Francis Fukuyama’s lange weg

gastbijdrage van Harry Bleeker Aan de VU in Amsterdam is er deze zomer weer een mooi cursusaanbod, waaruit ik er één heb gekozen: die over Francis Fukuyama en zijn nieuwe boek ‘Het liberalisme en zijn schaduwzijden’. De titel van dit nieuwe boek wekt voor mij de suggestie dat de maatschappelijke en politieke problemen van dit moment zijn ontstaan door een verkeerde interpretatie van het liberalisme. De hierna volgende quote uit een willekeurige recensie stipt dit ook aan. “Het klassieke liberalisme verkeert in een staat van crisis. Dat dit systeem, dat is gebaseerd op fundamentele beginselen van gelijkheid en de rechtsstaat en dat de rechten van individuen om hun eigen vormen van geluk na te streven benadrukt, niet altijd zijn eigen idealen waarmaakte, is geen geheim.” Ik denk dat juist het liberalisme ons op de route naar vernietiging van onze beschaving heeft gezet. De vrijheid om winst boven welzijn te stellen zonder daarvoor ter verantwoording te worden geroepen, heeft de mensheid in de situatie gebracht waarin we nu verkeren. Veel meer op zijn plaats zou op dit moment de titel van het boek van Fukuyama uit 1992 zijn: ‘Het einde van de geschiedenis en de laatste mens’. Met als belangrijke toevoeging; ‘De slotscene’. De datum van het verschijnen van dit boek uit 1992 is er één die ik voor de opbouw van mijn betoog goed kan gebruiken. Want ongeveer op hetzelfde moment, begin jaren negentig werd, volgens mijn informatie, binnen Shell de notie duidelijk en ook vastgelegd in rapporten, dat de verbranding van fossiele brandstoffen ernstige gevolgen voor het klimaat zou hebben. Daar werd de gevaarlijke opwarming waar we nu mee te maken hebben mee bedoeld. De leveranciers van vervuiling wisten dus echt wel waar ze mee bezig waren maar winst is en was belangrijker dan het klimaat. Ik geef hier niet alleen de situatie in Amerika maar ook die in Europa weer, die dankzij meer dan 30 jaar neoliberalisme, is ontstaan. Ik kan me steeds minder aan het idee onttrekken dat Amerika een neo-feodale staat dreigt te worden en Europa daar, zoals gewoonlijk, achteraan hobbelt. Dat maakt het er makkelijker op om te constateren dat het liberalisme een vlag is die de lading niet meer dekt. Het is een onderdeel van wat JK Galbraith omschrijft als  "The modern conservative is engaged in one of man's oldest exercises in moral philosophy; that is, the search for a superior moral justification for selfishness." Waarom is er niet ingegrepen, waarom hebben we niet eerder de broodnodige verandering in gang gezet? Heel eenvoudig omdat de factor kapitaal de dienst uitmaakt in Amerika en ook in Europa. Iedere poging tot matiging of zelfs ter discussie stellen of beperken van de macht van het kapitaal in Amerika wordt door zenders als FOX weggezet als communisme of links geleuter, terwijl daarin toch onze redding ligt. Het is toch de nietsontziende en intens vervuilende macht van het kapitaal die ons in deze doodenge situatie heeft gebracht waarin we nu verkeren. Het kapitaal dient derhalve gedisciplineerd te worden en wel op zeer korte termijn voordat het te laat is. Het liberalisme, dat wil zeggen de vrijheid van de mens, is daar niet strijdig mee. Namelijk daar waar de vrijheid van de één de vrijheid van de ander beperkt of teniet doet (de vrijheid om slaven te mogen houden) ligt de grens. Die grens ligt er ook daar waar een groep mensen zo rijk is, dat ze de vrijheid en het democratisch recht van anderen, de facto, beperken omdat democratie een farce is als 100.000 mensen mogen stemmen die niets bezitten en 1 iemand alles bezit. Naar wie wordt er geluisterd denkt u? Derhalve dient bezit in hoogte beperkt te worden, als we een gezonde liberale democratie willen behouden. Dat hebben we nagelaten. Teveel geld wakkert de zucht naar macht aan. Het door Fukuyama gebruikte begrip thymos is niets anders gebleken dan opportunistisch egoïsme. Niet echt een pré, noch constructief lijkt mij, maar juist iets waar grenzen aan gesteld had moeten worden, iets wat duidelijk niet heeft plaatsgevonden en ons in de precaire situatie heeft gebracht waarin we ons nu bevinden. Ook in Nederland heeft de factor kapitaal zijn invloed en macht versterkt ten kostte van de democratie en de burger. De 10% die meer dan 60% of de 1% die 26% van alles bezit, heeft dit kunnen doen in twee zeer vervuilende eeuwen. Niet de factor die het meest geprofiteerd heeft van de vervuiling, de factor kapitaal, maar Jan met de pet, de factor arbeid, mag de rekening voor deze vervuiling betalen. De factor kapitaal is de laatste decennia, tijdens het neoliberale beleid van Markt Rutte, schandelijk ontheven van de plicht om bij te dragen aan de samenleving, waaraan zij wel willen verdienen, maar niet bijdragen. De arbeidsinkomensquote laat dat ook zien. Maar het is nog erger want een aantal zaken zoals belastingontwijking en -trucs, maken dat deze quote nog ongunstiger uitpakt voor de factor arbeid dan hij nu al doet. Tel daarbij dat de intellectuelen, zo mogen universitair geschoolden toch genoemd worden, in de financiële sector en het bedrijfsleven, zich aan ethiek, oftewel de maatschappelijke controletaken die zij namens de overheid moeten uitvoeren, niks gelegen laten liggen (gezien de recente rapporten over Ethiek en dividendfraude). Het mag duidelijk zijn dat we aan de vooravond van een Catharsis staan, die voorkomen had kunnen worden als mensen met echt verantwoordelijkheidsgevoel voor de samenleving als geheel, dus niet alleen met woorden als rentmeesterschap, maatregelen hadden genomen die de uitstoot van Co2 en andere vervuiling maar ook de schadelijke accumulatie van kapitaal hadden teruggedrongen. De dictatuur van het kapitaal heeft ons zover gebracht en lapt ook de verworvenheden van de verlichting en de Franse revolutie aan zijn laars. Het zijn voor die democratische waarden dat de burger zich weer sterk moet maken. Het is tijd voor een fundamentele verandering van ons economisch denken. Van de dodelijk focus op groei moeten we af. Helaas zijn bijkans veel economen in West Europa geïndoctrineerd met de Angelsaksische mantra, dat economische groei nodig is. Naast dat er groei nodig is, daar waar bevolkingsgroei is, is ook nog een verborgen reden voor de onontkoombaarheid van groei, dat door groei het vermogen van de zittende rijken niet wordt bedreigd of aangetast, omdat er door de groei nieuwe rijken bij kunnen komen. De kosten van de groei voor het klimaat, en gezondheid voor de bevolking als geheel worden helaas niet meegenomen. Er moet dus gewerkt gaan worden met een veel breder welvaartsbegrip en met grenzen zoals als het Donutmodel  van Kate Raworth aangeeft. Als ze verantwoordelijkheid zou betonen, is het kapitaal aan zet om de wereld te redden. Maar geheel in lijn met het eerder genoemde “opportunistisch egoïsme” principe laat ze het afweten en trekt zich terug in zijn of haar “fiscale forten” en “gated communities”. Het lijkt me dus de hoogste tijd voor het in gang zetten van, de door econoom Schumpeter gelanceerde economische term, ‘creative destruction’ van de macht van het kapitaal. En dan zeg ik het nog netjes. De banken gaan ons namelijk niet beschermen. Het is maar dat u het weet. Naarmate je ouder en wijzer wordt kan je soms op je schreden terugkeren op eerder ingenomen standpunten. Dat mag ik denk ik uit de navolgende quote van Francis Fukuyama (uit een interview in The New Statesman, 17 oktober 2018) wel opmaken: [Staats]Eigendom van de productiemiddelen, ik denk niet dat dat gaat werken, behalve op terreinen waar het echt noodzakelijk is, zoals nutsbedrijven. [Maar] Als je herverdelingsprogramma's bedoelt waarmee de ontstane grote onbalans in inkomen en rijkdom wordt geprobeerd te herstellen, ja dan denk ik dat het niet alleen terug kan komen, het zou ook terug moeten komen. De lange periode, die begon met Reagan en Thatcher, waarin bepaalde ideeën over de voordelen van niet-gereguleerde markten ingang vonden, heeft in veel opzichten een rampzalig effect gehad. Op dit moment lijkt het me dat bepaalde dingen die Karl Marx heeft gezegd waar blijken te zijn Ik ben benieuwd naar de cursus en misschien krijg ik ook nog wel antwoorden, maar ik vrees van niet.

Foto: Rosa Luxemburg-Stiftung (cc)

Marx per Whatsapp

COLUMN - De ideeën van de negentiende eeuw zijn nog bij ons: de democratie bijvoorbeeld en de nationale staat zoals geschapen door de politici naar wie de straten zijn vernoemd in uw plaatselijke staatsliedenbuurt. Of de moderne wetenschap met helden als Maxwell, Mendel, Mendeleev alsmede Koch, Cantor en de Curies. We groeien met de negentiende eeuw op, leven er nog in en denken dat het niet anders kan. Sommige ideeën hangen we op aan een persoon, zoals de evolutieleer van Charles Darwin, de psychoanalyse van Sigmund Freud en het complex aan ideeën van Karl Marx.

Marx was enerzijds socioloog en econoom en anderzijds politicus. Als politicus is hij – of misschien beter: zijn erfgoed – voldoende omstreden om een eerlijke blik op zijn rol als wetenschapper lastig te maken. En let’s face it: hij had het nogal bij het verkeerde eind, want hij meende het einde van het kapitalisme te beschrijven terwijl hij in feite stond aan het begin.

Geen wonder dat schoolkinderen, als ze over Marx moeten schrijven, nogal eens radeloos zijn (“naar mijn mening was die man helemaal niet zo slim”). Eén moeder vroeg me om haar zoon van veertien of vijftien, op wie ik erg ben gesteld, eens te helpen. En zo kwam het dat ik vorige week een treinreis heb benut om per Whatsapp een cursus marxisme te versturen. Kortom: hier zijn Marx en zijn historische context, gereduceerd tot vierendertig appjes.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Opgelet, onderstaande tekst kan sporen van ironie bevatten

KRAS | Farce

Met Donald Trump weet je het nooit, natuurlijk, maar vooralsnog ziet het ernaar uit dat hij de 45ste `precedent` van de Verenigde Staten gaat worden. Hij is een republikein, dus hij zal wel een oorlog beginnen en de economie aan de grond laten lopen. De vraag is vooral of zijn cyclus in de geschiedenis een tragedie of een farce zal blijken te zijn.

Ik gok op een farce. Waarom de moeite nemen van een echte oorlog als je via Twitter ook een halve schermutseling in Jemen of zo kunt opblazen tot een glorieuze overwinning? En waarom de internationale handel systematisch afknijpen als je met een paar gerichte salvo’s richting Ford en GM mensen al het idee kunt geven dat hun belangen behartigd zijn? Als je ook nog een fantastisch bedrijf te runnen hebt, moet regeren tenslotte niet teveel tijd in beslag nemen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kill your idols

Waarin de auteur het fenomeen beschrijft dat van alles uiteindelijk alleen maar de vorm overblijft, zoals je kunt zien aan Kurt Cobain, Ché Guevara en Karl Marx.

Onlangs las ik ergens dat de grunge-look ‘weer helemaal terugkomt’. Wijde truien, kapotte spijkerbroeken, houthakkershemden, lange vlassige haren, ongeschoren kinnen. Met Kurt Cobain als onbetwist boegbeeld van deze stijl.

Arme Kurt Cobain. Daar heb je het nu allemaal voor gedaan. Daarvoor heb je nu je hart, je ziel en al je ingewanden in die liedjes gelegd en je hersens uit je kop geschoten. Om tot een stijlicoon uit te groeien, een kleine twintig jaar na je dood. Terwijl het je juist te doen was om de muziek, het uiterlijk deed er niet toe. De ironie was toen al dat die houding je geen windeieren legde. Miljoenen jongeren voelden zich aangesproken door die dikke fuck you naar het establishment en begon zich, depressief naar beneden starend, hetzelfde te kleden. Je was eigenlijk al een stijlicoon. Maar toch. Het ging ergens over. En nu gaat het nergens meer over. Na verloop van tijd blijft van alles alleen de vorm over.

Zie ook Ché Guevara. Daarvoor heb je nu je hele leven de revolutionaire guerrillaleider lopen spelen in Cuba, Kongo en Bolivia. Om op quasihippe tassen, T-shirts, rompertjes en de arm van Maradonna te eindigen. Je bent op z’n best een vrolijk symbool van rebelsheid.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Marx had gelijk (deels)

[qvdd]Karl Marx, it seems, was partly right in arguing that globalisation, financial intermediation run amok, and redistribution of income and wealth from labour to capital could lead capitalism to self-destruct (though his view that socialism would be better has proven wrong). Firms are cutting jobs because there is not enough final demand. But cutting jobs reduces labour income, increases inequality and reduces final demand.

Dit zegt Nouriel Roubini, een van de economen die al in 2006 waarschuwde voor de kredietcrisis van 2008. Hij heeft ook een oplossing: op korte termijn stimulering van de economie, herstructurering van de schulden waar nodig (hypotheken in de VS, publieke schulden in Spanje en Italië), begrotingsdiscipline op langer termijn en strengere regulering en controle van het financiële systeem dat de crisis in 2008 heeft veroorzaakt.

Het alternatief is:

– like in the 1930s – unending stagnation, depression, currency and trade wars, capital controls, financial crisis, sovereign insolvencies, and massive social and political instability.

Gezien de voortvarendheid en daadkracht waarmee de dames en heren politici op dit moment bezig zijn met het zoeken naar een oplossing zorgen dat ze de volgende verkiezing winnen vrees ik dat we ons moeten voorbereiden op het tweede.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De actualiteit van Das Kapital

Karl Marx (Foto: Wikimedia Commons/publieke domein)

Das Kapital, het magnum opus van Karl Marx (1818-1883) en de ‘bijbel’ van de communistische beweging, komt op één mei, de Dag van de Arbeid, uit in een nieuwe Nederlandse vertaling van Hans Drieser. Sinds publicatie aan het eind van de 19e eeuw heeft dit boek velen over de hele wereld de hoop geboden op een einde aan onderdrukking en armoede. Het beschreef de onvermijdelijke ondergang van het kapitalisme en het net zo zekere ontstaan van een geheel klasseloze maatschappij waarin iedereen gelijkelijk zou bijdragen naar vermogen en ontvangen naar behoefte.

Dat het kapitalisme zich een stuk flexibeler toonde dan Marx had voorspeld en dat de arbeidersklasse zich anders ging gedragen dan hij had gehoopt, heeft niet verhinderd dat het geloof tot ver in de 20e eeuw levend is gebleven. Na een kleine opleving aan de westerse universiteiten in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw verdween de aandacht voor Marx en zijn kritiek op het kapitalisme. En nadat in 1989 in Oost-Europa zijn standbeelden overal werden omgetrokken leken Marx en Das Kapital definitief bijgezet te worden in de geschiedenis.

Een nieuwe uitgave van Das Kapital in 2010 roept onvermijdelijk de vraag op of we hier alleen met geschiedenis te maken hebben of toch ook nog een beetje met de actualiteit. De financiële crisis van de afgelopen jaren heeft natuurlijk vragen opgeroepen over de aard van het economisch systeem dat inmiddels de wereld domineert. En als die vragen niet bevredigend beantwoord kunnen worden zijn alle, zowel oude als nieuwe invalshoeken welkom in het debat. Das Kapital is in het verleden bekritiseerd als een in zeer hoge mate speculatief boek dat in zijn natuurwetenschappelijke benadering van de economie al snel werd achterhaald door de feiten. Maar de visies van Marx, zijn oog voor de werking en de vele tekortkomingen van het systeem, bieden nog steeds inspiratie voor een verklaring en beoordeling van wat er vandaag gebeurt. Ik geef drie voorbeelden.

1. Marx schreef over de macht van de rijken, de ophoping van kapitaal in de handen van een steeds kleinere groep en de steeds verdere verarming van de massa?s. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is de ongelijkheid in inkomen groter geworden. Dat geldt voor alle westerse landen afzonderlijk, maar vooral ook voor de verhouding tussen het rijke westen en de ontwikkelingslanden. De financieel-economische crisis aan het begin van de nieuwe eeuw is nog lang niet uitgewerkt. De overheid heeft wel een enorme schuldenlast die in de komende jaren vele burgers zal raken. Daarmee zijn de gevolgen van de crisis afgewenteld op de samenleving als geheel. De winsten hebben zich intussen weer hersteld en de bonussen zijn helemaal nooit weggeweest. Als het goed gaat profiteren de rijken het meest (en de armen misschien een beetje), als het slecht gaat bloeden de armen. Dat is de wet van Das Kapital.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende