Oh ja, de kerstkaarten

ACHTERGROND - Het is mijn vaste overtuiging dat de meeste religieuze cultuuruitingen (wat je ook onder ‘religieus’ mag verstaan) vanaf pakweg de Steentijd te maken hebben met vruchtbaarheidsriten en de jaarlijkse cyclus van de seizoenen. Initiatieriten, vaak verbonden aan vruchtbaarheidsriten, zijn een goede tweede, maar dit terzijde. Je komt deze eerstgenoemde opvatting al tegen bij James Frazer (1854-1941), de Schotse antropoloog, mytholoog en auteur van het monumentale werk The Golden Bough (vanaf 1890).

Deze vruchtbaarheidsriten bestaan nog steeds, niet alleen bij geïsoleerde volkeren die als het ware nog in het stenen tijdperk leven, maar komen in gekuiste en gesymboliseerde vorm nog steeds overal ter wereld voor. Een fraai voorbeeld zijn de door mij al diverse malen aangehaalde ‘heidense sinterklaasfeesten‘ op de Waddeneilanden met het Amelandse ‘Sunneklaas’ als de beruchtste.

De vruchtbaarheidsriten vonden plaats in het kwartaal tussen pakweg het wintersolstitium (Midwinter, Yule) en de lente-equinox (Zonnewende, Ostara). Deze periode wordt vaak opgerekt tot het halfjaar tussen wat de Kelten noemden de feesten van Samhain op 1 november en Beltane op 1 mei. Het ligt er namelijk maar aan waar men de klemtonen legt.

Na de kerstening werden deze grenzen vaak aangegeven met de feesten van Sint-Maarten op 11 november en het Pinksterfeest op de vijftigste dag na Pasen (in 2020 is dat op 31 mei, Gregoriaanse kalender) met het Kallemooi op Schiermonnikoog als ‘heidens Pinksterfeest’. In engere zin zijn dat de data van Kerstmis (25 december) en Maria Lichtmisop 2 februari. Voor het vervolg van deze blog is het van belang er op te wijzen dat zowel het Sinterklaasfeest als de kersttijd in dezelfde periode vallen waardoor er gelijkenissen optreden met gekerstende of heidense fenomenen in dit tijdvak.