Oude grenzen, nieuwe extremisten, en de toekomst van Israël

Wie wil weten waarom het Midden-Oosten in brand staat, hoeft niet ver te zoeken. Dat geweld is voor een belangrijk deel te danken aan het steeds weer opduikende verlangen om de diepe maatschappelijke problemen op te lossen door terug te keren naar de ‘echte islam’, naar de vermeende gloriedagen van de Profeet en zijn gezellen. En dat terugkeren moet dan liefst zo letterlijk mogelijk. Maar dat verlangen om de islam te 'herstellen’ komt op zijn beurt weer ergens uit voort…. Ten eerste uit frustratie over het feit dat de islamitische wereld de afgelopen eeuw zo weinig vrede en vooruitgang heeft gekend. De islamitische wereld zou één (naar binnen toe) vreedzame oemma moeten zijn. In plaats daarvan vliegen staten en stammen elkaar voortdurend in de haren, net als in de vele treurige eeuwen ná die glorieuze jaren van de Profeet. Vandaar die nostalgie naar dat verleden (dat overigens nooit heeft bestaan). De ware oorzaak voor de chronische agressie en economische (en wetenschappelijke, politieke) achterstand in de regio is uiteraard géén gebrek aan geloof, maar wordt veroorzaakt door de instabiliteit van de regimes. Te veel islamitische staten zitten opgesloten in een deprimerende vicieuze cirkel: economische groei is alleen mogelijk bij politieke stabiliteit en een zekere mate van economische vrijheid; maar politieke stabiliteit is alleen mogelijk met behulp van repressie. Pogingen tot liberalisering leiden al te gemakkelijk tot anarchie en staatsgrepen. Die cirkel is weer het gevolg van een koloniale erfenis, namelijk de beroerde grenzen die de westerse mogendheden een eeuw geleden trokken.

Door: Foto: Infografiek Midden-Oosten (bron: New York Times) copyright ok. Gecheckt 25-10-2022
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vrouwenkwestie

RECENSIE - Sietske de Boer las ‘Hoofddoek en maagdenvlies. Waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft’ door Mona Eltahawy over de achterstelling van vrouwen in het Midden-Oosten.

‘Daar gaan we weer’, dacht ik bij het lezen van deze titel, ‘wordt ons de uitgekauwde discussie over de hoofddoek opnieuw voorgeschoteld?’ Want in Nederland heeft iedereen wel een mening over de hoofddoek: ‘rechts’ is tegen, zie het recente initiatief van de VVD tegen de boerka, terwijl ‘links’, met enig cultuurrelativisme, het dragen van een sluier de eigen keuze van vrouwen vindt. En het maagdenvlies – who cares?

Maar ik kwam er snel van terug. Want het boek van Mona Eltahawy is vooral interessant vanwege de vraag in de ondertitel: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft. Dat werkt Eltahawy, een Egyptisch-Amerikaanse journaliste in de tweede helft van de veertig, goed uit, tot een verfrissend, maar ook vlammend, goed gedocumenteerd en persoonlijk relaas over de positie van vrouwen in de Arabische wereld. Ze verhaalt hoe het vrouwen verging tijdens de Arabische lente – Mona Eltahawy was erbij in Egypte, en maakte daarna voor de BBC World Service een documentaire over vrouwen tijdens de Arabische Lente, die eind 2010 begon in Tunesië en in al teveel landen tot een bloedig en gewelddadig einde kwam voordat 2011 voorbij was. Overigens spreekt zij over ‘revolutie’. In het begin van de revolutie eisten met name jongeren vrijheid, democratie en menselijke waardigheid op – vrouwen net zo goed als mannen. Vrouwen dachten daarbij ook aan hun individuele vrijheid om hun eigen keuzes te kunnen maken in het leven. Een jonge activiste, Fatma Emam, stelde: ‘ De revolutie speelt zich niet alleen af op het Tahrirplein, zij speelt zich in elk Egyptisch huis af. Het is de revolutie van de opstand tegen de patriarch’.

Heeft democratie een kans in de Arabische wereld?

ANALYSE - Volgens velen is de Arabische lente mislukt. Tunesië doet het vrij aardig, maar in Libië en Syrië is het een pijnhoop, Egypte is meer een schijndemocratie en in de meeste landen in de Arabische wereld zit het oude regime gewoon nog (redelijk) stevig in het zadel.

Zoals ook onderzoek laat zien, heeft men niet alleen in de Westerse landen minder vertrouwen in een democratische toekomst. Ook de Arabische jongeren hebben er minder vertrouwen in dan een paar jaar geleden.

Midden-Oosten deskundige Paul Aarts (UvA) geeft in dit korte college voor de Universiteit van Nederland helder zijn visie weer. Daarbij veegt hij tegelijkertijd de vloer aan met veel van zijn collega’s die volgens hem geïnfecteerd zijn door ‘democrazy studies’. Volgens hem is het in ieder geval nog veel te vroeg om al een conclusie te kunnen trekken.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Ottomanen en Europeanen

RECENSIE - De kloosterbibliotheken van middeleeuws Europa telden hooguit enkele honderden boeken. De overgrote meerderheid kwam niet boven de duizend. Tegelijkertijd lagen er in de bibliotheken van Cordoba, Cairo, Bagdad en Nishapur tienduizenden boeken.

Lewis

Het is een bekende vergelijking, al is ze niet helemaal eerlijk, want hoe machtig sommige abdijen ook waren, geen ervan had de middelen van een compleet kalifaat. Ik zou ook niet goed weten hoe Rome en Constantinopel, waar vele kleine en middelgrote bibliotheken samen één grote verzameling bezaten, passen in de vergelijking. De conclusie is echter wel eerlijk: zo rond het jaar 1000 lagen de grootste intellectuele centra van de mensheid in de islamitische wereld.

Niemand stelt de intellectuele voorsprong van de toenmalige moslims ter discussie. Ze hadden toegang tot oude Indische, Perzische, oosters-christelijke, Grieks-Romeinse en Arabische tradities; ze haalden er het beste uit naar voren; ze combineerden het; ze breidden het uit. De bloei was niet alleen cultureel, maar ook politiek. Zeker, westerse barbaren waren aan het einde van de elfde eeuw de keizer in Constantinopel te hulp geschoten en hadden in de Levant eigen staatjes gesticht, maar deze kruisvaarders waren binnen een eeuw uit Jeruzalem verdreven. De Mongoolse invallen waren schadelijker geweest, maar ook deze barbaren waren uiteindelijk geassimileerd. In de Late Middeleeuwen breidden de legers van de islam het gebied weer uit: de Ottomanen maakten van de Zwarte Zee een islamitische binnenzee en rukten op tot Wenen.

Het eerste millennium van de islam was een bloeiperiode, maar onmiddellijk daarna werd duidelijk dat de zaken niet goed zouden blijven gaan. De Ottomaanse troepen konden in 1683 Wenen niet nemen. Drie jaar later viel Boedapest. Een confederatie van christelijke mogendheden zette de tegenaanval in. In 1696 nam Peter de Grote Azov en in de winter van 1698/1699 tekenden de Ottomanen in Karlowitz een vredesverdrag met de westerse mogendheden: voor het eerst had een sultan een akkoord gesloten op voet van gelijkwaardigheid.

Foto: Michiel2005 (cc)

Plundering, heling en vandalisme

ACHTERGROND - Napoleon plunderde het Vaticaan en versleepte alle kunstvoorwerpen naar het Louvre. Hitler vorderde kunstwerken voor het Führermuseum in Linz. In Bagdad zaten kunsthandelaren te wachten op de Amerikaanse troepen, zodat ze in de chaos van de bevrijding het museum konden plunderen.

Het was allemaal kinderspel vergeleken bij wat er momenteel gebeurt in het Midden-Oosten. Het plunderen begon tijdens de Arabische Lente in Egypte en Libië. De grote nationale musea in Caïro en Tripoli bleven weliswaar vrijwel onaangeroerd, maar elders zijn in deze landen massaal oudheden geroofd.

Eerst Egypte. Kijk hier voor de schade aan het museum in Malawi. Of lees dit. Ik heb me laten vertellen dat in dit land Russische verzamelaars de grootste afnemers zijn, maar ze zijn niet de enigen. Ook zijn Egyptenaren niet de enige vandalen. Hier is een filmpje waarin een glimlachend heerschap u uitlegt hoe u een mummiemasker moet kapotmaken om te kijken of er Griekse teksten in zitten. Dit is, zoals u ziet, geen ongeletterde Egyptische boer die niet beter weet, en geen Russische oligarch die de beschaving mist om de wetenschappelijke waarde van een mummie te begrijpen, maar een Amerikaan die willens en wetens egyptologische data vernietigt.

Het patroon in Libië lijkt anders, al is de schade niet minder. Het museum van Bani Walid is geplunderd, waar een collectie stond die – anders dan de mooie maar ietwat voorspelbare kunstwerken in Tripoli – onvervangbaar was. Het is onbekend wie hier de helers zijn, maar vermoedelijk zijn die er in Libië niet. Dieper landinwaarts wordt namelijk prehistorische kunst in de woestijn kapotgemaakt, en daar is het geen vandalisme door arme mensen op zoek naar wat inkomsten. Daar is het ingegeven door blinde haat voor alles uit een andere cultuur.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Closing Time | Von Magnet

Von Magnet is een internationaal gezelschap dat thans gevestigd is in Frankrijk. De groep is niet alleen een band maar ook een theatergezelschap; hun concerten zijn een combinatie van muziek, dans, theater en performance arts. Ze bestaan sinds 1985, en werden toen op bescheiden schaal bekend vanwege hun electroflamenco: de incorporatie van traditionele flamenco-invloeden in electronische- en avant-garde muziek. Later zouden daar nog vele andere invloeden bijkomen, onder meer uit het midden oosten, zoals op dit ‘Into the breach’. Een nummer waarin de tegenstellingen in het gebied goed naar voren komen. Afkomstig van hun album uit 2008 met de veelzeggende titel ni prédateur ni proie.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Het Midden-Oosten

COLUMN - Sommige wetenschapsjournalisten benutten ook Facebook om iets over de wetenschap te vertellen. Eén van hen is Huub Eggen, die elke dag commentaar geeft op een satellietfoto of een foto van de wolken of op een ander voorbeeld van de natuurkunde van het vrije veld. Van hem komt bovenstaande NASA-foto van het Midden-Oosten (je kijkt naar het oosten; klik = groot).

Huub geeft altijd natuurkundig commentaar – laat ik zijn geste eens beantwoorden met wat historisch commentaar. Het is misschien wat pedant als je dingen gaat aanwijzen waar je bent geweest, maar ik heb de afgelopen tien jaar een aanzienlijk deel van dit gebied mogen bereizen. Hier is een foto waar ik wat aantekeningen bij heb gemaakt:

middenoosten_s

Linksonder staat CP: dat is de Cilicische Poort, een ooit smalle pas door het Taurusgebergte waar mijn reisgenoot en ik in 2003 eindeloos naar op zoek zijn geweest – tot we ons realiseerden dat de poort vanzelfsprekend niet meer smal was maar met dynamiet was verbreed. Meer foto’s hier.

Iets rechtsboven staat Issus: de plaats waar Alexander de Grote in november 333 v.Chr. slag leverde met Darius III Codomannus. Ik houd er niet zo van te spreken over het wereldhistorische belang van deze of gene veldslag, omdat het doorgaans kwakgeschiedenis wordt, maar dit keer kun je achteraf zeggen dat de afloop gevolgen had van enige betekenis. Door toenemende handel en steeds grotere politieke eenheden werd het oostelijk Middellandse Zee-gebied in die tijd cultureel steeds homogener. Door bij Issus het Perzische leger te verslaan, besliste Alexander niet alleen zijn oorlog met de Perzen, maar werd ook duidelijk dat de groeiende culturele eenheid – de vakterm is koinè – een Grieks gezicht zou hebben. Hier is het slagveld van Issus.

Foto: UK Ministry of Defence (cc)

Iets doen II

COLUMN - We maken een vuist tegen IS! We zullen niet rusten tot deze verderfelijke groep vernietigd is!

Critici vragen zich af of Obama wel een exitstrategie heeft. Hoe trek je jezelf nadien terug uit zo’n conflict, hoe vermijd je dat je nog jarenlang oorlog blijft voeren tegen een nogal ongrijpbare vijand? Een land kun je verslaan, een land kan zich overgeven en smeken om genade; bij een los-vaste terreurgroep is het bepaald minder evident wanneer je victorie kunt kraaien.

Wanneer kunnen we zeggen dat de vers gesmede coalitie het kwaad daar metterdaad heeft gestopt? Is dat wanneer er niet langer westerse gijzelaars voor het oog van de camera worden onthoofd? Wanneer er geen christenen meer op bergen worden gedreven om daar uitgehongerd en afgeslacht te worden? Zijn we klaar wanneer er geen vrouwen meer worden ontvoerd om – in afwachting van de beloofde hemelse maagden – dag in, dag uit verkracht te worden? Is de klus geklaard wanneer de nieuwe regering van Irak stabiel is, en wanneer Assad weer stevig in zijn Syrische zadel zit? Of is het karwei pas gedaan wanneer alle IS-strijders uiteengedreven zijn?

In al die gevallen kunnen we lang wachten.

Zorgelijker nog acht ik het de ontstentenis van een deugdelijke entrée-strategie. Hoe haal je het in je hoofd te denken dat je met een vrijwel uitsluitend westerse coalitie schoon schip kunt maken in een conflict dat door de aanjagers ervan met succes is gekadreerd als antiwesters en strikt religieus? Zonder degelijke islamitische deelnemers voed je vooral de bron van het conflict. (Turkije telt amper als serieuze partner: dat land haakt vooral aan om te voorkomen dat de Koerden een sleutelrol in het conflict krijgen toebedeeld en met dat doel door het westen worden bewapend.)

Assad: het ultieme kwaad

Marcel Kurpershoek hield zich tot drie dagen terug bezig als Nederlands speciaal gezant met Syrië. In een uiterst helder opiniestuk van zijn hand laat hij zien waarom Assad de bron van alle kwaad is, en dat het bestrijden van ISIS en andere ongein geen zin heeft zolang de bron niet wordt aangepakt. Hij klapt ook uit de school over ons eigen ministerie van buitenlandse zaken. Terwijl er een massamoord aan de gang was onder leiding van Pa Assad werd Kurpershoek gemaand zich bezig te houden met marginale verschijnselen als de rol van Syrië in Libanon.

Geheime diensten achter ontstaan ISIS

Onderzoeksjournalist Nafeez Ahmed (Guardian) zet in kort bestek de ontstaansgeschiedenis van ISIS uiteen.

Volgens Ahmed blijkt uit documenten van analisten van West Point, STRATFOR-correspondentie gelekt door Wikileaks, reportages van de New York Times en de Washington Post, en allerhande bevestigingen van leden binnen het Pentagon en diverse veiligheidsdiensten dat ISIS en andere jihadistische groeperingen in Syrië in hun embryonale fase gesteund werden door de VS, Saoedi-Arabië en Qatar met het doel het regime van Assad te destabiliseren.

Een en ander was zelfs al gaande nog voordat de onlusten in Syrië uitbraken. De geheime diensten van de Verenigde Staten en Groot-Britannië zouden al vanaf 2009 financiële en materiële steun vanuit Qatar en Saoedi-Arabië hebben gecoördineerd en gefaciliteerd.

Directe aanleiding was volgens Ahmed een ambitieus project waarbij gas uit een veld waar zowel Qatar als Iran een claim op hebben via een pijplijn in Syrië naar Europa getransporteerd moet worden, en de grotere invloed die Rusland en Iran daarmee zouden verwerven in de regio, maar op de achtergrond zouden machiavellistische verdeel en heers-spelletjes, uitgedacht door denktanks als de RAND corporation en gelijkgestemden binnen het Pentagon, een rol spelen.

Nu dat volledig uit de hand loopt, trekken de betrokken overheden er hun handen weer vanaf. Het blijft opvallend hoe men binnen het Pentagon niets lijkt te hebben geleerd van de langetermijneffecten van de inmenging in Iran en Afghanistan.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende