Nieuwe zeespiegelprojecties: de asymmetrische onzekerheid blijft

In Nature stonden vorige week twee artikelen met nieuwe projecties van de zeespiegelstijging. Of, om precies te zijn: de te verwachten bijdrage van het smelten van landijs daaraan. Voor de totale stijging moet daar nog de bijdrage van thermische expansie van zeewater bij worden opgeteld. Volgens het IPCC Speciale Rapport over de oceanen en de cryosfeer is dat, afhankelijk van hoeveel het opwarmt, zo’n 15 tot 30 centimeter aan het eind van deze eeuw. En, om helemaal compleet te zijn, er wordt ook nog enkele centimeters stijging verwacht als gevolg van grondwateronttrekking en veranderingen in opslag van zoet water op land. De grootste onzekerheden zitten in de bijdrage van het landijs en dan vooral in die van de ijskappen van Groenland en Antarctica. De reden daarvoor is eenvoudig: er hoeft maar een fractie van al dat ijs te smelten om de zeespiegel een halve of een hele meter te laten stijgen. Hoe groot de fractie die smelt precies zal zijn en hoe snel dat smelten gaat is niet zo eenvoudig te voorspellen. Er zijn nogal wat variabelen die invloed kunnen hebben op het smeltproces: de temperatuur, de hoeveelheid neerslag, de eigenschappen van het ijs en van de bodem waar het op ligt, enzovoort. Bij ijs dat op de zeebodem rust komen daar dan nog oceaanstromingen, de temperatuur van het zeewater en de eigenschappen van de zeebodem bij. Modellen die de bepalende processen gedetailleerd simuleren zijn behoorlijk complex. De rekentijd op supercomputers die nodig zijn voor dergelijke simulaties is duur en dus zit er een grens aan het aantal simulaties dat ijsonderzoekers uit kunnen voeren.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Toshiyuki IMAI (cc)

Klimaatverandering: het effect op het stookseizoen

DATA - Al jaren publiceert Steeph maandelijks een update van de wereldtemperatuur op Sargasso. Zelf hou ik sinds we ons huis kochten maandelijks ons energieverbruik bij. Daarbij heb ik gaandeweg geleerd dat een goede vergelijking van het verbruik door de jaren heen standaardisatie vergt. Waarbij het energieverbruik gecorrigeerd wordt voor het aantal gewogen graaddagen per jaar. Als gevolg van de publicatie van het nieuwe klimaatnormaal door het KNMI kwam bij mij de vraag op welk deel van onze energiebesparing eigenlijk komt door klimaatverandering. De langst lopende reeks die ik daarvoor heb kunnen vinden is de reeks met de gemiddelde dagtemperatuur van meetstation De Bilt. De reeks van het meetstation Rotterdam, waarmee ik mijn persoonlijke verbruik corrigeer voor temperatuur, start pas in 1957. Conclusie van mijn analyse: het 30 jarig gemiddelde van het aantal gewogen graaddagen per jaar is sinds begin vorige eeuw met 15% gedaald in De Bilt.

Gehanteerde methodiek

Ik heb de volgende methode gebruikt om het aantal gewogen graaddagen per jaar te bepalen. Allereerst is het aantal graaddagen per dag berekend. Het uitgangspunt daarbij is dat je in een etmaal waarin de gemiddelde buitentemperatuur hoger is dan de gemiddelde binnentemperatuur geen gas verbruikt. Ligt de buitentemperatuur echter lager, dan ga je stoken en moeten er graaddagen geteld worden. Ik ben daarbij uitgegaan van een gemiddelde binnentemperatuur van 18 °C. Waarmee ik aansluit bij de methodiek van de website Mindergas, waar ik ooit begonnen ben met het bepalen van mijn verbruik per gewogen graaddag.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Nationaal Klimaatakkoord: Regionale Energiestrategie 1.0

ANALYSE - Terwijl de Tweede Kamer druk bezig is met de formatie en de lijken die uit de kast van de toeslagenaffaire komen wordt in 30 regio’s van Nederland gestaag doorgewerkt aan de regionale energie strategie versie 1.0. Hierin geven regio’s aan welke bijdrage ze willen leveren aan het landelijk Klimaatakkoord voor gebouwde omgeving en elektriciteit. Vorig jaar analyseerde Sargasso de concept regionale energiestrategieën, inmiddels hebben 24 van de 30 regio’s hun RES 1.0 gepubliceerd. Het totale bod aan duurzame elektriciteit van deze 24 regio’s is 49,5 TWh. Ter vergelijking de opgave voor 2030 bedraagt 35 TWh. Bij die 35 TWh passen twee kanttekeningen: in het Klimaatakkoord is de mogelijkheid opgenomen om de opgave voor hernieuwbare elektriciteit te verhogen als de landelijk CO2-doelstelling aangepast wordt of als de elektriciteitsvraag vanuit andere sectoren sterker groeit dan verwacht.

Europees klimaatdoel aangescherpt

Sinds 2019 heeft Rutte zich in de EU ingespannen om de klimaatdoelstelling te verhogen van 40% reductie naar 55% CO2 reductie. In oktober 2020 heeft het Kabinet Rutte III de EU nogmaals opgeroepen om de klimaatdoelstelling voor 2030 te verhogen naar 55% CO2-reductie, deze wens tot ophogen van de EU doelstelling staat ook in het nationale klimaatakkoord. Vorige week hebben het Europees Parlement, de Europese Raad en de Europese Commissie een akkoord bereikt over het ophogen van de Europese doelstelling naar ten minste 55% in 2030. Deze doelstelling wordt vastgelegd in een Europese klimaatwet. Het Europees Parlement had ingezet op 60%. Groene partijen zijn ook ontevreden, omdat de opslag van CO2 in Europese bossen en moerasgebieden ook zijn meegerekend. Hierdoor blijft er van die 55 procent netto maar 52,8 procent over.

Foto: Markus Spiske (cc)

Klimaatrechtvaardigheid

ACHTERGROND - Ook de natuur heeft recht van spreken, we moeten alleen leren luisteren

Klimaatrechtvaardigheid: opkomen voor groepen die het hardst geraakt worden door klimaatverandering. Maar hoe doe je dat wanneer groepen, zoals de natuur, niet voor zichzelf kunnen spreken? Naar de rechter stappen is één oplossing, maar werpt ook nieuwe, morele vragen op.

Het is misschien wel de bekendste, meest gescandeerde leus tijdens klimaatprotesten. Protesten waarin mensen oproepen tot een duurzamer beleid, het herstellen van onrecht en het belang van een leefbare wereld voor toekomstige generaties. Klimaatrechtvaardigheid, heet dat. Maar rechtvaardig tegenover wie of wat? Volgens jurist dr. Laura Burgers (UvA) is het wrange antwoord op die vraag helder: rechtvaardigheid voor de groepen die het minste hebben bijgedragen aan klimaatverandering, maar het hardst worden getroffen door de gevolgen ervan. Denk aan de mensen buiten onze landsgrenzen, zoals een deel van de bevolking van Nigeria die dagelijks geconfronteerd worden met de vervuilende olieresten van multinational Shell. Maar denk ook breder dan dat: welke wereld laten we achter voor de toekomstige generaties? En hoe zit het met de niet-mensen, zoals dieren en natuurgebieden?

Een van de manieren om deze onrechtvaardigheid aan te pakken, is naar de rechter stappen om een groener beleid af te dwingen. Zo gaf de rechter stichting Urgenda in 2019 gelijk in de klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat: onze overheid moet de uitstoot van broeikasgassen drastisch verminderen. Is de rechtspraak de weg naar een groene toekomst? Tijdens ‘Groene revolutie in de rechtszaal’ vertelt Burgers over de bijzondere wereld van het recht, waarin de natuur haar plek langzaam maar zeker opeist.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Fossielvrij NL (cc)

Klimaatdoelen haal je nooit met kerncentrales

Gastbijdrage Jan Willem van de Groep

ANALYSE - Over de non-lineariteit van zowel CO2-emissie doelen als CO2-budgetten

Het einddoel kennen we allemaal, nul CO2-emissie per 2050. Voor veel politici lijkt dat een doel welke lineair behaald moet gaan worden met 2030 slechts als tussendoel. Sterker nog. Velen denken dat we nog volop tijd hebben om te oefenen, kleine stappen te zetten en aan het einde te versnellen. De discussie over het al dan niet toepassen van kerncentrales is er zo één. Lineaire verlaging van de CO2-emissie is echter niet de manier waarop we antwoord kunnen geven op deel 2 van de klimaatdoelstellingen van Parijs. Daar is namelijk ook afgesproken dat we opwarming van de aarde beperken op een waarde tussen 1,5 en 2,0 graden met een streven zo dicht mogelijk bij de 1,5 graden te eindigen in 2050 (tekst klimaatakkoord: “ruim onder de 2 graden”). Laten we daar eens op inzoomen.

CO2-budgetten  wereldwijd

Het CO2-budget is de hoeveelheid CO2 die nog uitgestoten kan worden tot 2050 om binnen de doelstelling van 1,5 tot 2,0 graden te blijven. Een flink aantal wetenschappers hebben daar met verschillende modellen aan gerekend. Het IPCC heeft uit al die publicaties een gemene deler gehaald (link) en met allerhande voorzichtigheden de zekerheid bepaald wat het meest aannemelijke getal is voor een 1,5 en 2,0 graden budget.

Foto: -JvL- (cc)

De Balie: Klimaatdebat 2021

NIEUWS - De Tweede Kamerverkiezingen zijn dit jaar op 17-18-19 maart 2021. Hoewel er veel aandacht uitgaat naar corona is er ook nog die andere crisis: klimaatverandering. De Balie organiseerde op 5 februari een klimaatdebat tussen de woordvoerders van VVD, CDA, D66, PvdA, GroenLinks, SP, PvdD, CU en de twee uitdagers BIJ1 en JA21. Het debat is een verademing vergeleken met het gemiddelde lijsttrekkersdebat van de afgelopen jaren op tv. De deelnemers laten elkaar uitpraten en pakken elkaar aan op inhoud in plaats van op frames. Ook beide debatleiders, Rokhaya Seck en Tim Wagemakers, deden het prima en waren inhoudelijk voldoende op de hoogte om bij verschillende woordvoerders prikjes uit te delen op het moment dat ze  ronkende verkiezingstaal afweek van eerdere standpunten of daden.

Het debat opende met de vraag over het ophogen van de doelstelling voor 2030. Waar GroenLinks en PvdD uiteraard voorstander van zijn, dat de VVD daar geen voorstander van is is ook geen verrassing. Daarin namen Joris Thijssen van PvdA en Pieter Grinwis een uitzonderingspositie in. De eerste door te pleiten voor het bereiken van doorbraken, zoals bij de kosten voor wind op zee. De tweede door te pleiten voor daden in plaats van nieuwe doelstellingen.  Opvallend vond ik verder dat van alle partijen enkel de VVD nog vind dat de luchtvaart mag groeien. Tjeerd de Groot, D66, nam een bijzondere spagaat in, waar hij bij de veestapel ervan uitging dat een halvering nodig is, weigerde hij zich vast te leggen op een maximaal aantal vluchten voor Schiphol.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: cquarles (cc)

Manifest bouwbedrijven: eerlijk speelveld voor duurzamer Nederland

OPINIE - Een aantal weken geleden lanceerden 13 bedrijven uit de bouwsector een manifest waarin ze oproepen om de rekenmethodieken die worden gebruikt voor het berekenen van de milieubelasting van bouwmaterialen te herzien. Deze rekenmethodieken voldoen volgens de betreffende bedrijven niet aan haar belangrijkste doel: het beperken van de CO2 emissie tijdens de productie van bouwmaterialen. Samen met andere grote partijen uit de bouwbranche deden ze een oproep aan politiek en beleidsmakers om, voorbij de belangen van de bouwindustrie, te zorgen voor rekenmethodieken die het gebruik van zeer emissie-vriendelijke materialen sterk bevorderen.

Inmiddels is het aantal ondertekenaars van het manifest gegroeid tot ruim 80 (herstel: 162), heeft D66 Kamervragen gesteld en heeft ook de Dutch Green Building Council de bal opgepakt met een opiniestuk op Cobouw. De vraag is nu of het Kabinet volgt.

De kans dat we de Parijs doelstelling van 1.5 graad temperatuurstijging behalen wordt met de dag kleiner. Klimaatverandering is urgent én belangrijk om tegen te gaan. Tegelijkertijd met deze mondiale opgave hebben we een woningbouwopgave in Nederland. Binnen tien jaar moeten er zo’n 1 miljoen woningen bijgebouwd worden. Woningen bouwen heeft een forse impact op de directe uitstoot van CO2 (ca. 10% van de jaarlijkse uitstoot). Als we de CO2 uitstoot van onze sector fors willen reduceren, zullen we alternatieven moeten inzetten voor materiaal die geproduceerd worden met fossiele brandstoffen. Dat gaat verder dan het gebruik van circulaire materialen omdat in de gehanteerde rekenmethodieken de productie uitstoot nauwelijks wordt meegerekend. Een adequaat antwoord daarop is de toepassing van biobased materialen zoals bijvoorbeeld hout, hennep, vlas, bamboe en lisdodde. Maar ook het gebruik van reststromen uit Land- en tuinbouw biedt kansen.

Foto: NASA's Marshall Space Flight Center (cc)

Climate Action Tracker: Parijs komt in zicht, maar is nog ver

ANALYSE - Climate Action Tracker, een onderzoeksgroep die het klimaatbeleid van landen al ruim 10 jaar analyseert, stelt in een analyse dat de nieuw aangekondigde klimaatdoelen van China, Zuid-Korea en Japan de 1,5 graden grens uit het Klimaatakkoord van Parijs binnen bereik brengen. Kanttekening daarbij is dat de doelen nog niet voorzien zijn van beleidsmaatregelen en dat een aantal landen sterk inzet op negatieve emissietechnieken. Daarvan is niet altijd zeker of ze op grote schaal de beoogde resultaten gaan halen. De huidige doelstellingen zijn nog niet voldoende voor 1,5 graden. Volgens Climate Action Tracker komt met de huidige doelstellingen de temperatuurstijging in 2100 uit op 2,1 graden Celsius. Er is nog wel een beleidsgat. Met de huidige beleidsmaatregelen komt de temperatuurstijging uit op 2,7 tot 3,1 graden Celsius.

Bron: Carbon Action Tracker

Klimaatneutraal in 2050

Een groeiend aantal landen stelt zichzelf tot doel om halverwege deze eeuw netto geen uitstoot van broeikasgassen meer te veroorzaken. Volgens Carbon Action Tracker zijn er inmiddels 127 landen, samen goed zijn voor 63% van de uitstoot van broeikasgassen, die zichzelf tot doel hebben gesteld om klimaatneutraal te worden of overwegen dat als doel te stellen. Daarmee beginnen de lange termijn doelen in lijn te komen met het Klimaatakkoord van Parijs. Wat de analyse van Carbon Action Tracker laat zien is dat het Klimaatakkoord van Parijs werkt. Na het mislukken van de onderhandelingen in Kopenhagen in 2009 koerste de wereld af op een stijging van 3,5 graden Celsius. Inmiddels is daar 0,7 graden vanaf door geïmplementeerd beleid. Het effect van de dit jaar aangekondigde aanscherpingen van de doelstellingen haalt hier 0,5 graden vanaf.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Ed Dunens (cc)

Klimaatzaak tegen Shell van start

Morgen start de klimaatzaak van Milieudefensie c.s. tegen Shell. De rechtszaak draait om de bijdrage van Shell aan klimaatverandering. Je kunt de zaak morgen via een livestream volgen.

Milieudefensie, 17.379 mede-eisers en 6 andere organisaties (ActionAid, Both ENDS, Fossielvrij NL, Greenpeace Nederland, Jongeren Milieu Actief en de Waddenvereniging) willen dat Shell 45 % minder CO2 uitstoot in 2030 en dat de CO2-uitstoot in 2050 is gereduceerd naar netto nul.

Shells klimaatambities

In de dagvaarding, die al in april 2019 aan Shell is aangeboden, verwijzen Milieudefensie c.s. naar de klimaatambitie die Shell formuleerde in 2017: de relatieve CO2-uitstoot met 20% terugbrengen in 2035 en halveren in 2050. Dit jaar stelde Shell hun klimaatambities bij: het bedrijf wil de CO2-uitstoot in de eigen productieketen naar 0 krijgen in 2050 en de netto-uitstoot van gas- en olieproducten die het verkoopt, zoals benzine, moet in 2050 met 65% zijn afgenomen.

Volgens Milieudefensie c.s. is deze ambitie nog steeds niet voldoende om te voldoen aan de klimaatdoelen (voorkomen opwarming met 1,5 graden Celsius). Slechts een klein deel van de uitstoot komt uit eigen productie (18%). Bovendien richt Shell zich nog steeds, zoals in 2017, op relatieve uitstoot. Dat zou kunnen betekenen dat Shell extra gaat investeren in hernieuwbare energie en opslag van CO2 (waarvoor Shell overheidssubsidie heeft aangevraagd), zonder iets te veranderen aan de productie en handel van olie en gas.

Foto: crustmania (cc)

Groeiende steun voor strafbaarstelling van ecocide

ANALYSE - De Tweede Kamer en kabinetsleden discussiëren sinds 2015 over strafbaarstelling van ecocide als vijfde internationale misdaad tegen de vrede. Het kabinet voelt er weinig voor, maar de steun in de Kamer groeide. Nieuwe aanleidingen voor moties blijven zich de komende tijd aandienen.  

De Partij voor de Dieren schrijft in hun concept-verkiezingsprogramma, net als in 2017, dat ecocide strafbaar moet worden:

Het Internationaal Strafhof krijgt de mogelijkheid om bedrijven of landen die zich schuldig maken aan ecocide te vervolgen. Ecocide is een misdaad waarbij ecosystemen verloren gaan door nalatigheid, beschadiging of vernietiging.

Elk land dat het Internationaal Strafhof erkent kan een verzoek indienen om een nieuwe internationale misdaad tegen de vrede, zoals ecocide, toe te voegen aan het Statuut van Rome, naast genocide, agressie, foltering en misdaden tegen de menselijkheid. Plegers van ecocide kunnen dan voor het Internationaal Strafhof gebracht worden. Ecocide is op dit moment alleen strafbaar in de context van oorlogsmisdaden.

GroenLinks, BIJ1, de SP en DENK hinten in hun concept-verkiezingsprogramma’s naar de aanpak van ecocide, hoewel niet altijd duidelijk is of ze doelen op internationale (straf)wetgeving (zie eindnoot).

Maakt een voorstel om ecocide strafbaar te stellen kans in de Tweede Kamer? Ik zocht in de Kamerstukken en zette de debatten over ecocide in de Tweede Kamer op een rij.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Vorige Volgende