Modellen van Stemgedrag

Waarom praten ChristenUnie parlementariërs zo weinig over abortus, euthanasie en het homo-huwelijk? Dat laat toch zien dat Nederland in moreel verval is? Het is toch wetgeving die ze liever vandaag dan morgen omdraaien? Waarom heeft GroenLinks van die “rechtse” opvattingen over de arbeidsmarkt, het ontslagrecht, de WW, en de pensioenen? Waarom staat zij niet samen met haar linkse collega’s van SP en PvdA op de bres voor de verworven rechten van werknemers?

Je kan zulke bewegingen op drie manieren verklaren. In de klassieke typologie van Strom kunnen politieke partijen drie doelen na streven: policy (beleid), votes (stemmen) of office (kabinetsposten). Dus je kan zeggen dat GroenLinks en de ChristenUnie hun standpunten hebben aangepast omdat ze over tijd hadden geleerd dat andere middelen beter waren om hun idealen te realiseren: voor GroenLinks gold dat ze het op wilde nemen voor de flex-werkers, de jongeren, de ZZP’ers, die nu buiten de muren van de verzorgingsstaat staan. Het doel van eerlijk delen bleef, maar in plaats van het verdelen van inkomen tussen rijk en arm, gaat het nu om het verdelen van rechten tussen insiders en outsiders. En de ChristenUnie streeft nog steeds naar een morele samenleving. Echter ze accepteert nu dat getrouwde homo’s daarbij horen. Door een beter jeugd- en gezinsbeleid te voeren probeert ze abortussen te voorkomen en kinderen uit homo-huwelijken op het rechte pad te houden.

Maar misschien vind je de draaien net iets te opzichtig, net iets te strategisch ruiken en met name een net iets te grote breuk met het verleden. Misschien dat de partijen proberen hun standpunten te matigen om meer kiezers te trekken. Voor de ChristenUnie valt daar heel wat voor te zeggen: als moderne gezinspartij trekt ze waarschijnlijk meer twijfelende CDA’ers over de lijn dan als orthodoxe anti-abortuspartij. Maar het is wel een gok: aan de andere kant staat de SGP klaar om alle Christenen die de CU te gematigd en progressief vinden, op te vangen. Voor GroenLinks is dit minder overtuigend: GroenLinks is misschien meer naar het midden geschoven, en daar zou je zeggen, zijn meer kiezers. Echter de meeste kiezers in Nederland zijn centrum-links en willen niets weten het afschaffen van verworven rechten op het gebied van WW of AOW. En terwijl de SP net meer dan 15 zetels twijfelende PvdA’ers had binnen gesleept, (we spreken 2006) met het SP-verhaal over het behouden van de verzorgingsstaat, zou GroenLinks om electorale redenen afstand hebben genomen van de SP-lijn? Dat zou wel absurd dom zijn.

“Een onderdeel van de Nederlandse consensusdemocratie is dat de verdeling van posten als de vice-voorzitter van de Raad van State, de voorzitter van de Eerste Kamer en de voorzitter van de Tweede Kamer gebeurt op basis van een proportionele verdeling tussen partijen. Het is niet zo dat de coalitie alle posten bezet, maar dat dit soort functies tussen alle partijen worden verdeeld, waarbij rekening wordt gehouden met hun onderlinge grootte.”

Dat leren standaard-politicologieboekjes ons: eerlijke verdeling van belangrijke functies. De Nederlandse verzuilde democratie zou daarmee aansluiten bij wat in Oosterrijk Proporz-demokratie heet en in Belgie particratie wordt genoemd. Belangrijke functies worden verdeeld onder alle partijen. Dat is verkieslijker dan het Amerikaanse winner takes it all systeem, waarbij de grootste partij alle benoemingen controleert: van voorzitter van het Huis van Afgevaardigden tot postrondbrenger op het ministerie van Health en Human Services. To the victor the Spoils.

Maar is dit echt zo? Laten we eens kijken naar de vier centrale voorzittersfuncties in ons politieke systeem: de voorzitter van de ministerraad (de premier), de voorzitter van de Eerste Kamer, de voorzitter van de Tweede Kamer en de vice-voorzitter van de Raad van State (de belangrijkste adviseur op het gebied van kabinetsformaties en wetgeving).