Na een roerige zomer kondigde president Zelensky eind augustus aan dat hij een plan voor de overwinning heeft. De zonder westerse goedkeuring ondernomen Oekraïense aanval op de Russische provincie Koersk, begin augustus, moet worden voortgezet en daarvoor wil Oekraïne westerse langeafstandswapens. Doel van deze operatie is Rusland tot onderhandelingen te dwingen, waarbij Rusland door de inname van Koersk tot concessies zou moeten worden gebracht. Niet langer is de militaire overwinning het doel, maar een onderhandelde overeenkomst. Wat zijn de verschillende posities over de oorlog ín de Oekraïense staat? Komt er een einde aan de 'hete fase' van de oorlog? Een analyse van Guido van Leemput.
Tweede conferentie
In juli beloofde Zelensky ‘een einde aan de hete fase’ binnen zes maanden. In de dagen van deze aankondiging, werden de resultaten bekend van een opiniepeiling onder de Oekraïense bevolking waarbij de steun voor onderhandeling sterk gestegen was, met als doel een vredesakkoord, ‘op Oekraïense voorwaarden’.
President Zelensky heeft al aangekondigd dat een ‘tweede conferentie’ over vrede wordt gehouden. Op Oekraïens initiatief, waarbij ook Rusland zal uitgenodigd worden. Waar en wanneer precies de conferentie wordt gehouden is onduidelijk. Deze is bedoeld als vervolg op de conferentie in Zwitserland in juni jl. Zelensky wil de conferentie houden vóór de Amerikaanse verkiezingen van 5 november. Zei hij toen. Kandidaat Trump kondigde half juli aan de oorlog zeer spoedig te beëindigen als hij verkozen wordt. De aankondiging van Trump komt boven op de Hongaarse initiatieven van Victor Orban om tot een onderhandeld einde van de oorlog te komen. Daarmee doorbrak Hongarije de eensgezinde opstelling van de EU. Het Westen is verdeeld en Oekraïne is in de problemen.
‘Noem iets een overwinning’
Twee jaar geleden stelde Zelensky een plan op dat uit tien punten bestaat en dat – los van de militaire realiteit – redelijk genoemd mag worden. Het plan moet een einde maken aan de gevolgen van de invasie van 2022. Sinds 2,5 jaar wordt geprobeerd dat op militaire wijze te doen. Dat is niet gelukt en de vooruitzichten zijn niet gunstig. De westerse steun aan Oekraïne staat onder druk. In Zwitserland bleek dat de politieke positie van Oekraïne in de wereld verzwakt is sinds begin 2022. Er waren veel meer steunbetuigingen in de Algemene Vergadering in 2022 dan bij de conferentie juni jl. in Bürgenstock. In belangrijke delen van de westerse wereld dringt het besef door dat een klinkende militaire Oekraïense overwinning onmogelijk is. Minister van buitenlandse zaken van de VS, Blinken, had het zonder verdere omschrijving over een noodzakelijk ‘strategische succes’. De Britse opiniemaker Timothy Garton Ash, sinds decennia leidend commentator over de ontwikkelingen in Oost-Europa, sprak over “Oekraïne iets laten bereiken wat een overwinning mag heten”. In beide gevallen gaat het om zeer vage verlangens.
Vernietiging infrastructuur
Oekraïne staat deze herfst voor een belangrijke periode. De landoorlog zit vast en Oekraïne moet hopen op de bouw van een deugdelijk blijkende verdedigingswal langs grote delen van het lange front. Er wordt nog steeds sterk rekening gehouden met een grote Russische landaanval. Zeker na de Oekraïense aanval op Koersk lijkt alles er op dat die aanval is ingezet. Ook als die massale aanval niet komt, stelt Rusland de Oekraïense infrastructuur op de proef door middel van luchtaanvallen op de energieproductie. De energiecentrales vernietigen is de strategie van Rusland om de Oekraïense oorlogsinzet te knakken. Dit moet in de winter van ’24- ‘25 het inzicht laten doorbreken in Oekraïne dat er concessies moeten worden gedaan aan de Russische eisen. Dat betekent in feite capituleren of het zo spoedig mogelijk aangaan van onderhandelingen op basis van de stand van het politiek-militaire front.
Zelensky's macht
Volodymir Zelensky werd in 2019 verkozen als president. Dat was toen een grote verrassing omdat hij geen direct product is van de klasse van oligarchen. Zelensky’s overwinning is een gevolg van politieke marketing, waarbij hij toen de verzoening met Rusland uitdroeg. Hij was acteur van beroep, komiek als specialiteit. De komiek bleek echter in een tragedie terecht te komen. Zijn verzoeningspolitiek ging ten onder in de jaren tussen het uitwerken van de Minsk-akkoorden in 2015 en de invasie door Rusland in 2022. In de vijf jaar van zijn presidentschap nam Zelensky maatregelen die samen te vatten zijn als Oekraïens nationalistisch. Alles wat daar afstand van hield of ronduit tegen was (cultureel of politiek) werd onderdrukt. Bovendien werd de grondmarkt geliberaliseerd en de buitenlandse defensie-industrie binnen getrokken. Vanwege de oorlog werden de wettelijk voorgeschreven presidentsverkiezingen van mei 2024 uitgesteld. De reden was dat in een oorlog geen verkiezingen kunnen worden gehouden. Zelensky is nu president op basis van de noodtoestand en een volksmandaat uit 2019. Zelfs in De Telegraaf komen nu politieke concurrenten aan bod die vinden dat Zelensky te veel macht krijgt.
Vredesovereenkomst
Zelensky was kort na het begin van de oorlog wel degelijk bereid tot compromissen. Die bereidheid bleek in april 2022 toen een team van Oekraïense onderhandelaars, een overeenkomst met Rusland overeenkwam. Het was indertijd al duidelijk, maar onlangs is de hele tekst van de deal bekend gemaakt in de New York Times van 15 juni 2024. Kernpunten van die deal waren erkenning van de stand op het slagveld en geen Oekraïens lidmaatschap van de NAVO. Toen al liet Zelensky weten dat een dergelijke beslissing door een referendumuitslag moest worden gelegitimeerd. Dat ging toen allemaal niet door, maar inmiddels heeft Vitali Klitsko, de burgemeester van Kyiv een nieuwe deal bepleit mét een referendum als steun voor onderhandeld akkoord. Ook Klitsko uitte grote kritiek op de stijl van regeren van Zelensky.
Zaluzhny
Een zeer belangrijke rol is gespeeld door de opperbevelhebber Zaluzhny die in de winter van 2022 en 2023 een groot contraoffensief voorbereidde. Vanaf het begin klaagde hij over gebrekkige middelen om zo’n grote onderneming tot een goed einde te kunnen brengen. Zaluzhny liet in november 2023, na eerdere berichten over stagnaties aan het front, via het Britse blad The Economist weten dat er een patstelling was en dat het offensief niet geslaagd was en ook niet zou slagen. Ondanks de enorme offers van de Oekraïense krijgsmacht. Dat leidde tot maanden van conflicten en de vervanging van Zaluzhny door generaal Syrsky. Zaluzhny’s populariteit in Oekraïne oversteeg die van Zelensky en sindsdien is hij ambassadeur in Groot-Brittannië. In dezelfde periode speelde de discussie over de nieuwe mobilisatiewet. De mobilisatiewet wordt elders in dit nummer behandeld.
Yermak
André Yermak is Zelensky’s kabinetschef en heeft grote invloed op het beleid. Zelensky moest onlangs openlijk benadrukken dat hijzelf de baas is. Yermak heeft in 2023 samen met Anders Rasmussen, toenmalig secretaris-generaal van de NAVO voorgesteld een deal met Rusland te sluiten. De kern ervan bestaat uit het opgeven van door Rusland bezet gebied en de rest van het land lid maken van de NAVO. Sindsdien is niets meer van het plan vernomen. Duidelijk is dat er bereidheid is of was tot compromissen. De ontwikkelingen in de oorlog maken de druk tot die bereidheid groter.
De hete fase gaat door
Grootste drijvende kracht voor een escalerende oorlog tegen en ook in Rusland is generaal Kyrillo Budanov die leiding geeft aan de inlichtingendienst en geheime operaties. Hij wordt zeer vaak geciteerd door het Amerikaanse Institute for the Study of War, waarvan we de aanbevelingen dagelijks in de Nederlandse dagbladen kunnen aantreffen. Het ISW en Budanov willen Rusland militair verslaan en bepleiten meer wapens, meer middelen, meer bevoegdheden. Budanov die al lang voor de oorlog van februari 2022 samenwerkte met de CIA, heeft de laatste jaren toegegeven dat meerdere keren geprobeerd is Poetin te vermoorden. Inderdaad mislukt, maar het escalatierisico van zulke avonturen is enorm.
Het overwinningsplan van Zelensky is aangeboden aan de Amerikaanse presidentskandidaten. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn 5 november. Of dan al de voorgenomen vredesconferentie is gehouden, Russische deelname, is zeer de vraag. De hete fase van de oorlog is nog lang niet afgelopen. Ook is een hete politieke herfst in Oekraïne begonnen. Zelensky heeft de draai ingezet. Pijnlijk zal het zijn, maar dat is het al heel lang.
Bronnen;
‘Towards the Abyss, Ukraine from Maidan to war’. Volodymyr Ishchenko. Verso, London-New York, 2024 en diverse krantenartikelen.
[dit artikel verscheen eerder in het Vredesmagazine jrg. 17 nr. 4, september 2024. Guido van Leemput is actief in Stop de Oorlog Amsterdam een actiegroep die iedere 24ste van de maand -dus ook vandaag- een bijeenkomst houdt op het Spui in Amsterdam]
