelkader Benali copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

De profeet Mohammed historisch ontleed

, door

Arabiste en Marokko-kenner Sietske de Boer las voor Sargasso de Mohammedbiografie van Marcel Hulspas

RECENSIE – Deze dikke pil van meer dan zeshonderd pagina’s puilt uit van vele gedetailleerde verhalen over het ontstaan van de islam en de profeet Mohammed. In een vlotte stijl beschrijft de auteur uitvoerig de periode die voorafging aan de geboorte en het leven van Mohammed, de stichter van de islam (gestorven 632 na Chr.)

Ik las over de gewelddadige strijd tussen het inmiddels christelijk geworden Byzantijnse rijk tegen het Perzische, en leerde dat er complete oorlogen gevoerd zijn over de kwestie of Jezus nu god, mens, dan wel beide tegelijk is geweest. Volgens auteur Marcel Hulspas kwam de islam niet zomaar uit de hemel neergedaald, in de vorm van openbaringen aan de profeet Mohammed, maar is het veel aannemelijker dat de bevolking van het Arabisch Schiereiland, klemgezet tussen de strijdende Byzantijnen en Perzen, vooral om geopolitieke redenen behoefte had aan een eigen, Arabischtalige godsdienst, met een profeet uit de eigen gelederen.

Dat is op zich geen nieuws, en het is ook geen nieuwe opvatting – diverse islamgeleerden gingen Hulspas voor in een kritische, historische benadering van het ontstaan van de islam en betekenis van Mohammed. Zoals de Franse islamoloog Maxime Rodinson, al in 1961, en in Nederland bijvoorbeeld de in mei van dit jaar overleden arabist Hans Jansen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: coverfoto van 'Mohammed en het ontstaan van de Islam' copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Waarom iedereen mijn Mohammedboek moet lezen

, door

Je kunt veel van IS zeggen, maar duidelijk zijn ze wel. Hun voorman Aboe Mohammed al-Adnani had twee weken geleden heel duidelijk gewaarschuwd dat de heilige maand ramadan ‘een ramp’ zou worden voor ongelovigen, sjiieten en afvalligen. Een week later waren er de aanslagen in Tunesië, Frankrijk en Koeweit. Het is duidelijk dat IS echt oorlog wil op álle fronten, uiteraard in de verwachting dat dan ook van álle kanten de strijders zullen toestromen, en dat men daarbij geen boodschap heeft aan de traditionele betekenis van de ramadan als maand van vasten en bezinning. Niet van moord en doodslag. Maar IS weet dat zij in deze de Profeet aan zijn zijde heeft. En dat moslims dat ook weten.

Bloederige koranverzen

In het oude Arabië waren de heilige maanden, behorende bij een bepaalde god (en zijn heiligdom) bedoeld om pelgrims de gelegenheid te geven om deze god te kunnen bezoeken, zonder dat men gelijk allerlei beveiliging moest regelen. Alle (stammen)strijd kwam dan (met een beetje geluk, en onder de dreiging van goddelijke wraak) tijdelijk tot stilstand. Maar nadat Mohammed en zijn strijders uit Mekka vertrokken waren, hielden die zich daar niet aan, zo blijkt uit het volgende vers:

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Hulspas’ islam

, door

COLUMN - Wetenschapsjournalist Marcel Hulspas – full disclosure: ik ken hem persoonlijk – heeft de laatste jaren gewerkt aan een boek over de profeet Mohammed en de door hem gestichte religie. Nu het bijna af is, mengt hij zich vaak in de almaar niet ten einde komende discussie over de hedendaagse islam. Zo ook in dit stuk op ThePostOnline, waarin hij erop wijst dat veel moderne moslims zeggen dat hun islam anders is dan het geloof van degenen die uit naam van datzelfde geloof gruweldaden plegen.

Maar daar komen moslims niet mee weg. Blijkbaar is de islam een verzameling opvattingen waaruit iedereen ‘zijn’ islaampje mag kneden. En de een moordt uit naam van ‘zijn’ islam, en de ander babbelt vanwege ‘zijn’ islam over vrede en verdraagzaamheid. … En als dat zo is, hebben niet-moslims het volste recht om te vragen: waar staat ‘de’ islam dan voor? Staat zij überhaupt ergens voor? Heeft zij principes?

De vraag is legitiem, maar lijkt me verkeerd gesteld. Het antwoord kan wel eens zijn dat de islam, net als elke andere religie, voor zijn aanhangers overal voor kan staan. Je kunt dat herformuleren: wanneer het geloof elke betekenis kan hebben, heeft het geen betekenis. Of, zoals Hulspas het verwoordt: dan is het ‘een religieuze supermarkt waar iedereen kan vinden wat hij wil vinden’.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Colin Campbell (cc)

Tolkien, Hulspas en Holman

, door

Voor mijn eindexamen las ik The Lord of the Rings van Tolkien. En nog een bulk andere boeken, maar daar heb ik het nu niet over. Een leuke herinnering is dat mijn docent en ik na afloop van het examengesprek nog even koffie dronken en spraken over, jawel, literatuur. In het Nederlands en niet in mijn moeizame Engels, maar het was een gelijkwaardig gesprek waarin mijn leraar serieus informeerde naar mijn literaire oordeel.

Ik herinner me niet wat ik toen heb gezegd over Tolkien, maar weet wel dat mijn docent uitlegde dat de Germaanse achtergrond van de verhalen hem weinig deed, en dat we zoekend concludeerden dat een liefde voor Tolkien eigenlijk een heel subjectieve zaak was. Je deelt zijn “Germaanse gevoel” of niet. Ik ben dat gevoel kwijtgeraakt, maar ik vond het leuk dat ik later in Oxford in café The Eagle and Child bleek te zitten aan de tafel waar Tolkien elke week was neergestreken met C.S. Lewis en enkele andere literatoren. Ik kan begrijpen waarom er mensen zijn die een soort Tolkien-religie hebben, zoals de media vorige week berichtten.

Of beter: begrijpen kan ik het niet, zoals ik ook niet begrijp wat het is om boeddhist of mormoon te zijn. Of minister-president trouwens, of striptekenaar of gamelanspeler. Maar ik kan me er wel iets bij voorstellen dat mensen iets diepers zien in Tolkiens vertellingen. Zeker The Silmarillion hééft iets. Godsdienstwetenschapper Markus Davidsen is gepromoveerd op de tolkienisten en dat leidde vorige week tot een bescheiden mediahype. Veruit het dodelijkste commentaar kwam van Marcel Hulspas:

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: De Koran en Mein Kampf

, door

[qvdd]

In de Koran staan meer antisemitische passages dan in dat boek.

Aldus Hans Jansen, verwijzend naar ‘Mein Kampf’, tegenover de rechter tijdens het proces tegen Wilders. Een uitspraak waar Marcel Hulspas zich over opwindt in De Pers:

Ach, zal hij hebben gedacht, wie gaat dat nou controleren? De rechtbank heeft Mein Kampf toch niet in de kast staan. Iedereen die dat boek wèl bezit, en ook een Koran (zoals ondergetekende) weet dat dit volstrekte onzin is.

Hulspas beschuldigt Jansen van liegen, dan wel knettergek zijn.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.