Populisme: je kan gif niet terugclaimen

Je hoort het de laatste tijd vaker, progressieve of linkse partijen willen het populisme “terugclaimen”, alsof het een marketinglabel is dat je met een nieuwe verpakking plots onschadelijk maakt. Rob Jetten van D66 speelde een paar dagen geleden ook met het idee. Hij vindt populisme niet per se "een vies woord", maar dat van Wilders wel "doorgeslagen". Het is het witwassen van de term, alsof populisme een instrument is dat je verantwoord kan inzetten. Maar populisme is niet neutraal, het is een manier van politiek bedrijven die haaks staat op een volwassen democratie. Het claimt namens “het volk” te spreken, reduceert politieke tegenstellingen tot een strijd tussen “wij” en “zij”, en zet wantrouwen in als munitie. Dat is geen stijlkeuze, dat is een machtsstrategie. Het fundament van een democratie is pluralisme. Meerdere belangen, meerdere perspectieven, meerdere waarheden die naast elkaar mogen bestaan. Populisme verwerpt dat. Het doet alsof er één homogeen volk bestaat, met één wil, en dat alleen de ‘echte vertegenwoordiger’ die wil begrijpt. Daarmee wordt elke oppositie niet gewoon andersdenkenden, maar vijanden van het volk. Een democratie kan veel hebben, maar niet de systematische ondermijning van tegengeluid. Zodra “het volk” een heilig begrip wordt, worden de democratische spelregels omgezet in een religieuze doctrine. Bovendien werkt populisme alleen door het vertrouwen in instituties en expertise af te breken. Het parlement is “afstandelijk”, de media zijn “partijdig”, rechters zijn “activistisch”. Dat is geen toeval, dat is de kern van populistische retoriek: zeg dat alles corrupt is, zodat jij de enige zuivere keuze lijkt, en je tegengeluid niet eens hoeft te pareren. Als je dat normaliseert, is de stap naar antidemocratische reflexen klein. De geschiedenis laat zien dat populisme zelden eindigt in meer inspraak. Het eindigt in concentratie van macht. Het idee dat progressief populisme mogelijk is, is wishful thinking. Je kunt de technieken van het populisme niet loskoppelen van de logica ervan. Het gaat niet alleen om toon, maar om de claim van morele superioriteit, het opzetten van moralisme tegen procedure, emotie tegen institutionele begrenzing. Een democratie is per definitie traag, complex en vol compromissen. Populisme haat traagheid, haat compromis, haat complexiteit. Het wil de shortcut van de directe wil, zonder checks and balances. Dus nee, populisme “terugclaimen” is niet vernieuwend, maar gevaarlijk naïef. Je probeert een gifdrank te heretiketteren als energiedrank. Populisme corrumpeert het democratisch weefsel, zelfs wanneer het met goede bedoelingen wordt ingezet. Als je populistisch spreekt, train je mensen om democratie te wantrouwen. En wie dat wantrouwen normaliseert, zaagt aan de stoel waarop hij zelf zit, en sterker nog, wordt er zelf mee besmet. De vraag is niet of we populisme progressief kunnen maken, maar waarom we het überhaupt willen. Democratie heeft geen behoefte aan imitatie van haar ondermijning. Wat ze nodig heeft is verbeelding, eerlijkheid en de moed om kiezers serieus te nemen zonder ze als homogene massa te behandelen. Populisme is niet te verenigen met democratie, omdat het de kern ervan ondergraaft: de erkenning dat macht begrensd moet zijn, juist omwille van “het volk”.

Door: Foto: Schermopname Tweede Kamer Debat Gemist 4 juni 2024 hoofdelijke stemming
Foto: Elie Wiesel, via Wikimedia Commons en Viktor Frankl, ook via Wikimedia Commons.

Onbreekbare menselijkheid in de diepste duisternis

In deze barre tijden is het van belang om ons niet uit het veld te laten slaan door het succes van de populistische en zelfs fascistoïde onderstroom die nu in zijn leugenachtige, perfide, tirannieke gedaante de kop opsteekt; van de tirannie in Trumpistisch Amerika tot terreurdemonstraties tegen AZC’s, van de agressie en sabotage van Putin tot in Den Haag, waar een partij met een dictatoriale structuur zonder interne democratie, maar wel met NSB-speldjes op jasjes, nog steeds wordt gedoogd.

Tegenmacht zal er altijd zijn, maar om die te behouden zijn wel veerkracht en ook inspiratie nodig. Die liggen niet zomaar voor het oprapen en dus moeten wij die zoeken.

Dan komen we snel uit bij getuigenissen van mensen die het vreselijkste hebben moeten doorstaan: het ondenkbaar wrede sadisme van de vernietigingskampen onder het naziregime. Bij stemmen die in staat zijn gebleken om in de ontmenselijking juist hun menselijke waardigheid en de hoop overeind te houden: schrijver Elie Wiesel en psychiater Viktor Frankl.

Mensen raken op diverse manieren medeplichtig aan de wreedheden: uit machtswellust, eigenbelang, ijdelheid, angst, pure hebzucht of de eigen geestelijke gestoordheid. Wat ook de drijfveren en oorzaken voor de vernietigingsdrang en aantrekkingskracht van het fascisme zijn, als het gaat om antwoorden daarop, komt Elie Wiesel uit bij ons gedrag, bij onze houding, bij wat wij doen of nalaten. Zwijgen over wat is gebeurd (en daarmee ook wat zich nu voltrekt) stelt hij gelijk aan medeplichtigheid. Het niet bespreken en het vergeten van de wreedheden en massamoord kwalificeert hij als een gevaarlijke vorm van verraad.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: WilliamCho on Pixabay

Lang leve de rechter!

LONGREAD - door mr. Robert Peter Kuijper

Judgebashing is de nationale, zelfs internationale hobby geworden. In het politieke debat, maar ook in de media en op elk digitaal forum klaagt men over “vervelende” rechters die er alleen zijn voor de rijken, criminelen vertroetelen en vrijspreken op grond van vormfouten – hoewel dat al jaren nauwelijks nog gebeurt – en zich ten onrechte met politiek bemoeien. Populistische politici en regeringsleiders lamenteren over ‘diskastocratie’ en proberen met wisselend succes de rechterlijke macht aan banden te leggen en politiek te immuniseren tegen vervolging.

Zes jaar geleden deden de uitspraken over het stikstofbeleid en de Urgendazaken veel stof opwaaien. Klaas Dijkhoff stelde in reactie op de eerste uitspraak zich te ergeren aan rechters die “creatief of te extensief gebruikmaken van de regels die er zijn en dingen opleggen. Dat mensen steeds naar de rechter stappen is ook vaak bloedirritant. Dat zijn ook nog vaak mensen met een andere mening dan wij, die daar tijd in steken.” [1]

Ja. Stelt u zich toch eens voor dat mensen met een andere mening dan de wetgever de rechter vragen om ervoor te zorgen dat de Staat zich aan nationale en internationale wet- en regelgeving houdt. Dat wil toch niemand?

Foto: R4vi (cc)

Hoop versus chagrijn

COLUMN - De grote opkomst bij de Feminist March in Amsterdam gaf me weer wat hoop. Hoop dat mensen de zuurrechtse wind die over de aardkloot waait zo langzamerhand wel zat zullen worden.

Het valt toch niet vol te houden dag in dag uit het chagrijn van boze machtswellustelingen over ons heen te krijgen?

Wat zijn dan de tekenen van hoop dat het tij gekeerd kan worden?

De peilingen: volgens Maurice de Hond (in de tabel hieronder MdH) is de huidige coalitie de meerderheid in de Tweede Kamer kwijt en verliest ruim twintig zetels. Een trend die al wat langer gaande is, getuige ook de Peilingwijzer (in de tabel AP = alle peilingen).

Maar er is meer. Vandaag begint een 10- daagse estafettestaking tegen de bezuinigingen op het hoger en wetenschappelijk onderwijs. De aftrap is vandaag in Leiden  en 15 april wordt de staking afgesloten in Maastricht (zie persbericht).

In Amerika gingen wetenschappers afgelopen vrijdag de straat op tegen Trumps bezuinigingen op wetenschappelijk onderzoek.

Op Bluesky stelde iemand voor tegelijkertijd met Amerikanen te protesteren tegen de Trump dictatuur. In Amerika wordt op 14 maart een ‘nationale mars naar Washington’ gehouden. Op Bluesky werd het idee geopperd om dat hier te ondersteunen:

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Schermafbeelding minister Eelco Heinen bij WNL

Nieuw jaar, nieuwe VVD: van xenofoob populisme naar fiscaal populisme

ANALYSE, LONGREAD - door Bram van Gendt

Sinds 2023 probeerde de VVD kiezers aan zich te binden met ferme taal over asielmigratie. De partij liet het kabinet Rutte IV vallen om een verkiezingscampagne te voeren die volledig om dit marginale thema moest draaien (we hebben het over slechts enkele tienduizenden asielmigranten per jaar). Deze roekeloze en machtsbeluste koers heeft de VVD, zoals inmiddels duidelijk is, niets opgeleverd. De PVV zette de toon op dit onderwerp en behaalde een klinkende overwinning met de inhoudsloze leus “De Nederlander op 1”. Hiermee werd gesuggereerd dat oorspronkelijke Nederlandse burgers benadeeld worden door een links-liberale elite, die vooral prioriteit gaf aan linkse hobby’s zoals ‘klimaatgekte’ en het verspillen van geld aan ‘asieltuig’. Vooral dat laatste sentiment sloeg aan bij kiezers, nu asielmigratie hoog op de politieke agenda stond: de uitgeknepen burger die zijn zuurverdiende geld ziet verdwijnen in de zakken van asielzoekers.

Het gevolg was dat de VVD ervoor zorgde dat de PVV van 17 naar 37 zetels steeg. Door deze politieke crisis, mede veroorzaakt door Brekelmans (die in een stuk in EW Magazine de deur voor de PVV op een kier zette) en Yesilgöz, zitten we nu opgescheept met het meest radicale kabinet in de parlementaire historie. De rampzalige gevolgen voor de kwaliteit van het openbaar bestuur zijn al zichtbaar: onder asielminister Marjolein Faber wordt de gehele asielketen de komende jaren ontmanteld, terwijl wekelijks symboolpolitiek wordt opgevoerd. Ik vermoed dat historici haar over enkele decennia zullen aanwijzen als een van de slechtste, zo niet dé slechtste minister ooit. Een andere bewindspersoon die die de twijfelachtige eer kan verdienen, en waarvoor de VVD eveneens verantwoordelijk is, is minister Femke Wiersma. Haar ministerschap is dan ook als volgt samen te vatten: het geld voor boeren om de omslag te maken is verdwenen, en nu wordt er maar wat geïmproviseerd.

Foto: Rijksoverheid, Ministerie van financiën, minister Eelco Heinen, foto Martijn Beekman

De toxische fusie van het marktfundamentalisme en etno-nationalisme

ANALYSE, LONGREAD - door Bram van Gendt

Op dit moment vindt er een betreurenswaardig versmelting plaats van enerzijds het neoliberalisme en anderzijds populistisch etno-nationalisme. In dit stuk zal ik kort uitleggen wat beide politieke beleidsfilosofieën inhouden, inclusief hun historische achtergrond. Vervolgens zal ik expliciteren op welke manier deze fusie van beide ideologieën tot uitdrukking komt en hoe beide ideologieën elkaar complementeren. Tot slot zal ik, op basis van mijn persoonlijke opvattingen, laten zien hoe de samenleving wél ingericht moet worden en aantonen dat er ook gematigde versies van beide ideologieën bestaan die goed te combineren zijn met een pluriforme, multiculturele postmoderne samenleving.

De Homo Economicus en de wonderen van de marktwerking

Het neoliberalisme is een politieke beleidsfilosofie die sinds de jaren ’70 is opgekomen. De kern is dat de overheid kleiner en slagvaardiger diende te zijn. De kerntaken van de overheid zouden zich beperken tot het fungeren als markmeester en toezichthouder. Delen van de publieke sector moesten zodoende vermarkt worden. Daarnaast zouden delen van de sector op afstand moeten komen te staan, zodat ze niet meer onderdeel uitmaakten van het bureaucratische, centrale overheidsapparaat. De overheid zou daardoor eveneens dichter bij de burger komen te staan.

Naast deregulering en decentralisatie van de overheid is er een evident mensbeeld te ontwaren dat is geworteld in macro-economische marktprincipes afkomstig uit de school van de achttiende-eeuwse econoom Adam Smith. Dit mensbeeld houdt in dat de mens een Homo Economicus is die volledig rationeel handelt om zijn eigen belangen en de bijbehorende (financiële) middelen te maximaliseren. De consequentie daarvan is dat de mens in een permanente concurrentiestrijd verkeert en dat de overheid deze strijd zoveel mogelijk moet faciliteren. Het mensbeeld is dus zeer individualistisch van aard; deze trend van individualisering is de afgelopen decennia verder tot wasdom gekomen door technologische en sociaal-economische ontwikkelingen, zoals digitalisering en een relatief hoge bestaanszekerheid, waardoor het idee is ontstaan dat de mens meer op eigen benen kan staan: zelfredzaamheid.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Marlies van Wijngaarden (cc)

Een volk dat proleten vereert

Is het u ook opgevallen, die overdreven haat die Frans Timmermans plotseling ten deel valt sinds hij voortrekker is voor de lijstcombinatie van PvdA en GroenLinks? Zo kreeg ik vanuit het niets een serie appjes van een tante: dat de voormalige Eurocommissaris een ramp voor het land zou betekenen, aangezien hij als ‘klimaatpaus’ zoveel kapot had gemaakt voor het bedrijfsleven.

“PvdA pluche socialisten! Stikstof en palletbrandstof waarvoor bomen gehakt moeten worden. Door zijn gedram komen veel bedrijven op de rand het het faillissement. Alles wordt in Nederland kapot gemaakt.” Ze eindigde haar tirade met “Walgelijk mens!!” Ik neem maar aan dat ze daarmee Timmermans en niet mij op het oog had.

Afkeer van fatsoen en intellect

Bovenstaande sentimenten zie ik geregeld weerspiegeld op social media. De laatste dagen gaat het over de enorme bedragen wachtgeld waar ‘ons Frenske’ tijdens de verkiezingscampagne aanspraak op maakt. Media nemen dit frame gretig over, met ‘scherpe’ vragen of Timmermans inderdaad multimiljonair is (geschat vermogen: €4,3 miljoen). Gek is dat, ik hoor die vraag nooit stellen aan de schijnbaar sobere premier Mark Rutte, die goed zou zijn voor een vermogen van twee miljoen euro.

Op de een of andere manier worden dit soort frames zorgvuldig bewaard voor politici en bestuurders van progressieve snit, die met twee woorden kunnen spreken en weten hoe je tafelservies behoort te gebruiken. Eerder al werd Sigrid Kaag gebombardeerd tot elitaire heks en Rob Jetten tot klimaatdrammer. Zoek eens op Twitter op ‘het Kaagmens’ en je treft zelf columnisten in een landelijke krant die deze verontmenselijkende term gebruiken.

Foto: Provincie Overijssel (cc)

Vechten voor democratie

RECENSIE - Jarenlang was Mein Kampf in Nederland verboden. Een vergissing, meent historicus Ewout Kieft. Want als je de democratie weerbaar wilt maken, schrijft hij in zijn boek Vechten voor democratie, moet je de zwakke plekken van dit politieke systeem kennen. Adolf Hitler kende ze maar al te goed. Lees zijn boek en wees gewaarschuwd, is de boodschap van Kieft.

Een van die zwakke plekken die Hitler meende te kunnen gebruiken voor zijn beweging was dat de grote massa van de bevolking compromispolitiek niet begrijpt. Je behaalt meer succes als je compromisloos vasthoudt aan je ideeën, nooit fouten toegeeft en onredelijk durft te zijn. ‘En als je aangesproken wordt op een onwaarheid, corrigeer die niet, maar doe er nog een schepje bovenop,’ aldus interpreteert Kieft de aanpak van de nazi’s. Daarmee brengt hij de vorige Amerikaanse president in beeld. De actualiteit van Mein Kampf voor de Nederlandse democratie vind ik moeilijker te bepalen. Hitler bouwde zijn politiek op het idee dat de grote massa niet rationeel is en alleen in beweging gebracht kan worden door op gevoelens te spelen. Om deze ‘simpele zielen’ achter je te krijgen was het van belang de strijd te concentreren op één vijand waarin al ‘het kwaad’ van de wereld werd geconcentreerd. Mythische beelden over de wederopstanding en wederopbloei zouden daarbij moeten helpen. Op de uiterst rechtse flanken van de Nederlandse politiek zijn misschien nog schimmen van deze politieke ideologie te vinden. Maar als het om zwakke plekken gaat moeten we denk ik toch naar andere kenmerken van de hedendaagse Nederlandse democratie kijken.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Foto door Wisconsin Center for Investigative Journalism (CC)

In Wisconsin hangt de democratie aan een zijden draadje

ANALYSE - “Als ik word verkozen als gouverneur”, belooft Tim Michels, “verliest de Republikeinse partij nooit meer een verkiezing in Wisconsin.” Michels, de Republikeinse gouverneurskandidaat in Wisconsin, steekt zijn plannen niet onder stoelen of banken: met de Republikeinen aan het roer gaat de democratie op de schop.

Vandaag is de laatste dag van de Amerikaanse verkiezingen. Om de twee jaar kiezen Amerikanen hun vertegenwoordigers voor het Huis van Afgevaardigden en één-derde van de Senaat. Daarnaast kiezen de Amerikanen ook hun lokale volksvertegenwoordigers en een groot deel van de gouverneurs in de zogeheten midterms.

Inflatie, abortus en zorgen over de economie staan in het middelpunt van de aandacht. Door de grote media-aandacht naar deze hot topics dreigt één onderwerp in de vergetelheid te geraken: de Republikeinse aanval op de democratie. En die dreiging merken ze in Wisconsin.

Een derde

De Republikeinse uitholling van de democratie is geen nieuw fenomeen in Wisconsin. Vier jaar terug gingen Democraten massaal naar de stembus. Trump en de ontevredenheid met het Republikeinse bewind waren de perfecte ingrediënten voor een Democratische overwinning. En jawel, 53 procent van de stemgerechtigden koos een Democraat voor het Lagerhuis van Wisconsin. Maar de verkiezingswinst bleef uit: Democraten wonnen een derde van het aantal zetels.

Foto: EU2017EE Estonian Presidency (cc)

Populisme? Of Rutte-doctrine?

Gastbijdrage door Frank Huysmans

Moest het parlement nou echt zes uur lang debatteren met de minister-president over hoe en waarom hij sms’jes verwijderde van zijn oude Nokia? Het is oorlog in Europa. Gas, stroom en benzine zijn onbetaalbaar. Asielzoekers slapen op stoelen. Door stikstof ligt de bouw stil. En wat doet de oppositie in de Kamer? Die grijpt een bericht in de Volkskrant aan om populistisch op de premier in te hakken.

Zo ziet althans De Correspondent-correspondent Jesse Frederik het. In een column die hij uitsprak bij Raad van State noemt hij het onderzoekspopulisme: “Appjes, sms’jes, notulen, nota’s, notities, conceptverslagen, brieven, faxen, telegrammen, rooksignalen – alles moet boven water.” Alleen al van dit spervuur aan informatieverzoeken gaat de suggestie uit dat de regering cruciale informatie achterhoudt. En dus gewantrouwd moet worden.

Boze Kamerleden en een geïrriteerde premier: gefundenes Fressen voor de nieuwsmedia. Juist daarom moeten zij zich niet in dit spelletje laten meeslepen, zegt Frederik. De echte schandalen liggen voor het oprapen in documenten die al openbaar zijn maar waarvoor niemand zich interesseert. Zie de toeslagenaffaire. Die had al veel eerder aan het licht kunnen komen. Indicaties waren er genoeg; die vielen alleen niemand op. Men had het te druk met ophef.

Volgende