De inkt van het rammelende 'Guldenrapport' van de PVV is nog nat en Ruttes eerste reactie is: “Ik ben nog niet overtuigd van wat ik daar tot nu toe van gezien heb.” Wacht. Even pauze. Waarom reageert Rutte? Dit rapport is net als het MOE-landersmeldpunt een eigen initiatief van gedoogde partner PVV en reflecteert niet het standpunt van het kabinet. Dus als Rutte consequent wil zijn, dan kan hij beter antwoorden: “Dit rapport is niet van de Nederlandse regering, maar van één politieke partij” en er daarna verder over te zwijgen. Maar dat deed hij niet.
…als een soort oerhollandsche Bitcoin:
Nederland heeft sinds deze week een eigen digitale cryptovaluta: de E-Gulden. Volgens de bedenkers van de virtuele munteenheid, een groep studenten, komen er maximaal 21 miljoen E-Guldens in omloop waarvan de helft wordt weggegeven aan Nederlanders.
De andere helft kan worden ‘gemined’ met een computer.
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.
De PVV wil terug naar de gulden. De partij beweging rond Geert Wilders heeft een rapport laten opstellen waaruit blijkt dat dat veel geld oplevert. De kwaliteit van de rapporten van de PVV kennende klopt het waarschijnlijk grotendeels niet, hoewel inmiddels wel duidelijk is dat de euro ook geen onverdeeld genoegen is. Maar waar het vooral om gaat is de stelling die PVV als reactie op de europroblemen instinctief inneemt: we moeten TERUG! naar de gulden. De PVV wil altijd TERUG!
In het algemeen kan het denken bij de PVV als volgt worden samengevat:
De PVV is eerder de Partij van de Retromania dan de Partij voor de Vrijheid. De gulden moet terug – “Wat waren we vroeger trots op de gulden. De gulden was de mooiste munt van Europa. De gulden was een sterke munt” – de immigranten moeten terug, de strenge schoolmeester moet terug, de asbak moet terug op de bar, de boeven moeten terug naar de gevangenis (misschien moet de galg ook wel terug op het dorpsplein), klimaatverandering moet terug. Oh nee, dat kan niet. Dan moeten we maar terug naar de tijd voordat we wisten dat er klimaatverandering was. Ignorance is bliss.
Een stevig rapport over een onderwerp dat heel erg leeft bij veel Nederlanders, vraagt om een grondige analyse. Timor El-Dardiry (@timorel), econoom, heeft het rapport over de invoering van de Gulden, zoals vandaag aangeboden door de PVV, van voor tot achter gelezen. Dit is zijn analyse.
Of je nu fervent Wildersfan bent of verklaard tegenstander, de grootse aankondigingen van de PVV lopen meestal uit op een teleurstelling. Dat gold al voor Fitna, het gold voor het onderzoek naar de kosten van immigratie, en het geldt helaas ook voor het zojuist verschenen Lombard St rapport over de kosten van de euro (de baten zijn niet onderzocht, maar dat kun je de auteurs niet aanrekenen: de PVV had er niet om gevraagd). Het rapport (volledige versie hier: .pdf) onderstreept nog maar eens dat de PVV graag in sprookjes gelooft. En dat is jammer, want er zijn ook na vandaag nog steeds geen goede studies naar wat de euro ons nu in economische zin heeft gekost en gebracht.
Allereerst een sterk punt uit het rapport. De fundamentele oorzaken van de eurocrisis worden helder en uitgebreid beschreven (hoofdstuk A). Ze zijn al lang en breed bekend, maar het kan nooit kwaad om nog eens op een rijtje te hebben waarom het ‘schuld en boeteverhaal’ niet klopt. In het kort komt het neer op sterk toegenomen onevenwichtigheden in de betalingsbalans, enorme financiële stromen van noordelijke eurolanden naar de probleemlanden en vervolgens uiteenspattende zeepbellen in de vastgoed- en bankensectoren en liquiditeitsproblemen voor overheden. Overheidstekorten komen in dat verhaal terecht nauwelijks voor. Dit is een typisch Britse visie op de eurocrisis waar veel voor valt te zeggen, ook al gaat het verhaal enigszins voorbij aan de grote structurele problemen in Griekenland, Italië, Spanje en Portugal (denk aan de arbeidsmarkt). Het is natuurlijk maar de vraag of die problemen ons zonder de euro niets meer zouden kosten, en of ze niet binnen de euro zijn op te lossen. Op dat laatste kom ik nog terug. Ironisch genoeg gaat het sterkste punt van het rapport lijnrecht in tegen het PVV-verhaal dat Grieken vooral luie donders zijn.
In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.
Al tien jaar lang willen al die mensen die moord en brand schreeuwden wegens de prijsstijgingen na de overgang op de euro, terug naar de gulden. Het is een schoolvoorbeeld van de naïeve sentimentaliteit die het politieke denken in Nederland overheerst. Het soort denken dat één stap zet en vervolgens niet doordenkt.
Sta mij toe een stap verder te denken. Wat was ook alweer het probleem met die euro? Was dat niet dat winkeliers wel heel erg naar zichzelf toe rekenden en alles ineens duurder werd? Dan lijkt het natuurlijk logisch om te denken dat het omgekeerde gebeurt als je dezelfde weg weer terug volgt. Alleen is dat niet zo.
Laat ik een eenvoudig voorbeeld geven. Afgelopen zomer reed ik op ons onvolprezen geitenpad, de Autostrada A3, langs een beginnende bermbrand en ik kan u vertellen: dat is best eng. Wat denkt u dat er gebeurde toen ik weer terug naar huis ging? Ging de brand als vanzelf weer uit? Werd de tijd teruggedraaid zoals in Superman? Eh… nee. In tegendeel. Ik moest nóg een keer langs de vlammen, die nu, aan de andere kant, hoog over de vangrail sloegen.
Dat gebeurt er dus als u weer op de gulden over moet. U moet opnieuw langs de vlammen en met dereguleringspartij VVD aan de macht, wordt de winkelier vast niets in de weg gelegd om hetzelfde geintje nog een keer te flikken. Maar dan beter. Het terugrekenen naar de gulden gaat u dus geld kosten en het excuus luidt natuurlijk dat de winkelier “enorm veel extra kosten” moet maken. Net als toen. Drie zwaar onderbetaalde vakkenvullers, een prijstang en een avondje tot een uur of elf. En daar gaat u nog jaren voor schokken.
“Een monetair systeem van een volk weerspiegelt alles wat een natie wil, doet, ondergaat, is”; het is een opmerking van Schumpeter die ik vond in the Economist. Nu is er met ons monetaire systeem wat mis: dat bengt bij mij onrust teweeg, misschien zelfs een identiteitscrisis. Wat zijn de bankbiljetten in mijn zak volgend jaar nog waard?
De weeffouten van de euro worden politiek niet besproken, zo schreef ik in “de ondraaglijke lichtheid van de ideologie”. Daags na verschijning daarvan kreeg ik van mijn partij een invitatie voor een discussie over Europa, met de titel “een rechtvaardige oplossing”. Huh? Is dat de goede vraag? Moeten we alleen even wat onrecht wegwerken in Europa? Het probleem lijkt iets ingewikkelder.
Waarom spreken we niet over de onderwerpen van de crisis, die er echt toe doen, over aanpassingen in de verdragsteksten, die voor grotere stabiliteit kunnen zorgen? Want, zeg ik simpeltjes, het kernprobleem is dat de stabiliteit rond de euro zoek is en dat stabilisatoren onvoldoende werken. Dat is ook, misschien vooral, een politiek probleem. Dus niet alleen monetaire specialisten moeten zich met het debat bemoeien, maar ook politici. Onlangs heeft De Jager nog dapper geroepen dat alle scenario’s werden onderzocht op Financiën; daar moest de Tweede Kamer meer van weten. Maar Rutte en De Jager hielden hun kaken vrijwel geheel op elkaar.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
PVV-leider Geert Wilders wil laten onderzoeken wat het voor de Nederlandse economie zou betekenen als we uit de euro stappen. Als dit onderzoek uitwijst dat de gulden op de lange termijn voordeliger uitpakt dan de euro, wil hij een referendum organiseren. Ik heb er nooit een geheim van gemaakt dat ik Wilders de meest abjecte politicus sinds 1945 vindt. Maar op dit punt ben ik het wel met hem eens: we moeten met alle scenario’s rekening houden.
Tot nu toe zijn de somberste voorspellingen voor de economische crisis uitgekomen. Al in 2006 voorspelde hoogleraar economie Nouriel Roubini dat Italië het nieuwe Argentinië zou worden. Dat betekent banken die hun deuren sluiten, een overheid die geen nutsvoorzieningen meer kan leveren en een samenleving zonder geld. Het faillissement van Italië zal onherroepelijk overslaan op Frankrijk en de rest van de Europese Unie. Journalist en econoom Mathijs Bouman gaf deze week aan dat in het ergste geval er in Nederland ‘geen geld meer uit de muur komt’. Je kan zoiets wegwimpelen als stemmingmakerij of overdreven angstig, maar gezien het verloop van de crisis moet ook met dit scenario rekening gehouden worden. Wat ik mij nu afvraag: heeft de Nederlandse overheid al plannen klaarliggen voor de dag dat er ‘geen geld meer uit de muur komt’? Naast een onderzoek naar de lange termijn kosten van de euro zullen er nu ook plannen gemaakt moeten worden voor het moment dat de euro er op korte termijn misschien (even) wel helemaal niet meer is. Of gaan we dan met ‘Artasmoney’ betalen?
De frustratie over de Griekse hervormingsonwil loopt hoog op. Uit onmacht pleiten steeds meer economen en politici voor een Griekse exodus. Henk en Ingrid hebben intussen al langer heimwee naar de gulden. De Rotterdamse econoom Ivo Arnold neemt de voor- en nadelen van een exit door en komt tot de conclusie dat het gras buiten de eurozone niet groener is.
Een euro-exit is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Om te beginnen zijn er niet-triviale juridische obstakels. Het Verdrag van Maastricht voorziet niet in uittreding. Juridisch zal een exit uit de eurozone tevens het afscheid van de EU betekenen. Daarnaast zijn er aanzienlijke economische kosten mee gemoeid. De Zwitserse bank UBS heeft onlangs een heroїsche poging ondernomen om deze te kwantificeren en komt op enorme bedragen uit. Ook de Amerikaanse econoom Barry Eichengreen (2007) schetst een somber scenario.
In oplopende volgorde van onmeetbaarheid kunnen de kosten worden onderverdeeld in balanseffecten, handelseffecten en structurele gevolgen op de lange termijn. Een voor de hand liggende veronderstelling bij alle rekenexercities is dat de wisselkoers van een zwak land na een exit aanzienlijk in waarde daalt (60% bij UBS, 2011). Voor een devaluatie van 10-20% is zo’n dramatische ingreep niet de moeite waard. Maar voor een Nederlandse exit is ook een scenario zonder wisselkoersaanpassing interessant. De Denen hebben een mogelijk antwoord. De vraag is echter of het Deense voorbeeld navolging verdient. Ik kom hier later op terug.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
