Niet spreken om begrepen te worden, maar spreken om te zijn

Taal is een centraal onderwerp in het huidige maatschappelijke debat. Hoe benoemen we minderheidsgroepen? Hoe gaan we met elkaar om? Hoe laten we mensen aan het woord die nog niet veel aan het woord komen? De Duitse schrijfster Kübra Gümüşay laat een heel waardevol geluid horen in dat debat in haar boek Spreken en zijn. Ik vind dat het beste boek dat ik las over dit debat. Gümüşay is in de eerste plaats een publieke intellectueel en taal – de Duitse titel van het boek is Sprache und Sein – is voor haar in de eerste plaats een vorm van deelnemen aan het publieke debat. Sterker nog, er lijkt voor haar weinig verschil te zijn tussen taal en deelname aan dat debat. Wat dat betreft is de keuze van de Nederlandse vertaler Ymke van der Staay om te kiezen voor Spreken en zijn een heel gelukkige. Expositiestukken De taal van het publieke debat is publieke taal – de normale manier van over mensen praten. Gümüşay maakt in dit verband verschil tussen ‘ongelabelden’ – ruwweg de witte man – en ‘gelabelden’ – de anderen. De eersten zijn de bezoekers van het museum van de taal, die alles mogen bekijken, horen, aanraken, beoordelen en die zelf als het ware onzichtbaar zijn. De tweede groep worden besproken, gelabeld, als exemplarisch gezien voor hun soort. Die algemene observatie is vaker gemaakt, maar Gümüşay weet hem, in ieder geval voor mij, heel invoelbaar te maken door zichzelf naar voren te brengen: een gesluierde Duitse vrouw die altijd maar vragen krijgt over die sluier: Mensen stellen soms de meest absurde vragen – of ik douche met een hoofddoek op, bijvoorbeeld. Of een dergelijke vraag in een privégesprek kan worden beantwoord is één ding – maar die vraag hoort zeker niet thuis in een talkshow voor een miljoenenpubliek. Waarom? Omdat ze mij en andere hoofddoekdragende vrouwen in de positie van een object plaatst en belachelijk maakt. Iets wat ik in ieder geval nog niet goed had beseft is dat ‘gelabelden’ ook zelf in het publieke discours, ook als het gebeurt in een vriendelijke omgeving, voortdurend zichzelf aan het uitleggen zijn. Ze geven niet gemakkelijk hun visie vanuit hun eigen positie omdat ze uit ervaring weten dat die voor de ongelabelden vaak te lastig te begrijpen is. “Wij – de expositiestukken van de Taal –”, schrijft ze, “moeten ermee stoppen te spreken om begrepen te worden, we moeten spreken om te zijn. Of we nu begrepen kunnen worden of niet, als we niet meer door de ogen van anderen naar onszelf kijken.” Gelukt Tegelijkertijd leidt zulk spreken om te zijn er paradoxaal genoeg uiteindelijk juist wel toe dat je gezien wordt, en daarmee hopelijk begrepen. Gümüşay vertelt het verhaal over hoe de man die haar schriftelijk met de dood bedreigde later zijn excuses aanbood toen hij een column van haar las over het Turkse gebruik dat de bruidegom voorafgaand aan het huwelijk van zijn aanstaande bruid een kop koffie met zout krijgt dat hij – om zijn liefde te bewijzen – zonder morren moet opdrinken. Dat verhaal had de man ineens doen beseffen dat de schrijfster een mens was. Dat menselijke is wat Spreken en zijn sowieso tot een prachtig boek maakt. Gümüşay weet haar lezer aan te spreken van mens tot mens. Ze doceert niet, ze verhult niet, ze gebruikt geen geleerd of activistisch jargon. Ze is. Ze staat rechtop, fier, en spreekt de lezer aan. Het is heel lastig om dit soort debatten die toon te vinden. Het is haar gelukt. Kübra Gümüşay. Spreken en zijn. Hoe taal ons beperkt en bevrijdt. Vertaling uit het Duits: Ymke van der Staay. Atlas Contact, 2022

Foto: Ken Whytock (cc)

Mijn vriendin is een anti-vaxxer. Wat nu?

COLUMN - Het vertrouwen in de wetenschap staat onder druk. ‘Anti-vaxxers’ en klimaatontkenners vieren hoogtij. Wat gaat er mis? Hoe dichten we de kloof tussen onderzoekers en het algemene publiek?

Zou ik mijn kinderen vaccineren? De vraag serieus oproepen klinkt voor mij al absurd. De risico’s van vaccineren zijn miniem en wegen niet op tegen de baten. Mensen die hun kinderen niet vaccineren staan ver van mij af. Althans, dat dacht ik. Totdat het onderwerp ter sprake kwam bij een goede vriendin die met een serieuze blik verkondigde dat ze haar zoontje niet ging laten vaccineren: “Ik laat hem niet injecteren met in een lab gekweekte ziektekiemen die de ontwikkeling van zijn immuunsysteem onderdrukken.”

Mijn maag draaide om en de moed zakte in mijn schoenen: Zegt ze dit nu écht? Is mijn vriendin een ‘anti-vaxxer’? Het deed me extra pijn. Ik studeer zelf geneeskunde en zie van dichtbij met hoeveel toewijding artsen zich inzetten om mensen te helpen.

Twijfelt ze aan hun oprechtheid? Ik was boos. Ik verzamelde al mijn feitenkennis en stortte het op haar neer: vaccinaties zijn veilig, klaar. “Als je je kind niet vaccineert, ben je echt dom,” voegde een vriend toe. Een verwijt dat ik niet durfde te uiten, maar wel mijn gevoel verwoordde. In stilte keken we naar de tafel.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Martin Krolikowski (cc)

Kunst op Zondag | Internet

Afgelopen week had internet en haar bijwerkingen weer onze aandacht. Wat ooit het meest democratische gebied op aarde zou worden, is de meest gecontroleerde en aangestuurde verblijfplaats geworden. Aangestuurd door anderen dan jij, verblijfplaats van bijna iedereen. En wie er nog niet is ingestonken, wordt er in gemanipuleerd.

Wellicht is er ergens nog een klein stukje underground waar internet gratis én veilig is, maar zulke plekjes zijn slechts toegankelijk voor nerdy whizzkids (excusez le jargon). Het grote speelplein is ondertussen dermate kapot dat zelfs die-hard ‘early adopters’ (wederom jargonale excuses) het plein dreigen te verlaten.

Dat we vooral digitaal met elkaar verbonden zijn voorzag Nam June Paik (1932 – 2006) al in 1995. Hij voorspelde dat mensen meer via de ‘Electronic Superhighway’ met elkaar in contact zouden zijn, dan via fysieke transportmiddelen.

Nam June PaikElectronic Superhighway: Continental U.S., Alaska, Hawaii, 1995.
cc Flickr Adam Fagen Electronic Superhighway West

En omdat de virtuele wereld voor veel mensen steeds meer de echte wereld lijkt te worden is het logisch dat men daar aan zijn of haar populariteit werkt.

Dat kan bijvoorbeeld met de krasloten van Dries Depoorter, Verkrijgbaar in de Popular Vending Machine. Krassen maar en je maakt kans op 25 duizend nepvolgers op je Instagram of Twitter account.

Foto: ZeroOne (cc)

Kunst op Zondag | Van de duivel en de duif

En de duiven, zij keken op ons neer. In vervolg op de vorige duif.

Ik heb den Geest zien nederdalen uit den hemel, gelijk een duif, en bleef op Hem

Een zondags stukje tekst (Johannes 1:32) dat goed aan duivemansoren was besteed. Want zo na de allereerste Goede Vrijdag, wellicht na de eerste Pasen, Hemelvaart of Pinksteren, fladdert ‘den Geest’ zoekend rond, in de verwachting dat Jezus terug op aarde komt.

De arme duif is ondertussen radeloos want waar het beestje ook op ging, geen Jezus. Daarbovenop wordt het vogeltje geplaagd door onbegrip van lieden die er de duivel in zien. Waarschijnlijk doet de duif daarom zo vreselijk haar best zich qua ontlasting van de duivel te onderscheiden.

In vervolg op de vorige duif vandaag nog wat duifjes.

Duif ontmoet de duivel.
Duivelsbron bij de Annenkapel in Görlitz (Duitsland).
cc Flickr GörlitzPhotography Devil vs Dove

Maar op wie zal ik nu nederdalen, denkt de naar Jezus zoekende duif.

Deze? Hm, wellicht te arrogant voor een Jezus.
Ceasar (beedlhouwer Nicolas Coustou, in de Tuilerieën, Parijs).
cc Flickr Eric Chan photostream Julius Caesar and his pigeon

Deze dan?. Mwah, ik dacht niet dat Jezus een depri was.
Kain (beeldhouwer Henri Vidal, eveneens in de Tuilerieën).
cc Flickr Toni Birrer photostream Depressed In Paris

En ook al is de duif kunstliefhebber, de kunst houdt niet altijd van de duif.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Jeanne Menjoulet (cc)

Kunst op Zondag | De duif

Het gebruik van dieren in de kunst kan altijd tot wat reuring leiden. Zelfs als de beestjes dood zijn en tot kunst worden verheven. Zelden als de dieren tegen de muur gaan.

Neem nou de duif….

De vogel heeft al een rijke geschiedenis. Niet geheel geslaagd als luchtfotograaf, dan toch wel als oorlogsheld. De roemruchte William of Orange was in de Tweede Wereldoorlog werknemer bij Britse militaire geheime dienst. Naar verluidt heeft die duif een paar prima nazaten geleverd.
cc commons.wikimedia.org File Pigeon William of Orange

De duif als drager van materiële en immateriële boodschappen spreekt nog steeds tot de verbeelding. In Argentinië werd vorig jaar een duif neergeschoten, die verdacht werd van drugstransport. Eerder werd in India een duif gearresteerd, die een dreigbriefje met zich meedroeg. Een ander werd in hechtenis genomen wegens spionageactiviteiten voor Pakistan.

Is er nog een toekomst voor de duif als boodschapper?

Jawel. In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen ziet het Britse designbureau Studio PSK mogelijkheden voor de ‘perfecte duif’ als verspreider van gecodeerde biotechnologische informatie.

Het duo Revita Cohen en Tuur van Balen denken de ’gouden duif’ gevonden te hebben. Door de stoelgang van de vogel met genetisch gemanipuleerd voedsel te beïnvloeden, hopen ze dat de duif een biologisch zeepje uitpoept, Goed voor “stedelijke ontsmetting’.
cc Flickr Ars Electronica photostream Pigeon d'Or - Tuur van Balen

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Heilige huisjes

“Waarom krijgt de AEL alleen een waarschuwing en Nekschot niet?”

Ronny Naftaniel van het CIDI verbaast zich over het besluit van het OM om de AEL alleen een waarschuwing te geven voor het plaatsen van een cartoon waarin de zes miljoen Joodse doden tijdens de Holocaust wordt betwijfeld.

Ook de AEL gaat de waarschuwing niet ver genoeg. De organisatie plaatste de cartoon opnieuw op de site om nu wel een rechtszaak af te dwingen:

“We wilden aantonen dat cartoons kunnen kwetsen en dat het seculiere Westen net als de islamitische wereld zijn heilige huisjes heeft. We plaatsten de tekeningen niet om te beledigen, maar om mee te doen aan het maatschappelijk debat.”

De AEL rekent dan ook op vrijspraak.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Wilders niet vervolgd wegens ‘maatschappelijk debat’

Geert Wilders (Foto: Wikimedia Commons/Groep Wilders)

Het zal jullie gisteren niet ontgaan zijn: Wilders wordt niet vervolgd voor zijn broddelwerkje Fitna. Bij de beslissing lijkt het OM mee te wegen dat Wilders een politicus is, want het OM constateert wel dat een aantal uitspraken van hem beledigend zijn of aanzetten tot discriminatie. Maar niet getreurd: “In een maatschappelijk debat kunnen uitspraken schokkend, scherp of grievend zijn, maar daarmee zijn ze nog niet strafbaar”.

Dus omdat Wilders deelneemt aan het maatschappelijk debat ontneemt dat het strafbare karakter van zijn uitspraken. Right. En hoe zit dat dan met Gregorius Nekschot? Neemt hij geen deel aan het debat? En Hoeiboei en de reageerders van GeenStijl? Het lijkt erop dat het OM selectief te werk gaat, of in die laatste gevallen in ieder geval een heel stuk agressiever. Misschien omdat men bang is voor de aandacht (en stemmen) die Wilders daarmee kan winnen?

En Wilders zelf? Die denkt na over een Fitna II, stilletjes hopend dat hij dit keer wel vervolgd wordt.

Trouwens, Geert. Waar zijn de beloofde debatavonden gebleven?

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.