Negeer die rare Nobelprijs nou eens

Het is de tijd van het jaar waarin de Nobelprijswinnaars bekend worden gemaakt. Maandag de geneeskunde, dinsdag de natuurkunde, vandaag de chemie. Die prijzen zijn altijd nieuws en dat is eigenlijk best problematisch, want de Nobelprijs is even representatief voor de wetenschap als Willem-Alexander voor de Nederlanders, een Rolls Royce voor auto’s, Donald Trump voor de Amerikanen, Moby Dick voor de walvissen en de Mount Everest voor bergen. Inderdaad, ik verwijs naar de Everest Fallacy: wat opvallend is, is per definitie uitzonderlijk en dus per definitie niet representatief. De meeste stukjes over de Nobelprijzen gaan bovendien over een uitvinding of een inzicht van alweer een paar jaar geleden. Actualiteit hebben Nobelprijssstukjes dus ook al niet. Zie ik het goed, dan vormen ze het wetenschapsjournalistieke equivalent van inspirational literature: ze tonen mensen dat wetenschap mooi is. Daar is niks mis mee. Ik ben althans de laatste om te mogen zeggen dat zoiets verkeerd zou zijn, want ik schrijf vrijwel dagelijks wel iets waarmee ik mensen wil tonen dat mijn vakgebied, de oudheidkunde, intellectueel de moeite waard kan zijn, zelfs als de officiële wetenschap zichzelf met opvallende hardnekkigheid ongeloofwaardig maakt.

Door: Foto: Een van de Nobelprijs-penningen voor Medicijnen, in 1950 uitgereikt aan onderzoekers van het De Mayo Clinic in Rochester (Minnesota). Foto Wikimedia Commons.
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een alternatieve Nobelprijs

, door

COLUMN - Ik ben de laatste tijd wat somber over de toekomst van de humaniora, maar gelukkig is het niet alleen depressie, duisternis en doem. Hier is een berichtje waar ik gewoon blij van werd: in Zweden is de Nieuwe Academie opgericht, die dit najaar een alternatieve Nobelprijs wil uitreiken voor de letteren.

Voor het geval u het hebt gemist: de eigenlijke Nobelprijs is dit jaar te omstreden. Een van de juryleden heeft belangenverstrengeling niet gemeld en lijkt de namen van diverse prijswinnaars te hebben laten weten aan haar echtgenoot, die zeven keer deze namen heeft laten uitlekken. Die echtgenoot is bovendien beschuldigd van (en ontkent) seksueel misbruik. Uit protest tegen de manier waarop de klachten zijn behandeld, zijn verschillende juryleden opgestapt, zodat er momenteel zelfs geen quorum is om nieuwe leden te coöpteren. Al met al een gênante vertoning en daarom zal er komend najaar geen Nobelprijs voor de Letteren worden toegekend.

Nu is er dus een zelfbenoemde Nieuwe Academie, die belooft toch een prijs te zullen uitreiken. En dat is leuk. Om te beginnen telt deze academie ruim honderd leden van velerlei herkomst, zodat een breed cultureel draagvlak is gegarandeerd. De Zweedse bibliothecarissen is gevraagd kandidaten te nomineren: auteurs die “het verhaal van de mensen van de wereld” vertellen – dus niet per se een excellent boek hebben geschreven. Er zal een publieke stemming komen en uiteindelijk beslist een jury.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: mtarvainen (cc)

Dylan

, door

Waarom hebben zoveel mensen een afkeer van de letteren? Een slechte leraar literatuur op de middelbare school is natuurlijk een pré, maar laten we de zelfingenomenheid van de letterdames en -heren niet onderschatten. Er zitten er namelijk tussen met het empathische vermogen van een amoebe en het ego van een zonnekoning. De types die menen dat de samenleving schreeuwt om cultuur en zichzelf beschouwen als belichaming van die cultuur. Types zoals het hier geciteerde prominente lid van de Zweedse Academie.

Zoals bekend gaf die instelling onlangs de Nobelprijs voor de letteren aan Bob Dylan, van wie bekend is dat hij er niet van houdt om op deze wijze in het zonnetje te worden gezet. Daar heeft hij ook welbekende redenen voor: als zijn eigen beste criticus kan hij er niet goed tegen om te worden geprezen voor dingen die hij zelf niet voldoende goed vindt – en tot overmaat van ramp wordt hij achtervolgd door mensen die hem voor Judas verslijten als hij zelf eigenlijk vooral z’n werk naar behoren wil doen. Play it fucking loud.

Kortom, je moet er als prominent lid van de Zweedse Academie rekening mee houden dat een Dylan wel eens gemengde gevoelens zou kunnen hebben. Daar zijn trouwens ook algemenere redenen voor te bedenken dan Dylans eigen geschiedenis. Op het gevaar af de opinies van mijn eigen vriendenkring te verwarren met de publieke opinie: zo’n beetje iedereen heeft inmiddels in de smiezen dat voor de letteren de voornaamste betekenis van de Nobelprijs is dat mensen één dag praten over cultuur, waarna ze de rest van het jaar weer andere dingen doen. Letterenprijzen zijn een schaamlap om te verhullen dat onze cultuur in feite geen behoefte heeft aan letteren. Of Dylan er zo over denkt weet ik niet maar ik kan me alleszins voorstellen dat hij er gewoon de balen heeft dat hij moet optreden als entr’acte in een show die de zijne niet is.

Foto: Kevin (cc)

Wijzen van denken

, door

COLUMN - Enige opschudding was er over Professor Ben Feringa, Drentse boerenzoon en bio-technoloog, die een Nobelprijs kreeg. Nog meer verrassing: het was voor een nanomotortje, met nog onheldere toepassingen: echt fundamenteel gepruts in het oneindig kleine.

Wat is de verdienste van deze leider van zijn onderzoekteam? Dat hij zo beeldend is, zo weinig vergelijkingen en formules gebruikt, maar tekeningen op het schoolbord maakt, die tot denken en doen prikkelen. Zo vat ik samen wat over hem bekend werd.

Die kwaliteit boeit mij bijzonder. Wat maakt schetsen superieur aan formules bij ondersteuning van het denken? Ik ga op zoek bij Freeman Dyson, die al jaren schrijft over bio-technologie zoals Feringa die bedrijft.

Uit een interview:

I think the brain is analog, whereas the machines are digital. They really are different. So I think that what the machines can do, of course, is wonderful, but it’s not the same as what the brain can do.

The brain, being analog, is able to grasp images so much better. The brain is just designed for comparing images and some patterns — patterns in space and patterns in time — which we do amazingly well. Computers can do it, too, but not in anything like the same kind of flexibility.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: International Monetary Fund (cc)

Een oncontroversiële Nobelprijs

, door

ACHTERGROND - Jean Tirole won maandag de Nobelprijs voor economie. Niemand misgunt hem dat.

Nobelprijzen in de economie zijn soms controversieel. Vorig jaar bijvoorbeeld was onder de Nobelprijswinnaars de bedenker van de ‘efficiënte markthypothese’. Sommige mensen zagen dat als een miskleun, vlak na een financiële crisis die het tegendeel van die efficiëntie leek aan te tonen.

Van zulke controverse is dit jaar geen sprake. Ten eerste staat de kracht van de inzichten van Jean Tirole buiten kijf. Ik zal zijn contributies op het gebied van marktorganisatie en regulering niet beschrijven, dat heeft de Nobelprijscommissie hier al gedaan. Als bewijs volstaat dat waarschijnlijk geen enkele actieve econoom zoveel topartikelen heeft gepubliceerd als Tirole. Het is misschien wel een beetje verrassend dat hij als enige in dit vakgebied is gelauwerd, maar de meest voor de hand liggende co-winnaar en co-auteur, Jean-Jacques Laffont, overleed tien jaar geleden.

Ten tweede is Tirole in de economenwereld een beetje van iedereen. Doordat hij algemene principes van de speltheorie op een groot aantal gebieden en markten heeft toegepast, kennen velen economen zijn werk. De laatste vijftien jaar heeft hij daarnaast een serie invloedrijke artikelen geschreven op het snel groeiende gebied van de intersectie tussen psychologie en economie, waar hij strategische interacties tussen de verschillende motivaties in onszelf modelleert. Vele economiestudenten, waaronder ikzelf, zijn bovendien opgegroeid met zijn standaardwerk Game Theory (met Drew Fudenberg).

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Nobel

, door

COLUMN - De economen Eugene Fama, Robert Shiller en Lars Peter Hansen wonnen afgelopen maandag “de Nobelprijs van de economie” (dat bekt lekkerder dan Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Het is opvallend hoe divers de winnaars zijn. Kort door de bocht kun je zeggen dat Fama de efficiënte markthypothese heeft bedacht, Shiller heeft laten zien wanneer deze opgaat en vooral ook wanneer deze niet opgaat, en Hansen het mogelijk heeft gemaakt om de hypothese goed te testen. De keuze voor met name Fama is gedurfd, omdat de efficiënte markthypothese niet zo’n goede naam meer heeft sinds de financiële crisis.

Het ‘efficiënte’ deel van de efficiënte markthypothese wil zeggen dat informatie in aandelenprijzen wordt doorgerekend. Dit heeft dan weer alles te maken met concurrentie: zodra een beurshandelaar bijvoorbeeld hoort dat Shell een nieuw olieveld heeft gevonden, zal hij snel het aandeel proberen te kopen. Hierdoor stijgt de prijs van het aandeel zodat de nieuwe informatie meteen verwerkt is. Concurrentie is de kracht van het model, want op zich hoeft er maar één belegger nieuwe informatie te hebben om de informatie efficiënt te verwerken, als hij tenminste over voldoende geld beschikt. De efficiënte markthypothese wil zeggen dat je in principe geen hoger rendement kan halen dan in de marktportefeuille (bijvoorbeeld de AEX of Dow Jones), tenzij je extra risico neemt.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Michael Linden (cc)

Nobelprijs voor de natuurkunde: Higgs

, door

ACHTERGROND - In de gangen en op de social media gonsden de namen al langer rond en vandaag werd het officieel: François Englert en Peter Higgs krijgen de Nobelprijs voor de Natuurkunde. In 1964 waren zij één van de eersten die het bestaan van de Higgs boson voorspelden, een missend stukje in de puzzel die natuurkunde heet.

Alles wat we zien is opgebouwd uit kleine bouwstenen, de zogenaamde elementaire deeltjes, en verschillende krachten die deeltjes elk op een andere manier beïnvloeden. Onderzoekers bundelden deze kennis in een theorie, genaamd het Standaardmodel. Met dit model konden onderzoekers alles in de wereld uitleggen, van de vorming van sterrenstelsels tot de wisselwerkingen in atomen. Totdat in de jaren zestig bleek dat een aantal van deze elementaire deeltjes een massa had, terwijl de theorie dat niet voorspelde. Het Standaardmodel leek nog niet compleet.

Higgs en Englert bedachten een theorie voor het missende puzzelstukje. Het universum zou gevuld zijn met een uniform krachtenveld. Alle deeltjes zouden door dit alom aanwezige krachtenveld bewegen. Sommige van de elementaire deeltjes, afhankelijk van hun eigenschappen, zouden extra massa krijgen dankzij het Higgs boson. Je kunt het zien als de avondvierdaagse. Stel, een vriend van je loopt mee met de avondvierdaagse. Je besluit de laatste dag langs de kant te gaan staan voor support. Als je daar aankomt, lijken meer mensen hetzelfde idee te hebben: het ziet zwart van de toeschouwers. De lange rij met toeschouwers stelt het constante Higgs veld voor. Je ziet de wandelaars gestaag voorbij komen, als een stroom elementaire deeltjes. Als je vriend langsloopt, ziet hij je in de massa staan en komt even een praatje maken. Het valt hem zwaar: het is nog een eindje en zijn laatste chocoladereep is al op. Maar jij zag dat al aankomen, dus je hebt er eentje extra meegenomen. Je geeft de reep aan je vriend. Hierbij veranderen alleen zijn eigenschappen, niet die van de andere wandelaars. In het Higgs scenario krijgen dus ook alleen bepaalde elementaire deeltjes massa.

Foto: copyright ok. Gecheckt 28-09-2022

Een grote sprong voorwaarts in Europa

, door

RECENSIE - Guy Verhofstadt en Daniel Cohn-Bendit, voorzitters van de liberale respectievelijk de groene fractie in het Europese Parlement schreven een manifest waarin ze Europa oproepen tot een grote sprong voorwaarts.

De EU kreeg deze week de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. De reacties op de prijs waren gemengd, kritisch, maar ook positief. Het Noorse comité gaf de EU een positief signaal vanuit een land dat zelf nog steeds geen lid wenst te worden, volgens sommigen een steuntje in de rug om verder te gaan met de Europese integratie.

Komende weekeinde mogen de Europese leiders laten zien dat het hun ernst is met de samenwerking in Europa als het plan van hun voorzitter Van Rompuy op de agenda staat.

Voor Europa

Toen enkele maanden geleden de eerste contouren van dit plan bekend werden losten de voorzitters van de groene en de liberale fractie in het Europese Parlement, Daniel Cohn-Bendit en Guy Verhofstadt een flink schot voor de boeg met hun manifest “Voor Europa”. Het is nu tijd voor een grote sprong voorwaarts, schrijven zij. Europa moet het nationalisme achterlaten. Alleen een post-nationale Europese federatie kan de huidige financiële, economische en politieke problemen in Europa oplossen. Het is immers niet de EU die daadkracht verweten kan worden, het eigenlijke probleem zit bij de natiestaten en hun regeringsleiders. Het zijn de lidstaten die verantwoordelijk zijn voor het voortduren van de crisis. De Europese Raad is slechts een verbond van nationale belangen waarvan de leden uitsluitend oog hebben voor hun eigen, egoïstische nationale belangen. In zo’n club zijn de Europese belangen niet in goede handen en kan geen enkele crisis duurzaam worden opgelost.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende