Ons gasverbruik is in 12 jaar tijd gedaald van 17.714 kWh (1.800 m3) naar 1.309 kWh per jaar (zo’n 130 m3). Onze energierekening is bij de huidige tarieven (juni 2022) gedaald naar ongeveer 0 euro, terwijl ons elektriciteitsgebruik is gestegen van 5.888 kWh naar 6.740 kWh per jaar. In deze vierdelige serie wordt verslag gedaan van hoe stap voor stap maatregelen in vier categorieën tot dit resultaat hebben geleid. Deel 1 (NegaWatts scoren (energie besparen) leest u hier. Vandaag aandacht voor de 2e etappe: aardgasvrij verwarmen. Stappen verwarmen In 2010 bleek ons nieuwe huis een zolder te hebben die 22 graden warm was, terwijl de huiskamer niet warm te krijgen was. De boosdoener was de vr-ketel, die fors warmte lekte. Die hebben we in 2011 dan ook vervangen door een hr-ketel. Eind 2012 hebben we alle radiatoren voorzien van klokthermostaatknoppen, zodat we de verwarming per ruimte konden inregelen. Wat nooit echt een succes is geweest. In 2014 hebben we de badkamer verbouwd, waarbij we het geklooi met de klokthermostaten om de badkamer warm te hebben als de kinderen in bad moesten beu waren. Daarom hebben we gekozen voor infraroodverwarming. Een manier van verwarmen waar we een jaar eerder kennis mee hadden gemaakt op een kraampje van ThermIQ tijdens de Brandersfeesten in Schiedam. Eind 2018 was de vraag hoe we ons gasverbruik verder zouden verminderen. Daarbij hadden we grofweg twee opties, die in prijs ongeveer even duur waren. Ofwel een ronde isoleren a 20.000 Euro: 10.000 Euro investeren in een beter geïsoleerde schuifpui, 5.000 Euro voor nieuwe Veluxramen en 5.000 Euro voor het beter isoleren van de spouwmuren. Verwacht effect op ons energieverbruik: 20 tot 30% besparing op het gasverbruik voor verwarming (110 tot 180 m3 aardgas) en een huis waarvan de schil gereed is voor lage temperatuurverwarming, bv m.b.v. een warmtepomp. Of een kleine 10.000 Euro investeren in het installeren van infraroodverwarming in alle kamers in ons huis. Verwacht effect op ons energieverbruik voor verwarming: ten minste 30% besparing. Aangezien ik wel van een experiment hou en de infraroodverwarming in onze badkamer sinds 2014 goed bevalt viel de keuze op de infraroodverwarming. Begin 2019 zijn de infraroodpanelen geïnstalleerd. Sindsdien verwarmen we ons huis met infraroodverwarming. In 2021 hadden we een paneel dat niet meer werkte. Deze is onder garantie vervangen, ook is er toen meteen een extra paneel geplaatst in de slaapkamer. Door het vele thuiswerken in verband met corona is dat namelijk ook onze tweede werkkamer geworden. Mooi? Een van de vaste discussiepunten is dat panelen aan het plafond niet mooi zijn. Nu ben ik zelf redelijk praktisch ingesteld, maar ik kan me niet onttrekken aan de indruk dat radiatoren aan de muur (of zo’n stofnest dat convectorput heet) ook niet echt een aanwinst voor je woning zijn. Bovendien nemen radiatoren aan de muur ook nog eens ruimte in, waar dus geen kast kan staan. Gebruiksgemak & user interface Het gebruiksgemak ten opzichte van de hr-ketel vind ik groot. We hadden een ouderwetse klokthermostaat, die we niet vanaf afstand konden regelen en die enkel reageerde op de temperatuur in de woonkamer (ondanks ons gepruts met klokthermostaten per radiator). Nu zijn alle kamers voorzien van een eigen thermostaat. De infraroodpanelen worden aangestuurd via een app van BeNext op de telefoon, tablet of pc. Dat vergt eenmalig inregelen. Zo hebben we 3 basisprogramma’s: home, away en sleep. Per basisprogramma kun je een thermostaat instellen op een standaardtemperatuur of een weekprogramma programmeren. Dat laatste is vergelijkbaar met het instellen van een klokthermostaat voor een hr-ketel. Wij gebruiken vooral home en away. In het basisprogramma home heeft elke kamer per dag zijn eigen stooklijn en is geregeld wanneer en op welk vermogen de verschillende panelen aangaan. De badkamer wordt bijvoorbeeld op andere tijden verwarmd dan de werkkamers of de woonkamer. In de woonkamer wordt ’s ochtends vooral de keuken verwarmd, terwijl we ’s avonds vooral de zithoek verwarmen. In het basisprogramma Away zijn alle ruimtes ingesteld op een constante temperatuur van 10 graden Celsius. Enkel voor vorstbeveiliging. Dit is het programma dat we aanzetten als we langere tijd weggaan en buiten het stookseizoen. In de app wordt ook de huidige temperatuur per ruimte weergegeven. Behalve de kamertemperatuur hebben we ook de dimmers met BeNext voorgeprogrammeerd via regels en scenes. De panelen mogen in het basisprogramma home in de slaapkamers ’s nachts niet meer dan 20% aan, zodat je niet wakker wordt van de warmtestraling. Overdag staan ze niet harder dan 50% aan. ’s Avonds gaat het paneel in de zithoek harder aan uit comfortoverwegingen, terwijl het paneel in de keuken dan gedimd wordt naar 20%. Via de app kan de instelling per paneel ingesteld worden, zodat iedere huisgenoot zelf kan bepalen wat hij of zij prettig vind. Om energie te besparen heb ik op een aantal momenten per dag een basisinstelling geprogrammeerd. In de woonkamer gaat de thermostaat bijvoorbeeld standaard om 21.30u, 0.00u en 1u terug naar 17 graden. Als we op een van die momenten toch nog niet naar bed zijn kunnen we de thermostaat handmatig hoger zetten. Om te voorkomen dat de kachel vervolgens de hele nacht aanblijft heb ik de latere tijdstippen geprogrammeerd. Ingewikkeld? Valt wel mee. De webinterface van BeNext is eenvoudig en je kan ook je installateur toegang geven en haar of hem vragen om het voor je te programmeren. Lessen infraroodverwarming De afgelopen jaren heb ik al meerdere keren geschreven over onze ervaringen met infraroodverwarming. Neemt niet weg dat het goed is onze lessen van de afgelopen 3 jaar nog eens te delen. De installatie was eenvoudig, een persoon had twee dagen werk voor het installeren van 9 panelen. Er is geen aanpassing van de stoppenkast nodig geweest. De infraroodpanelen zijn op de bestaande lichtpunten bijgekoppeld, terwijl ze los van de lampen werken. Vast heel simpel en logisch, maar de lessen in elektriciteitsschakelingen op de middelbare school zijn te ver weg gezakt voor mij om dat te snappen. Ook fijn is dat het systeem modulair is. Daarmee kan je ervoor kiezen om het hele huis in een keer te doen, of kamer voor kamer. Het voordeel van dat laatste is dat je minder investeringskosten per keer hebt. De verwarming is per kamer of zelfs per deel van de kamer te regelen in temperatuur en intensiteit van de stralingswarmte. De bediening is eenvoudig via de app van BeNext, al zijn daar vast ook alternatieven voor. De verwarming is stil. De eerste maanden hebben we echt moeten wennen aan het ontbreken van het geluid van de verwarmingsbuizen. De warmte van de infraroodpanelen is comfortabel en de infraroodpanelen het huis goed warm te houden. Net als bij een hr-ketel heeft het systeem een halve graad temperatuurschommeling. In het eerste jaar leverde dat soms comfortklachten op bij daling van de temperatuur. Doordat ik de instellingen heb aangepast hebben we daar afgelopen winter geen last meer van gehad en het heeft gezorgd voor een lagere ruimtetemperatuur bij hoger comfort. Wat weer iets scheelt in het energiegebruik. Infraroodverwarming is toepasbaar als hoofdverwarming gebleken in onze label C geïsoleerde woning en het is energiebesparend ten opzichte van een hr-ketel (41%). Wat niet raar is als je bedenkt dat onze hr-ketel de lucht bij het plafond op koude winterdagen tot 26 graden Celsius opstookte om het op leefniveau op 20 graden te krijgen. Met onze infraroodverwarming is het verschil tussen de temperatuur aan het plafond en de temperatuur op leefhoogte nog slechts 2 graden Celsius: 19 graden op leefhoogte tegen minder dan 21 graden bij het plafond op de koudste dagen van afgelopen winter. Voor de liefhebbers van comforttheorie: een forse horizontale gradiënt in de temperatuur voelt oncomfortabel, ook een winst van infraroodverwarming. Bij ons heeft het geleid tot iets hogere verwarmingskosten in de eerste 3 jaar, maar dat is inclusief 2 jaar thuiswerken en thuisonderwijs. Daardoor hebben we een veel groter deel van het huis verwarmd dan in de jaren met aardgas. De hogere verwarmingskosten zijn te compenseren door energie op te wekken met zonnepanelen en winddelen. Waarover meer in de etappe energie produceren. Onderzoeken en energiegebruik De afgelopen jaren zijn er meerdere onderzoeken naar infraroodverwarming gedaan. Daaruit komt een besparing ten opzichte van verwarmen met aardgas van 30-60%. Zo is er vorig jaar een onderzoek gedaan door W/E Adviseurs in opdracht van de TKI Urban Energy en RVO naar energiegebruik en comfort van woningen die infrarood als hoofdverwarming hebben. Daar hebben we zelf ook aan meegedaan. Uitkomst van dat onderzoek was onder andere dat de woningen met infraroodverwarming gemiddeld 40 kilowattuur per vierkante meter per jaar verbruiken voor verwarming. Ter vergelijking: W/E Adviseurs geeft aan dat een gasgestookte woning gemiddeld 90 kilowattuur per vierkante meter verbruikt. In de praktijk zit er een grote spreiding in energiegebruik, ook bij verder vergelijkbare woningen. Dat is bij infraroodverwarming niet anders dan bij een cv-ketel. Zo lag ons gasverbruik voor verwarming in de periode 2011-2018 gemiddeld op 53 kWh/m2 per jaar in een standaardjaar. Met de vr-ketel lag dat op 120 kWh/m2. Met infraroodverwarming zitten we in een standaardjaar op 32 kWh/m2 per jaar. In werkelijkheid zaten we het laatste stookseizoen (2021-2022) op 27 kWh/m2. Die 5 kWh/m2 minder komt doordat de winter minder koud is geweest. [caption id="attachment_340960" align="alignnone" width="500"] Energieverbruik in kWh per vierkante meter per jaar.[/caption] Naast het onderzoek van W/E adviseurs heeft Thuisbaas in 2020 ook onderzoek gedaan naar het energieverbruik van 14 klanten met infraroodverwarmingen. Dit waren voornamelijk appartementen. In het onderzoek van Thuisbaas kwam de energiebesparing uit op 55%. In Duitsland is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van infraroodverwarming door de Hochschule Konstanz – Technik, Wirtschaft und Gestaltung. Uit dit onderzoek komt een energieverbruik van 21 tot 47 kWh/m2 per jaar naar voren. Waarbij opgemerkt dat de woningen zuidelijker gelegen zijn dan Nederland. Verwarmingskosten De hoeveelheid energie die de verwarming gebruikt is een ding, een ander aandachtspunt zijn de kosten. Zeker met de fors gestegen energieprijzen van afgelopen jaar. Om een beeld te geven van de kosten heb ik de energiegebruiken van onze vr-ketel, hr-ketel en infraroodverwarming omgerekend naar de tarieven die wij dit jaar betalen. Te weten 20,5 Eurocent per kWh voor aardgas en 41 Eurocent per kWh voor elektriciteit. [caption id="attachment_340961" align="alignnone" width="500"] Kosten voor verwarming bij tarieven 2022 in standaardjaar. Werkelijk = werkelijke kosten voor infraroodverwarming.[/caption] Zoals te zien is zouden onze stookkosten zonder maatregelen naar bijna 3.000 Euro zijn gestegen. De hr-ketel heeft dat ruim gehalveerd. Het vervangen van een oude inefficiënte ketel loont dus de moeite. Door over te gaan op infraroodverwarming zijn onze stookkosten gestegen. In verhouding met aardgas is elektriciteit dan ook duur in Nederland. Dat geldt nog steeds, ook voor de meest afnemers van groene stroom (waarover straks meer). Mogelijke toepassingen infraroodverwarming Op hoofdlijnen kan je infraroodverwarming op drie manieren toepassen: als alternatief voor je cv in ruimtes die je weinig gebruikt, als ondersteuning van de hoofdverwarming in leefruimtes en als hoofdverwarming. Zelf zijn we begonnen met gebruik van infraroodverwarming in de badkamer, omdat we die ruimte weinig gebruikte. Voordeel: relatief laag verbruik en een snel behaaglijke ruimte. Bijkomend voordeel in de badkamer is dat infraroodverwarming oppervlakte verwarmd, waardoor er geen condensatie op de oppervlaktes plaats vindt. Daardoor hebben we minder last van schimmelvorming in de badkamer. Voorwaarde is en blijft natuurlijk wel dat je vochtige ruimtes voldoende ventileert. Onze ervaringen met infraroodverwarming als hoofdverwarming heb ik hiervoor al uitgebreid beschreven. Je kan infraroodverwarming echter ook inzetten als ondersteuner van de hoofdverwarming. De CV levert dan de basistemperatuur, die makkelijk omlaag kan naar 17 of 18 graden, en het infraroodpaneel gebruik je op de plek waar meer comfort nodig is. Bv. boven de zithoek. De besparing die ik anekdotisch hoor bedraagt zo’n 20% op het gasverbruik. Op basis van onze ervaring met infraroodverwarming verwacht ik dat er per kuub gas 2 a 3 kWh elektriciteit nodig is. Dat betekent dat tegen iedere besparing van 10 kWh aan aardgas zo’n 2 a 3 kWh extra elektriciteit staat. Infraroodverwarming kan ook gebruikt worden in winkels, fabrieken of magazijnen waar het verwarmen van de volledige ruimte voorkomen kan worden door enkel de werkplek te verwarmen. Op zulke plekken wint lokale infraroodverwarming het appeltje eitje van het verwarmen van de lucht van de volledige ruimte. Ook in kantoren kan infraroodverwarming een aanvulling zijn om het comfort te verhogen voor een deel van de medewerkers die ook bij voldoen aan de richtlijnen gebrek aan comfort ervaart. En let wel, de norm voor luchtverwarming van kantoren gaat uit van 5-10% ontevreden gebruikers. Er zijn ook heel andere toepassingen van infraroodverwarming, bv het gebruik van infraroodverwarming om lijm of verf te drogen als alternatief voor hete luchtovens. Of het in de bouw een alternatief kan zijn voor het heteluchtkanon om het vocht uit huizen te krijgen weet ik niet. Lijkt me wel een interessante casestudie, want ik kan me zomaar voorstellen dat het verwarmen van objecten effectiever is dan het verwarmen van de lucht als je van vocht af wil. De volgende twee donderdagen verschijnen de delen over aardgasvrij warm water en zelf energie produceren Deel 1 lees je hier.
Elektronisch artiest Loraine James inspireerde haar nieuwe album Building Something Beautiful For Me op het werk van Julius Eastman (die we eerder dit jaar al tweemaal in de CT hadden). Het zijn geen covers maar herinterpretaties of bewerkingen van de muziek van Eastman. Het nummer ‘Choose To Be Gay (Femenine)’ is geïnspireerd op Eastmans ‘Femenine’.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
Nederland draait mee in de wereldtop als we kijken naar vermogensongelijkheid. Bijna nergens is bezit zo scheef verdeeld als hier. Wat heeft dit voor gevolgen? En wat zouden we kunnen doen om dit te veranderen?
Praten over geld, we doen het niet graag. Salarissen worden zelden uitbundig besproken of met elkaar vergeleken, en als iemand een erfenis krijgt vraag je (meestal) niet: “en, hoeveel was dat dan?” Waarom vinden we dit zo lastig? En zou het beter zijn wel het gesprek over wat je verdient aan te gaan, of ligt het probleem elders? Deze vragen vormden de rode draad tijdens de eerste editie van de serie ‘Ongemakkelijke Gesprekken’ waarin filosofen en economen prof. Ingrid Robeyns (UU) en dr. Huub Brouwer (Tilburg University) te gast waren.
“Op het benoemen van wat je verdient berust een enorm taboe”, benadrukt dr. Huub Brouwer. Brouwer doet als filosoof en econoom onderzoek naar de betekenis van verdienste. Praten over geld is volgens hem ongemakkelijk, omdat we ons salaris vaak koppelen aan hoe nuttig je bent voor de samenleving. “Het idee heerst dat als je meer betaald krijgt, je dan ook daadwerkelijk succesvoller en nuttiger bent. Dat klopt niet.” Er zijn nog allerlei factoren in de markt die ook een rol spelen in de hoogte van je salaris, legt Brouwer uit. “Toeval is er één van bijvoorbeeld, of het benchmarken van salarissen in een bepaald vakgebied.”
COLUMN - Toegegeven, het is geen eenvoudige taak voor het kabinet om in oorlogstijd iedereen er warmpjes bij te laten zitten. We mogen al blij zijn dat er overhoofd nog enige hulp mogelijk is gemaakt. En toch nog zo snel! In november en december krijgt iedereen 190 euro ter compensatie van de giga gas- en elektriciteitsprijzen. En 1 januari 2023 gaat het prijsplafond in.
Bedankt. Maar wat twittert Pieter Omtzigt nou?
Ter dekking van het energieplafond gaat de btw op elektriciteit en gas van 9% naar 21% op 1 januari, gaat de verlaging van de energiebelasting op gas en elektriciteit niet door en gaat ook de verhoging van de belastingvermindering (284 euro/jaar) niet door.
Omtzigt doet er een kopie bij van een brief die staatssecretaris Van Rij gisteren aan de Kamervoorzitter stuurde. De bevindingen van Omtzigt staan daar helemaal niet in, maar goed, hij zal wel toegang hebben tot informatie die wij niet zo gauw kunnen opsnorren. Het gaat om de nota van wijziging die “naar verwachting woensdag 12 oktober wordt ingediend en behandeld kan worden tijdens het wetgevingsoverleg op 17 oktober”. Dan zullen we dus meer kunnen lezen over “het voornemen om de energiebelasting te wijzigen ten behoeve van de dekking van het energieprijsplafond”.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Gierende gitaren, beukende drums – maar er is ook soul en een (min of meer) interessante tekst.
Dit is vast geen doorsnee metal, maar wat weet ik ervan. Lekker is het wel: Zeal & Ardor.
Row Row you’re never gonna go
Shapeless forms you didn’t even know
Now Lord behold they’re taking me below
Cast my name in the salt and stone
Now Row Row you’re never gonna go
Shapeless forms you didn’t even know
Lord behold they’re taking me below
Cast my name in salt and stone
Take my name (You ain’t ever get me)
And take my life (You ain’t ever gonna leave)
Take my name (You’re never gonna get me)
And take my life (You ain’t ever gonna leave)
Row Row you’re never gonna go
Shapeless forms you didn’t even know
Lord behold they’re taking me below
Cast my name in the salt and stone
We are are the last of the legion!
The last of the bastion!
We are the best of the bastards!
Enslaved to none! I lost it all!
Row, row Row you fool!
Row row Row you fool!
Row Row you’re never gonna go
We gaan nog van een donkere kerstmis thuiskomen. Ga maar na: eind vorig jaar schoten de energieprijzen al omhoog. Een gemiddeld stukje kerstverlichting kostte daardoor zo’n 2,5 keer meer.
Daarna bleven de energieprijzen stijgen. Dat was geen reden voor tuincentra om in september al uitbundig met stroomverbruikende kerstversiering uit te pakken. Ook de agrarische sector zag het licht en lanceerde eind september weer de actie ‘Boeren en tuinders pakken uit met Kerst’ (“Onder andere de verlichte boerderij- of trekkerroutes zijn ieder jaar een groot succes”).
Gemeenten en ondernemersverenigingen gaan aanpassingen doen aan de jaarlijkse sfeerverlichting, aldus EenVandaag. Maatregelen variëren van het ophangen van minder verlichting tot (en met) minder branduren. Ook in België gaat kerstverlichting geheel of gedeeltelijk uit en worden tal van ijspistes geschrapt (bron VRT, Radio2). In andere landen, bijvoorbeeld Portugal, wordt de feestverlichting ook gelimiteerd.
In het pakket kostendempende maatregelen dat de overheid heeft samengesteld is niets te lezen over enige ondersteuning voor de meest enthousiaste kerstversierders, Zij hangen hun huizen en tuinen niet voor eigen lol helemaal vol met allerlei soorten kerstverlichting. Ze doen dat vooral, zo zeggen ze zelf, om anderen te plezieren.
In Hengelo heeft iemand er al de brui aan gegeven. Het kostte hem, voor de prijsstijgingen, ongeveer 1000 euro per jaar. Mede dankzij sponsors kon hij dat opbrengen. Maar dit jaar geen sponsors, dus gaat dit jaar de stekker er niet in.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Vissers? Kom daar nog maar eens om….
Als de laatste visser aan wal is, hebben we nog altijd de muziek.
Nérija is (in de bezetting van 2016): Sheila Maurice-Grey trompet, Rosie Turton trombone, Nubya Garcia tenorsax, Cassie Kinoshi altsax, Shirley Tetteh gitaar, Inga Eichler bas en Liz Exell drums.
Gisteren Gabriels. Een nummer van die plaat waarvan M. had gezegd dat ie verder wat minder was.
Dat is dus niet waar.
Blame was een goeie song, en Bloodline is dat ook, minstens, zo niet mooier/beter/goeier.
Uitslagen van de verkiezingen bij de buren van Noord Nederland.
SPD verliest maar blijft de grootste. CDU verliest meer. Groenen en AfD winnen. De FDP haalde de kiesdrempel niet.
Gelijktijdig opinieonderzoek onder de kiezers laat zien dat de nieuwe CDU-leider Friedrich Merz veel minder populair is dan Angela Merkel. Bij de politici van de regeringspartijen scoort Annalena Baerbock van de Groenen het hoogst. Olaf Scholz is volgens 67% onvoldoende besluitvaardig, maar hij is anderzijds volgens 80% wel gegroeid in zijn functie als Bondskanselier. Van de AfD kiezers vindt 77% dat de sancties tegen Rusland moeten worden verminderd of gestopt.
Dat kun je soms hebben, dat je, toevallig, er stond een deur open, iemand zette net de radio aan, dat je iets hoort waardoor je gelijk vraagt: wie was dit? Dat had ik vandaag. M. was bezig met haar Spotifylijst en toen hoorde ik die soulstem, en dat koortje.
Wie was dit?
‘Gabriels is dat. Het nummer heet Blame’.
Mooi nummer.
‘Ja, maar ik luisterde nog wat nummers van zijn nieuwe plaat beluisterd, maar die vond ik tegenvallen. Maar Blame is prachtig.’
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.