Als de werkelijkheid doodloopt, bouwen we een ark.

Dit is een beetje een treurige Poëzieweek, omdat Lieke Marsman aftreedt als Dichter des Vaderlands. Het leed wordt niet eens verzacht doordat er een andere dichter aantreedt – de kandidaat heeft zich volgens de organisatie teruggetrokken ‘om persoonlijke redenen’ – maar het lijkt me voor iedere kandidaat heel lastig om in Marsmans voetsporen te treden. Kenmerkend voor haar oeuvre is dat haar afscheidsbundeltje Ter gelegenheid van poëzie, waarin ze haar werk uit de afgelopen twee jaar verzamelde, behalve gedichten ook columns en essays bevat, want bij Marsman lopen genres altijd in elkaar over en dat heeft ze niet vanwege de zware mantel van het Dichterschap ineens veranderd. Ze vullen elkaar ook aan, ze vormen een geheel, die verschillende teksten, een zoektocht naar het Dichterschap met een grote D en het dichterschap met een kleine – wat moet je met je goedgekozen woorden in een tijd van crisis? In haar voorwoord komt Marsman tot een radicale conclusie: Hoe vaker ik politiek geëngageerde gedichten schrijf, hoe meer ik er dan ook van overtuigd raak dat kunst de wereld alleen kan veranderen wanneer kunstenaars de politiek in gaan. Daarmee bedoel ik niet dat kunstenaars geen geëngageerde kunst meer moeten maken, ik bedoel eigenlijk vooral: in hemelsnaam – meer kunstenaars in de politiek, hoe fijn zou dat zijn. Wat is het voordeel van kunstenaars, van dichters, in de politiek? Het antwoord dat Marsman zelf geeft, is op het eerste gezicht nogal wonderlijk: “Eén van de belangrijkste dingen die poëzie mij geleerd heeft is niks doen.” De kunst, de poëzie bieden een alternatieve ruimte, weg van het liberalisme (het ‘nepliberalisme’) van Rutte III en IV, weg van de klimaatproblematiek, weg van het wezenloze professionalisme waar mensen zich in verstoppen, inclusief de plastic taal die daarbij hoort. Die ruimte is geen safe space, en geen plaats om je alleen maar terug te trekken. Het is een alternatieve ruimte die er óók is. Altijd. Overal. Een dimensie van de werkelijkheid die ten onrechte genegeerd wordt. We hebben kunstenaars als politici nodig, niet omdat zij de problemen kunnen oplossen, maar omdat zij die extra dimensie ook zien. Als we zeggen: de mensen lezen geen poëzie meer, wat bedoelen we? We bedoelen dat ze niet langer voelen. Allemaal cursussen om iets te worden, maar niemand doorvoelt wat hij is. Aan het eind van een gedicht ben je niet langer verloren. Toch ligt escapisme altijd op de loer: “Je kunt niet een boek schrijven of lezen over klimaatverandering en verwachten dat alles daarmee ten goede zal veranderen.” Of, in het gedicht Staartdeling: Als de werkelijkheid doodloopt, bouwen we een ark. Het is niet duidelijk of het nu een goed of een slecht idee is om zo’n ark te bouwen. Ik ben geen deskundige op het nieuwe vakgebied van klimaatfictie en klimaatpoëzie, maar mijn indruk is dat veel werk ofwel waarschuwt tegen de afschuwelijke gevolgen van klimaatverandering ofwel een literaire vorm geeft aan activisme, de strijd tegen de verandering. Je kunt je afvragen of dat ooit zin heeft gehad, maar je kunt je vooral afvragen of het nu nog zin heeft, of we niet moeten constateren dat het te laat is, en of we niet moeten zeggen: catastrofale klimaatverandering is een feit, wat nu? Of in ieder geval is het misschien tijd om, behalve dat we redden wat er te redden valt van de oude wereld (natuurlijk kan het allemaal nog veel slechter en natuurlijk moeten we dat uit alle macht voorkomen), ook nadenken over hoe een wereld er eigenlijk uit moet zien die geteisterd wordt door de rampen die ons voorspeld worden, hoe we bijvoorbeeld de rampen die op ons afkomen eerlijk over de mensheid kunnen verdelen. En welke rol de poëzie daarbij kan spelen, die zo lang veronachtzaamde dimensie van de werkelijkheid die ons uiteindelijk misschien wel allemaal overleeft. Marsman zegt dat allemaal nét niet, het is misschien ook wel te gruwelijk om te zeggen, en het nodigt gevoelsmatig misschien te veel uit tot defaitisme. Maar ik meen de boodschap wel degelijk aangekondigd zien worden. Jammer dat zo’n interessante denker geen vrije toegang meer heeft tot de kolommen van NRC.

Foto: Alastair Rae (cc)

Kunst op Zondag | Spuit elf

Vorige week hadden we hier kunst alsof het stroomde. Een voorbeeld van hoe namaak echt veel beter is dan werkelijk stromend water. Zo lang waterschaarste een eerder groeiend dan afnemend verschijnsel is, moeten we uiterst zorgvuldig met water omgaan.

Dus een kunstwerk dat stromend water suggereert zonder dat er ook maar een druppel aan te pas komt, is veruit te preferen boven kunst waar wel water door of uit stroomt.

Dat zou het einde moeten zijn van de fontein. Maar die soms idyllische, soms romantische, dan weer spectaculaire spuiter lijkt onuitroeibaar. Sterker nog: er worden hier en daar hartstochtelijke pleidooien gehouden voor meer fonteinen in Nederland. En dan niet van die bedrieglijke spuitertjes waar kinderen de grootste lol mee hebben, maar die desastreus zijn voor markthandel in stad en land. Nee, fonteinen met allure, zoals we die van imposante buitenlandse voorbeelden kennen.

Het gaat helemaal niet slecht met fonteinen in Nederland. Vorig jaar telde uw redacteur de inwerkingstelling van elf nieuwe fonteinen. Dit jaar komen er ook minstens elf stuks bij, danzkij de in Friesland gevestigde Europese Culturele Hoofdstad 2018.
Die ‘spuit elf’ komen er niet zonder enig protest. Maken de Friezen bezwaar tegen waterverspilling? Nee, zeiden ze in Bolsward, geen fontein op ons plein, want het opofferen van de parkeergelegenheid gaat ten koste van de leefbaarheid. De Workumse volksmond protesteert luldieker dan ludiek, omdat men het allemaal autoritaire bespuitvorming vindt.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Rosenfeld Media (cc)

Kunst op Zondag | Alsof het stroomt

De werkelijkheid is als water: het neemt de vorm aan van het vat waarin je het giet.

Is dit een plas water? Een woest, golvend meer? Het stelt Atlantis voor. Het eiland dat geplaagd werd door vulkanische uitbarstingen en door een zondvloed ten onder ging. Het is niet volledig zeker wat daar allemaal van waar is.

Robert Smithson – Map of Broken Glass (Atlantis), 1969.
cc Flickr Jason Paris photostream Beacon, NY Robert Smithson Map of Broken Glass 1969

U ziet dus één werkelijkheid: een hoop glas. Met de driedubbel gelaagde titel (landkaart, glas, fictief eiland) geeft Smitshon echter aan: een hoop glas? Het is maar hoe je er naar kijkt.

Het is natuurlijk een heel doorzichtig trucje om met glas vloeibaarheid te suggereren. Een vloedgolf van gebroken autoramen symboliseert de massaconsumptie waar de wereld aan ten onder gaat.

Baptiste DebombourgFlow, 2013.

Meer “vloeibaar” glas van Baptiste Debombourg: Accelaration Field en Dark matter.

Plastic is het ultieme nep-glas. En dat we daarmee overspoeld worden is alom bekend. Deze waterval van plastic flessen hing in 2012 aan het Tijdelijk Museum in Amsterdam en later een tijdje aan de gevel van de Metaal Kathedraal (Utrecht).

Wang ZhiyuanWaterval, 2012.
cc Flickr Yaffa Phillips photostream Tijdelijk Museum - Temporary Museum Amsterdam

Ander werk van Wang Zhiyuan waar het lijkt alsof afval stroomt: Thrown to the wind (2010) en Purge (2009).

Foto: Hrag Vartanian (cc)

Kunst op Zondag | Aakash Nihalani’s dimensie

Drie dimensies zijn voor velen niet te vatten, gezien de bijna dagelijkse onenigheid over de werkelijkheid. De oplossing ligt, zo denken sommigen, in andere dimensies. Mochten die er al zijn, de wereld is nog steeds hetzelfde.

Eén simpele dimensie is genoeg om van de werkelijkheid een grote illusie te maken. Aakash Nihalani heeft niet meer nodig dan wat fluoriserend tape om driedimensionaliteit toe te voegen aan een wereld die aan driedimensionaliteit niet genoeg lijkt te hebben. Een kwestie van perspectief.

Domino.
cc Flickr Andrea Grover photostream Aakash Nihalani at Parrish

Landscrapers 1
cc Flickr Hrag Vartanian photostream Art in Odd Places Aakash Nihalani Landscrapers installation

Landscrapers 2
cc Flickr Hrag Vartanian photostream Art in Odd Places Aakash Nihalani Landscrapers

Bus stop
cc Flickr Hrag Vartanian photostream Tape Geometry by Aakash Nihalani

Portal
cc Flickr Scott Beale photostream 3D Geometric Street Art by Aakash Nihalani at rag and bone in SoHo

Minimal?
cc Flickr svennevenn photostream Aakash Nihalani

Aakash Nihalani aan het werk.

Aakash Nihalani prikt de mensen door (het werk is beter te begrijpen als je ook de details bekijkt die we op My Modern Met aantroffen).

Tot slot: bekijk ook eens de interactieve projecties en Eye scream sunday, het blog van Aakash Nihalani.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-09-2022

Kunst op Zondag | In werkelijkheid

Kunst moet je in werkelijkheid aanschouwen. En dat doen lezers van Kunst op Zondag natuurlijk ook. “… te zien waren enkele kunstenaars bekend van sargasso”, reageerde een trouwe lezer. “Toevallig vanmiddag in Zwolle ook werk van Quinn gezien”, reageerde een ander.
Ik herinner me ook een reaguurder die over Sargasso’s Kunst op Zondag schreef: “Verder blijft de zintuiglijke ervaring wezenlijk voor alle kunst, dus op deze manier kan ik er persoonlijk niet zoveel mee”.

Welnu, om u de gelegenheid te bieden deze virtuele galerie te verlaten en kunst in werkelijkheid te gaan zien, presenteren we vandaag een aantal lopende en komende exposities met werk van kunstenaars die ook in Kunst op Zondag aan bod kwamen. Pak uw agenda er bij en noteer:

In Drawing Centre Diepenheim (Overijssel) loopt van 31 maart tot 31 mei de tentoonstelling “Waar de hand zingt”. Thema: “de noodzaak onszelf te verbinden met de wereld en er tevens weer, door het maken van beeldende kunst, afstand van te nemen”. Met onder andere Gijs Assmann, Margriet Luyten en Florette Dijkstra.

Gijs Assmann zagen we hier in Dierenleed. Zijn werk zal van 12 april tot 20 september ook te zien zijn in Museum Jan Cunen (Oss).

Foto: Plum leaves (cc)

Kunst op Zondag | Realisme

Je bent kunstenaar en je denkt: laat ik de werkelijkheid nu eens exact naschilderen. Je bent kunstminnend toeschouwer en je denkt: Goh, zo mooi liggen de knollen en citroenen er bij mij thuis niet bij.

Waarom wordt realisme een serieus kunstgenre genoemd? Omdat kunstacademie geschoolde kunstenaars het maken? Of omdat de minder behendige leek het reuze knap vindt dat iemand kan tekenen en schilderen als een fotocamera?

cc Flickr Mia Feigelson photostream Andrew Wyeth Braids (1979)

Andrew Wyeth – Braids,1979.

Ik kan me voorstellen dat een kunstenaar het een uitdaging vindt een zo objectief en levensecht schilderij te maken van mensen, dieren en dingen. Het vraagt veel van de ambachtelijke vaardigheden en kennis. Maar om nou een heel oeuvre met louter ‘kale werkelijkheid’ op te bouwen? Misschien kunnen we dat het ‘Rembrandtsyndroom’ noemen: wie realistisch schildert schopt het nog eens tot bekende oude meester. Want er is een groot publiek voor de werkelijkheid (niet te verwarren met de waarheid). Abstracte kunst blijft voor velen lastig te verteren. Dus is het al eeuwen figuratief wat de klok slaat.

Hoewel er sinds mensenheugenis naar de werkelijkheid wordt geschilderd is de term ‘realisme’ toebedacht aan Gustave Corbet, die propageerde voorwerpen, mensen en taferelen uit dagelijkse leven te verbeelden. In zijn tijd was het een schandaal iets heel gewoons als schaamhaar op het doek te kwasten. Tegenwoordig is het schandalig als je schaamhaar hebt.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Gage Skidmore (cc)

Los van de werkelijkheid

OPINIE - Een tijdje geleden verscheen een interview met documentairemaker Errol Morris in het blad Esquire naar aanleiding van zijn film The Known Unknown over Donald Rumsfeld, de minister van defensie die planning van de Amerikaanse inval en bezetting van Irak overzag.

Rumsfeld, zo meent Morris, had een nogal ongelukkige relatie met de werkelijkheid. In de woorden van Morris:

I don’t know how many people have asked me if I have read Orwell on language and politics, which, as it turns out, I have. Orwell was fascinated by how language could be used to obscure an argument, confuse an argument, debase an argument. But the idea in Orwell was always that someone in control was using it to manipulate others, to trick others. Here, I often think that language is being used not just simply to trick others but also, in Rumsfeld’s case, to trick oneself. […]

Well, he’s never expressed any kind of remorse or regret about the war. After all, we gave freedom to these countries where it did not exist before. The fact that these countries are still plunged in chaos is something that he refuses to admit or to even see.

Het geval Rumsfeld laat zien dat mensen in een positie van macht of (in andere gevallen) rijkdom zichzelf zodanig kunnen isoleren van de de werkelijkheid, dat hun blik op de realiteit er ernstig onder lijdt.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Kannibalen, het homohuwelijk en weer een nieuwe Bush

ELDERS - Deze keer een discussie over de grens tussen feit en fictie, een gevalletje ‘I only care if it affects me,’ en het zoveelste lid van de Bush-clan die de politiek in gaat.

Vorige week werd voormalig politieagent Gilberto Valle uit New York schuldig bevonden aan het maken van concrete plannen om verschillende vrouwen te ontvoeren en hen vervolgens – al dan niet levend – op te eten.

Valle zocht in een justitiële database naar potentiële (echt bestaande!) slachtoffers en op internet naar de werking van chloroform en recepten voor mensenvlees. De catch? Hoewel hij zijn voornemens uitgebreid online besprak, deed hij vooralsnog geen enkele moeite om daadwerkelijk met zijn anonieme medesamenzweerders in contact te treden. Ook benaderde hij zijn potentiële slachtoffers niet.

Zodoende blijft de vraag bestaan: is Valle een levensgevaarlijke lustmoordenaar die net op tijd is opgepakt of is hij, zoals zijn verdediging claimt, iemand die er weliswaar duistere seksuele fantasieën op nahoudt, maar geen daadwerkelijke misdadiger?

Daarnaast roept deze zaak de vraag op hoe ver fantasie en rollenspel mogen gaan voordat er sprake is van feitelijk crimineel gedrag. In dit aardige artikel worden deze vragen voorgelegd aan verschillende experts, onder meer op de gebieden van seksuele stoornissen en burgerlijke vrijheden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.