Duitsland lijkt nu eindelijk ook bereid om na te denken over sancties tegen Israël. Gisteren bezocht minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadepul Jeruzalem, vandaag gaat hij naar Ramallah. Israël moet "onmiddellijk, alomvattend en duurzaam hulp bieden voor de catastrofale situatie in de Gazastrook", zei hij bij zijn vertrek. Meer dan 200 acteurs, muzikanten en mediamensen hebben er deze week bij bondskanselier Friedrich Merz (CDU) op aangedrongen om de wapenleveringen aan Israël te stoppen en verdere sancties op te leggen. Voor coalitiepartij SPD is de erkenning van een Palestijnse staat geen taboe meer. Wadepul herhaalde voor zijn vertrek naar Israël het Duitse standpunt inzake de erkenning van Palestina als zelfstandige staat: dat ziet de Duitse regering pas als het eind van een proces naar langdurige vrede. Maar, voegde hij er aan toe, Duitsland zal unilaterale stappen niet onbeantwoord laten. Daarmee doelde hij kennelijk op een (niet-bindende) resolutie van de Knesseth waarin algehele inlijving van de West-Bank wordt geëist. We hebben duidelijkheid van Israël nodig dat het geen beleid van uitzetting of actieve annexatie voert, zei Wadepul donderdagavond tegen journalisten. Hij waarschuwde het land voor de dreigende internationale isolatie en bood Duitse hulp aan.
De Duitse steun aan Israël wordt doorgaans verklaard uit het verleden. Israël is voor Duitsland 'staatsraison', aldus Angela Merkel in 2008. Dat zou inhouden dat het land onder alle omstandigheden prioriteit geeft aan de veiligheid van de Joodse staat. De schuldgevoelens over verschrikkingen van de Holocaust hebben achtereenvolgende Duitse regeringen sinds de oorlog gemotiveerd tot een onvoorwaardelijke steun aan Israël. Kritiek werd steevast weggewuifd als antisemitisme. Duitsland was ook een van de eerste landen die de omstreden definitie van antisemitisme van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) accepteerde. Eind vorig jaar heeft de Duitse Bondsdag nog een resolutie aangenomen om antisemitisme harder te straffen. Dit naar aanleiding van het toenemend protest tegen de oorlogsmisdaden van Israël in Gaza. Inmiddels blijkt uit een opinieonderzoek dat driekwart van de Duitsers van mening is dat de Duitse regering de druk op Israël moet verhogen. Ondanks, of -zo mag je hopen- juist vanwege het verleden.
Het schuldbesef van de Duitsers zit diep. Generaties lang was de Holocaust een vast en belangrijk onderdeel van het geschiedenisonderwijs in Duitsland. Een paar jaar geleden bezocht ik in Neurenberg het Documentatiecentrum dat de geschiedenis van de nazipartijbijeenkomsten daar heeft vastgelegd. Schoolklassen met tieners liepen langs eindeloze panelen met foto's en andere memorabilia. Kennelijk waren er door de leraar opdrachten verstrekt. Een leerling -met hoofddoekje- gaf aan haar klasgenoten toelichting op getuigenissen van de nazimisdaden. Geen enkele Duitser ontsnapt aan de intensieve Vergangenheitsbewaltigung, 'de Duitse worsteling om in het reine te komen met het (meestal nationaalsocialistische) verleden'. Het heeft niet alleen vele musea, monumenten en gedenkplaatsen opgeleverd, maar ook bibliotheken vol boeken, films, documentaires en een continue stroom van publicaties in tijdschriften en kranten. Alles bijeen vormde dat een ideologische ondergrond voor een jarenlang gecultiveerde angst om ook maar iets ten nadele van de Joodse staat te laten horen. Voor Netanyahu en zijn voorgangers een vrijbrief om een apartheidsstaat te vestigen en met veel geweld de Palestijnen het leven onmogelijk te maken. En niet onbelangrijk: Duitsland is het grootste land met de meeste invloed in Europa. Het is de belangrijkste pleitbezorger voor de Israëlische regering en vooralsnog een hinderpaal voor Europese sancties.
Israël lobby
Het schuldbesef van de Duitsers jegens de Joden verklaart veel, maar niet alles. De passiviteit tegenover de genocide van Israël in Gaza kan de Duitse regering alleen volhouden door hardnekkige desinformatie en antisemitisme beschuldigingen van een buitengewoon sterke Israël-lobby tegen pro-Palestijnse betogers. Vier betogers met een buitenlands paspoort riskeren uitzetting vanwege deelname aan protesten tegen de Gaza oorlog op universiteiten. De NRC memoreert in een artikel over deze kwestie verder nog een ontslag voor voetballers, ingetrokken prijzen, afgezegde lezingen, workshops en optredens. De Amerikaanse rapper Macklemore stond voor zijn optreden op het Deichbrand festival in Cuxhaven aan de Noordzeekust onder grote druk vanwege zijn pro-Palestijnse teksten. Een antisemitisme-coördinator drong er op aan dat hij zich openlijke excuseerde. De artiest trok zich er niets van aan en liet het publiek bij een omstreden nummer 'Free Palestine' scanderen.
'Duitslands krampachtige verhouding tot Israël leidt tot steeds fellere repressie van solidariteit met Palestina' schrijft De Groene in een artikel over het geweld van politie-agenten. In de media werd een incident waarbij een agent gewond werd die zelf buitengewoon gewelddadig optrad verwoord als een 'laffe, brute geweldsdaad' van demonstranten. Israël heeft al jarenlang een groot deel van de Duitse pers mee. Journalisten van Bild en van Die Zeit 'zijn contractueel verplicht om op een positieve wijze over Israël te berichten. Het concern heeft in 1967 vijf beginselen geformuleerd, en een daarvan is de "verzoening tussen Joden en Duitsers en de ondersteuning van de rechten die van levensbelang zijn voor de staat Israël"'. In de Duitse televisiejournaals wordt sinds 7 oktober 2023 in vergelijking met het NOS nieuws veel meer aandacht besteed aan de protesten van de familie van de Joodse gijzelaars, de standpunten van de Israëlische regering en de verklaringen van het Israëlische leger. Tegen deze achtergrond is het opmerkelijk dat toch zoveel Duitsers hun regering manen meer druk uit te oefenen op Netanyahu.
In Nederland heeft de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV) onlangs gewaarschuwd voor desinformatie van de kant van Israël. De NCTV wijst als voorbeeld naar BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas die zich in een debat over de Maccabirellen vorig jaar liet leiden door een rapport van het Israëlische ministerie van Diaspora en Antisemitismebestrijding met valse beschuldigingen aan het adres van pro-Palestijnse organisaties. Gegeven de geschiedenis is te verwachten dat dergelijke desinformatie van het Israëlische ministerie in Duitsland minstens zo gemakkelijk gemakkelijk doel treft, als de lokale Israël lobby er al niet in slaagt leugens met succes te verspreiden.
Wapenhandel
De aarzeling van de Duitse regering om iets te doen in antwoord op de Israëlische oorlogsmisdaden kan ook te maken hebben met de invloed van een ander soort lobbygroepen. Sinds de aanslag van Hamas op 7 oktober 2023 leverde Duitsland aan Israël voor een half miljard euro aan wapens. Israël sloot onlangs 'de grootste defensiedeal' ooit met Duitsland over de levering van het Arrow 3 raketafweersysteem. En dat is alleen nog de wapenhandel.
SOMO onderzocht de handel van de EU met Israël. Enkele bevindingen: De EU is wereldwijd de grootste investeerder in Israël, dus groter dan de VS, de EU is ook de belangrijkste bestemming voor Israëlische investeringen. Van alle EU-lidstaten is Nederland overigens veruit de grootste investeerder in Israël en verantwoordelijk voor twee derde van de EU-investeringen in Israël. Sterker nog, geen enkel ander land ter wereld investeert meer in Israël. Dat schijnt vooral te maken te hebben met de status van Nederland als belastingparadijs en doorvoerland. De handelsbetrekkingen tussen Israël en de EU zullen het er, nog los van het Duitse verleden, niet makkelijker op maken om overeenstemming te krijgen over gerichte sancties. 'De EU is in feite de belangrijkste motor van – zoals VN-speciaal rapporteur Francesca Albanese het noemt – Israëls “genocide-economie”.'
De Vlaamse hoogleraar internationale economie Glenn Rayp laat de VRT weten dat het besluit over sancties toch vooral een politiek besluit zal zijn. 'Israël is voor 32 procent van zijn handel afhankelijk van de Europese Unie, terwijl de EU slechts 0,8 procent van haar handel met Israël doet', zegt Rayp met verwijzing naar het SOMO-rapport. Van alles wat de Israëlische economie in 2024 exporteerde, kwam 28,8 procent in de EU terecht. En als het over import gaat, blijkt dat Israël ook weer voor ongeveer een derde van zijn import - 34,2 procent - afhankelijk is van de Europese Unie. Omgekeerd is de afhankelijkheid van de EU als geheel niet groot. Dat zou het voor de EU in principe makkelijker moeten maken om maatregelen te nemen. Maar dat vereist wel de nodige moed en politieke wil. Misschien is de Starmer-formule bruikbaar?
Progressieve critici verweten Von der Leyen met de voorstelling van het Duitse platteland als pastorale idylle een hondenfluitje af te geven. “Wie filmde dit propagandastuk voor de Aryan Nation? Leni Riefenstahl?” vraagt een Twitteraar sarcastisch. “Met dialoogcoaching van Joseph Goebbels!,” grapt een ander. Van rechterzijde wordt Von der Leyen vooral toegebeten dat ze in haar campagne een homogeen blank dorpje voorstelt als het ideaal waar ze naar streeft, maar dat de EU bewoners van de steden intussen gewoon opzadelt met de sociale gevolgen van migratie.