The Bosnian War was not the product of "ancient ethnic hatreds." Neighbor did not suddenly and savagely turn upon neighbor. The bloodletting came after ultra-nationalists mounted massive propaganda campaigns to incite fear and hatred. That was the tragedy of the war. Propaganda twisted perception, transforming neighbors into sworn enemies and innocent civilians into targets. I left Bosnia deeply shaken by the power of propaganda and the ability of ordinary people to rationalize their actions, no matter how brutal.
Tja. Het is inmiddels alweer een kleine dertig jaar geleden dat die oorlog in Bosnië voorbij is. Toch zullen deze zinnen van de journalist David Rohde, uit het voorwoord van Evil Does Not Live Here, bij menigeen toch de indruk wekken dat ze ook in de huidige tijd op menig plek op de wereld van toepassing hadden kunnen zijn.
Evil Does Not Live Here is een indrukwekkend boek van Daoud Sarhandi en Alina Boboc, waarin posters uit de tijd van de oorlog in Bosnië te zien zijn. Kritisch, anti-oorlog, nationalistisch, pure propaganda: het zit er allemaal in. De titel van het boek is een slogan op één van deze posters, uit Tuzla, een statement tegen het nationalisme daar.
Uiteraard laten we bij Kunst op zondag graag direct plaatjes en beeldmateriaal zien, maar in dit geval is het een beetje een doorklikpuzzel: op het boek zit uiteraard copyright. En hoewel dat niet van alle afbeeldingen in het boek van toepassing zal zijn (van enkele makers van de Bosnisch-Servische propagandaposters wordt expliciet vermeld dat ze zich schamen voor hun werk en er niet meer mee geassocieerd willen worden), kost het wat al te veel tijd om dat voor elk plaatje uit te zoeken. En we nemen op dit punt liever geen risico's, want we hebben al genoeg last gehad van de copyrightmaffia.
Gelukkig kunnen we op het internet gewoon doorklikken, en daar nodig ik jullie graag toe uit. Want in het boek is behoorlijk indrukwekkend beeldmateriaal te zien. Onder andere de posters van het Sarajevo film festival, dat startte in de jaren dat de stad werd belegerd. Hier vind je bijvoorbeeld een iconisch beeld van een cellist in de ruïnes. Ook voor het culturele winterfestival werden posters gemaakt over de oorlog, zie bijvoorbeeld hier.
Propagandaposters zijn er ook volop te zien in het boek. Zoals deze, voor de rechts-nationalistische partij HDZ van Franjo Tudjman - enerzijds geprezen omdat hij zijn land succesvol verdedigde tegen agressie uit Servië, anderzijds veroordeeld voor het voeren van eenzelfde nationalistische agenda als in Servië, ten koste van onder andere Bosnië (berucht is de meeting die hij had met zijn gezworen vijand Milosevic, waar ze tijdens een dinertje Bosnië onder elkaar verdeelden, door middel van schetsjes op een menukaart). Een mooi voorbeeld van propaganda van Bosnisch-Servische huize is hier* te vinden: je ziet hier (derde afbeelding onder 'summary') de EU-vlag die besmeurt wordt met groene verf en op een gegeven moment daaronder verdwijnt - symbool voor de moslimoverheersing waar de EU onder gebukt zal gaan in de toekomst, en waar Bosnië blijkbaar voor gaat zorgen. Best knap voor een ministaatje waarvan het grootste deel van de inwoners ook nog eens christelijk is - maar goed, Europeanen bang maken met moslims is een beproefd recept.
Op diezelfde website staat een andere interessante plaat (de onderste afbeelding): Bosnië, als hulpeloze vrouw, die wordt afgeslacht door drie draken, de nationalisten van elk van de drie (dominante) bevolkingsgroepen: de Bosnische moslim-draak blinddoekt haar, de Kroaatse draak steekt haar in de rug, en de Servische draak hakt haar aan stukken.
Voor veel meer van dit 'moois', bestel of leen het boek vooral ergens. Van harte aanbevolen. Nog niet genoeg gehad? Op deze pagina staat een stukje van de auteur met 18 afbeeldingen van posters, die deels wel en deels niet terugkomen in Evil does not live here.
O ja, en dat kwaad: dat leefde er natuurlijk wel degelijk. Wellicht is het enige troost dat vele van de hoofdverantwoordelijken uiteindelijk niet hun terechte straf zijn ontlopen, maar zijn veroordeeld voor het Joegoslavië-tribunaal. Of dat ook het geval gaat zijn voor de bloeddorstige oorlogsmisdadigers uit de huidige tijd moet maar blijken.
*Deze link leidt overigens naar een webpagina over een ander posterboek over de oorlog in Bosnië, ook geschreven door Daoud Sarhandi - het is me niet duidelijk of dit een herziene editie is, of dat het gaat om een ander boek van dezelfde schrijver over hetzelfde onderwerp.
