Het laatste jaar is er veel te doen geweest over zonnepanelen. Eerst over de plannen van het Kabinet Rutte IV om de salderingsregeling geleidelijk af te schaffen. Een voorstel dat verworpen werd door de Eerste Kamer. Vervolgens doordat de nieuwe coalitie van PVV, BBB, NSC en VVD in het hoofdlijnenakkoord van plan is de salderingsregeling in 2027 in een klap af te schaffen. Tegelijkertijd wil de politiek voorkomen dat bezitters van zonnepanelen negatieve prijzen doorgerekend krijgen. Zelfs bij een overschot aan stroom moet het energiebedrijf een 'redelijke vergoeding' betalen. Mij lijkt het (als bezitter van zonnepanelen) alleszins redelijk dat het energiebedrijf me een euro per kilowattuur in rekening brengt als dat de kosten zijn die ze moeten maken om van de stroom af te komen...
Ondertussen zitten energiebedrijven niet stil en brengen de meesten kosten in rekening bij klanten met zonnepanelen, dat gebeurt in de vorm van hoger vastrecht, een vast bedrag per maand, een gestaffeld vast bedrag per maand (hoger naarmate je op jaarbasis meer kilowattuur saldeert) of een vergoeding per teruggeleverde kilowattuur. Of een combinatie hiervan. Het wordt er in ieder geval niet overzichtelijker van.
Terugleververgoeding zonnepanelen
Dat energiebedrijven kosten in rekening brengen bij klanten met zonnepanelen is echter begrijpelijk. De sterke groei in het aantal zonnepanelen en de salderingsregeling zorgt er namelijk voor dat het verschil tussen de vergoeding die ze klanten moeten geven voor op zonnige dagen teruggeleverde stroom en de kosten voor het leveren van stroom op niet zonnige dagen sterk stijgen.
Van oudsher wordt de moestuin of volkstuin vaak gebruikt als analogie om duidelijk te maken dat belasting heffen of geld betalen voor zelf geproduceerde stroom oneerlijk zou zijn. Je betaalt toch ook geen belasting over groenten uit je eigen moestuin? Of voor het vervoer van je verse groenten over de weg?
Vanuit de energiesector staat daar inmiddels een andere analogie tegenover. Daar wordt salderen vergeleken met het in de zomer inleveren van je overschot aan verse groenten en fruit bij de supermarkt om in de winter, zonder bijbetalen, dezelfde hoeveelheid verse groenten en fruit op te mogen halen. Die analogie gaat prima op, omdat elektriciteit slecht te bewaren is. Vraag en aanbod op het elektriciteitsnetwerk moeten voortdurend in evenwicht zijn. Er zijn denk ik ook weinig lezers die verwachten dat in de zomer een kilo aardbeien in kunnen leveren bij de supermarkt om vervolgens in de winter gratis een kilo aardbeien op te kunnen halen bij dezelfde supermarkt.
Elektriciteit kan, net als fruit en groente, opgeslagen worden, maar dat is niet gratis. Je kan er voor kiezen om elektriciteit zelf op te slaan in een thuisbatterij, zoals je groenten en fruit uit je moestuin ook thuis kan invriezen. Je kan er ook voor kiezen het elders op te slaan, maar dan zal je voor de opslag moeten betalen.
Los van de gekozen analogie zijn de huidige tariefvormen vrij dom. De slimste is misschien nog wel de dynamische contractvorm, waarbij je een dag van te voren te horen krijgt wat de prijs per uur wordt voor de dag erna. Vervolgens kan je je gebruik en productie aanpassen aan de prijs. Gevolg: bij lage prijzen een hoger gebruik dan gedacht en een lagere productie. Om maar niet te spreken van momenten dat een onverwachte wolk of windstilte voorbijkomt. Dan gaan de prijzen op markten met een nog kortere looptijd (vaak als onbalansmarkt betiteld) sky high. Waar het eindigt met inzetten op marktwerking en steeds verdere verfijning daarvan weten we uit de aandelen- en valutamarkt: flitshandel op (milli)seconden met ultrasnelle computers en glasvezelverbindingen. Leuk voor speculanten en investeringsfondsen, maar van weinig toegevoegde maatschappelijke waarde en al helemaal niet geschikt voor de gemiddelde bezitter van zonnepanelen...
Begrijpelijke tarieven
Op dit moment is er bijna geen chocola te maken van de verschillende tarieven en tariefstructuren voor energieklanten. Het zou mijns inziens helpen als alle energiebedrijven verplicht zouden zijn een aantal begrijpelijke opties aan te bieden aan eigenaren van zonnepanelen. Hieronder een viertal opties daarvoor, waarvan er veel al in gebruik zijn in een of meer andere landen.
Maximaal produceren
De simpelste vorm is maximaal produceren. Eigenlijk een voortzetting van de huidige praktijk, waarbij de zonnepanelen stroom produceren ongeacht de vraag naar stroom of je eigen gebruik. Dit brengt kosten met zich mee voor het energiebedrijf, omdat er uren zijn waarin ze de stroom enkel kwijt kunnen tegen een lager tarief dan waarvoor ze stroom leveren, en omdat er kosten die wel ingebakken zitten in het elektriciteitstarief dat de consument betaalt, maar die niet in het groothandelstarief zitten.
In het eenvoudigste contract krijg je bij maximaal produceren een vergoeding gebaseerd op de uurprijs van de day ahead markt. Als er een overschot aan elektriciteitsaanbod is kan dit betekenen dat je bij moet betalen. Dit profiel is vooral interessant voor klanten die een goed gevoel krijgen bij maximaal vergroenen van de stroommix, ook als dat kosten voor henzelf met zich meebrengt.
Minimaliseer de energierekening
In deze contractvorm is de vergoeding voor zonnestroom gebaseerd op de day aheadmarkt. Bij negatieve uurprijzen schakelt de omvormer af. Dat laatste gebeurt liefst niet 100% in een keer en klokslag het hele uur, maar stapsgewijs. Op die manier krijgen het energiebedrijf en het netwerkbedrijf de tijd om bij te sturen bij onverwachte en ongewenste bijeffecten. Een individuele zonnestroominstallatie heeft namelijk weinig impact op het netwerk, een heleboel individuele installaties hebben dat echter wel degelijk.
Voor de eigenaar van de zonnepanelen vermindert deze contractvorm de kosten, terwijl de volledige regie bij de eigenaar van de zonnepanelen blijft. Het voordeel van deze contractvorm voor het energiebedrijf is dat ze op basis van de day ahead markt weten welke installaties in welke uren niet zullen produceren. Nadeel is dat een onverwacht doorbrekende zon nog steeds zorgt voor hoge onbalanskosten, de kans daarop zal verwerkt worden in de kosten van deze contractvorm.
Enkel eigen gebruik
Een derde contractvorm is dat de installatie zo wordt ingesteld dat er geen sprake meer is van teruglevering. De installatie levert enkel zonnestroom als er vraag is in huis. Zeker in combinatie met een thuisaccu of elektrische auto kan nog een redelijke hoeveelheid stroom geproduceerd worden.
Het nadeel van deze contractvorm is dat een relatief groot deel van de potentiële productie verloren gaat. Ook in uren dat het energiebedrijf zou betalen voor teruggeleverde stroom wordt de productie teruggeschroefd tot het niveau van de lokale vraag. Dat maakt de zonnepanelen relatief duur.
Optimale productie
Een vierde optie is dat de eigenaar van de zonnepanelen het energiebedrijf toegang geeft tot de omvormer. Deze optie kan bestaan naast bovengenoemde drie opties.
Door de toegang tot de omvormers kan het energiebedrijf sturen hoeveel stroom de zonnepanelen produceren. Het energiebedrijf betaalt hiervoor een vergoeding aan de eigenaar van de zonnepanelen. Het voordeel voor het energiebedrijf is dat zij de productie kan aanpassen, ook hier weer bij voorkeur stapsgewijs en niet in één keer. Daardoor kan het energiebedrijf maximaal inspelen op marktontwikkelingen, bv door omvormers van klanten die gekozen hebben voor enkel eigen gebruik toch meer te laten produceren op het moment dat er een wolk voor de zon schuift, of door omvormers terug te regelen als de zon onverwacht doorbreekt en zorgt voor een overschot aan elektriciteit.
Conclusie
In plaats van te reageren op de huidige terugleververgoeding, die energiebedrijven momenteel in rekening brengen, en op 'redelijke vergoedingen' (waarbij redelijk vooral lijkt te betekenen dat je altijd geld vangt voor je zonnestroom) zou het goed zijn als de Tweede Kamerleden en kabinet weer gaan doen waar ze voor aangesteld zijn: vooruitzien. Want dat is regeren. Dat betekent nu werk maken van een tariefstructuur voor bezitters van zonnepanelen, waar je wijs uit kunt worden (ook zonder gepromoveerd te zijn op de elektriciteitsmarkt).
Een simpele opdeling biedt daartoe aanknopingspunten. Eenvoudige profielen met per profiel componenten, waar energiebedrijven kosten aan kunnen hangen. Klanten kunnen vervolgens bezien welk profiel het best bij hen past en welk energiebedrijf daarbij het beste aanbod doet.