Mary Shelley’s Frankenstein laat ons nadenken over de wereld van nu

Het gruwelijke verhaal van monster van Frankenstein kent iedereen. Toch valt er meer te lezen in de klassieke horrorroman dan alleen een griezelverhaal. Frankenstein geeft een waarschuwing af over de kracht van technologie, kan gezien worden als feministische kritiek én laat ons op een andere manier naar onze eigen samenleving kijken. Frankenstein kennen we als het beroemde verhaal van een gekke geleerde die een levend monster schept uit overgebleven lichaamsdelen. Het boek van Mary Shelley liet het publiek voor het eerst kennis maken met de mogelijkheden van technologie en sprak mede daarom enorm tot de verbeelding. Nu, ruim 200 jaar later, is Frankenstein nog steeds een icoon in popcultuur. In de serie Cover to Cover vertelt mediawetenschapper dr. Dan Hassler-Forest (UU) hoe je het ook boek met een feministische blik kunt lezen. Wat is de rol van de vrouw in de samenleving? En hoe houdt science fiction genderstereotypen in stand? Wat is de relatie tussen mens en technologie? De bestseller is een product van de tijd waarin het geschreven is, maar behandelt vraagstukken die ook nu relevant zijn. Product van de tijd Mary Shelley was pas 18 jaar toen ze Frankenstein schreef. Wat begon als een verhalenwedstrijd op een stormachtige avond, groeide uit tot een horrorklassieker én markeerde het begin van het science fiction genre. Wie cultuurproducten dieper analyseert, ziet dat ze vaak onderliggende verhoudingen in de samenleving weerspiegelen én de manier waarop we naar de wereld kijken vormen. Volgens Hassler-Forest is Frankenstein zo veel meer dan een griezelverhaal. Het is een belangrijk tegengeluid in een wereld gedomineerd door mannen en hun liefde voor technologie en controle. “De onverantwoordelijke wetenschapper maakt een wezen waarvan hij niet zo goed wist wat het was en waar geen plek voor was in de wereld van toen.” legt hij uit. Mary Shelley, een uitgesproken feminist in haar tijd, verwoordt hiermee de frustratie over het feit dat zij als vrouw geen plek had in de samenleving. Daarnaast is het boek een reflectie van de tijd waarin zij leefde. Frankenstein komt uit in 1818, een roerig jaar want het was het begin van de industriële revolutie. Technologie kreeg een steeds grotere rol in de samenleving en Mary Shelley beschrijft de verwarring, onzekerheid maar ook verwondering die hoorden bij die verschuiving. Het verhaal biedt een kijkje in de toekomst van technologie en dat slaat direct aan. Frankenstein groeit uit tot een bestseller waarvan de invloed en symboliek zelfs vandaag nog merkbaar is. Mannen zijn stoer, vrouwen verleidelijk Met haar boek luidde Mary Shelley eigenhandig het science fiction genre in. Talloze bewerkingen, hommages en spin-offs volgden. Denk aan The Bride of Frankenstein of de kinderserie Frankenweenie, maar ook Battlestar Galactica en Avatar bouwen verder op de nalatenschap van Frankenstein. De mannelijke drang om met technologie leven te creëren en te beheersen speelt meestal de hoofdrol. Hassler-Forest: “dit is een klassiek thema in sci-fi films: mannen die, uit frustratie over hun eigen onvermogen om zelf leven te scheppen, technologie hier op een onverantwoorde manier voor inzetten. De gevolgen zijn vaak niet te overzien.” Dus hoewel science fiction ons in staat stelt alle mogelijke werelden te scheppen, volgen vele films en series vooral bestaande scripts. Denk bijvoorbeeld aan de constante bevestiging van genderstereotypen, die Hassler-Forest vooral in dit genre steeds belangrijker ziet worden. Gender vormt een houvast in een wereld die verder puur speculatie is. En dus zijn mannelijke karakters stoer, gevaarlijk en overheersend en zijn vrouwen vooral verleidelijk en onderdanig. Wanneer robots geen duidelijk gender uitdragen, zoals Wall-E of E.T., raken we in de war. Technologische ontwikkelingen in de 'echte' wereld houden deze cliché gendervooroordelen in stand. Denk aan Siri, de virtuele assistente van Apple. Deze app vertelt ons met een zachte, vrouwelijke stem waar de dichtstbijzijnde pizzeria is. Want, assistentes zijn immers vaak vrouwen; het is vanzelfsprekend en normaal. Stel je nu eens mannelijke Siri voor. Dat vinden we toch gek en hij zou waarschijnlijk de stempel mansplainer krijgen. Dus hoewel Apple nu een update heeft doorgevoerd waarin Siri niet meer automatisch de iconische vrouwenstem meekrijgt, denkt Hassler-Forest niet dat veel mensen voor een mannelijke stem kiezen. De vraag is vooral, wat zegt dit over onze samenleving? De symboliek van Frankenstein spreekt dus zelfs door tot in het heden. En dat is precies wat het boek relevant houdt. Hassler-Forest: “De manier waarop we boeken lezen is een reflectie van wat er op dit moment in de wereld speelt. Het houdt de samenleving een spiegel voor.” Dus in plaats van vanavond in bed te kruipen met je laptop of telefoon, pak Frankenstein nog eens van de plank. Misschien leer je wel iets nieuws. Dit artikel van Eline Kraaijenvanger verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.

Closing Time | Europe Is Lost

Kate Tempest heet tegenwoordig Kae Tempest.

En dus niet meer Kate. Vanaf nu is hun dus non-binair. En hun lange haar is eraf geknipt. Hun heeft nu een kort fris koppie. Maar op de cd Let Them Eat Chaos heet Kae nog Kate, logisch, want die komt uit 2016. Toen was hun nog van de Spoken Word en a capella urban poppoëet, soms begeleid door een toetsenist bij een live-optreden. Hier het dystopische Europe Is Lost.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Stilgherrian (cc)

Kan een man wel journalist zijn?

COLUMN - Vrouwen kunnen geen leidinggevende zijn omdat ze te emotioneel zijn. En ze kunnen geen hoogleraar zijn omdat ze voor hun kinderen moeten zorgen. Het zijn voorbeelden van heersende gendernormen die terugkomen in de media.

De Telegraaf publiceerde 29 okober een artikel met een opmerkelijke vraag: “Kan een moeder wel premier zijn?” De aanleiding van deze vraag is de recente aanstelling van Belgiës eerste vrouwelijke minister-president Sophie Wilmès. De krant vraagt de lezer of moeder- en premierschap met elkaar te combineren zijn. “Wordt het in Nederland ook tijd voor een vrouwelijke minister-president?”

“Stel de vraag eens andersom, kan je wel vaderschap en premierschap combineren? Dat vragen jullie toch ook niet!” reageert een lezer. Ook Madeleijn van den Nieuwenhuizen, oprichter van de mediakritische Instagrampagina ‘Zeikschrift’, deelt deze mening. Ze kaatst provocerend de vraag terug: “Kan een seksist wel een eindredacteur zijn?”.

Ze laat zo zien dat in een vraagstelling een norm verborgen kan zitten. De vraag van de Telegraaf is een ‘leidende vraag’ en duwt de lezer al een richting op. De Telegraaf insinueert hier dat er iets inherents aan het moederschap is dat premier-zijn in de weg staat, wat allesbehalve neutraal of onschuldig is, stelt Van den Nieuwenhuizen.

Foto: Joan (cc)

Kunst op Zondag | Alter ego

Het zelfportret als kritische beschouwing van identiteit, het zegt natuurlijk veel over de kunstenaar én over ‘de ander’. Vandaag vier kunstenaars/fotografen wiens zelfportretten geen letterlijke weergave van zichzelf zijn, maar waar ze iets of iemand anders zijn geworden.

Een ‘andere ik’ waardoor een ander aan het denken kan worden gezet over identiteit, kracht of kwetsbaarheid, rol- en gedragspatronen en onderlinge menselijke verhoudingen.

In Londen viert de National Portrait Gallery de 65e verjaardag van Cindy Sherman met een retrospectief van haar vroege jaren-70 werk tot haar huidige werk. Vrijwel vanaf het begin van haar carrière acteerde ze zelf op haar foto’s.

Al haar werken die  ‘Untitled’ heten laten alleen daardoor al ruimte voor interpretatie, bijna allemaal suggereren ze in ieder geval een of ander drama. Dat geldt zeker voor de serie fictieve filmscènes.

Iemand die geen keukenprinses wil zijn?
Untitled Film Still #10, 1978.
cc Flickr bswise photostream Untitled Film Still #10 Cindy Sherman, 1978

Op punt om een geliefde te verlaten, verlaten te worden of een verwende die niet weet wat aan te trekken?
Untitled Film Still #12, 1978.
cc Flickr bswise photostream Untitled Film Still #12 Cindy Sherman, 1978

Bang voor de stad of een toerist die naar iets vreselijks kijkt?
Untitled Film Still #21, 1978.
cc Flickr bswise photostream Untitled Film Still #21 Cindy Sherman, 1978

Zo zag Cindy Sherman er in 2000 uit. Hoe ze er nu uitziet kun je in dit artikel zien.
cc Flickr Cliff photostream Cindy Sherman

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Quote du Jour | Ontwerp voor mannen (dode vrouwen)

The Guardian had gisteren een uitstekende longread over hoe ‘de gemiddelde man’ de default is waar ontwerpers meestal rekening mee houden. Soms irritant (te hoge schappen), soms dodelijk.

Men are more likely than women to be involved in a car crash, which means they dominate the numbers of those seriously injured in them. But when a woman is involved in a car crash, she is 47% more likely to be seriously injured, and 71% more likely to be moderately injured, even when researchers control for factors such as height, weight, seatbelt usage, and crash intensity. She is also 17% more likely to die. And it’s all to do with how the car is designed – and for whom.

Foto: Roel Wijnants (cc)

De wet van Pieter Dirk Uys

COLUMN - Heeft u het ook gelezen? Dat paginagrote interview in het NRC met de voorman van Civitas Christiana, Hugo Bos? Een katholieke activistenclub die zich teweerstelt tegen abortus, homohuwelijk en meer in het algemeen streeft naar:

terugkeer naar de waarden die sinds de Verlichting omver zijn gehaald en onze samenleving in betekenisloze, seculiere chaos hebben gestort

Geen gebrek aan ambitie, zou ik zeggen. Vooroorlogs is misschien nog wel haalbaar, maar vóór de Verlichting? Dan moet je toch echt in een ander land gaan wonen en ik zou werkelijk zo gauw niet weten welk. De Verlichting is overal, zelfs waar hij niet is.

Civitas Christiana heeft drie hoofdcampagnes:

  • Stichting Recht zonder Onderscheid, die zich verzet tegen abortus;
  • Gezin in Gevaar, tegen de LGBT-plus propaganda en gender-ideologie en
  • Cultuur onder Vuur, dat behoud van de Nederlandse cultuur en christelijke tradities waaronder Zwarte Piet nastreeft.

Bij dat laatste denkt u wellicht aan een fout van de journalist, maar dit is geen vergissing.

Even verderop staat het er echt:

Ook niet-gelovigen willen behoud van onze christelijke tradities, zoals Zwarte Piet.

Ik heb mij een volle dag afgepijnigd hoezo en waarom Zwarte Piet een christelijke traditie zou kunnen zijn. Maar in de bijbel kom ik niet verder dan een zéér hoge Ethiopische ambtenaar, de koningen van Kush, de Koningin van Sheba, en het mooiste meisje van de hele wereld, maar geen Zwarte Piet.

Foto: Jon Connell (cc)

Vrouwelijk

COLUMN - De internationale atletiekfederatie (IAAF) is ten derde male bezig een uiterst succesvolle sportvrouw uit haar gelederen te weren. De Zuid-Afrikaanse korte-baanloopster Caster Semenya moest eerder al een gênante geslachtstest ondergaan. Nadat de IAAF in haar broekje had gekeken – hé ja, toch een vrouw – wilde de bond haar testosteronspiegel weten, en warempel: haar scores werden te hoog geacht. Niet door doping, maar door een aangeboren conditie die vaker voorkomt.

Net als de vrouw die ooit van Fanny Blankers-Koen won, Foekje Dillema, is Semenya zoals dat tegenwoordig heet ‘hyperandrogeen’: haar lichaam maakt meer testosteron aan dan gemiddeld. Semenya moest van de IAAF daarom verplicht aan de testosteronverlagers, anders ze mocht ze nooit meer meedoen. Ze ging aan de medicijnen, vocht onderwijl de regel aan, en won.

Nu probeert de IAAF het opnieuw.

De federatie eist strengere regels: iedere vrouw die meer dan 5 nmol (nanomol per liter bloed) testosteron heeft, moet volgens de IAAF verplicht aan de medicijnen om deel te mogen nemen; dit ‘om een eerlijke en open competitie te waarborgen’. In Nieuwsuur stak voormalig sprintkampioen Ellen van Langen vorige week wreed een dolk in Semenya’s rug: ‘Het is heel precair,’ gaf Van Langen toe, ‘maar ik had ook niet tegen haar willen uitkomen’.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Marg (cc)

Identificatie

COLUMN - Emile Ratelband wil via de rechter afdwingen dat hij voortaan wettelijk twintig jaar jonger te boek mag staan dan hij is, en eist aanpassing van zijn geboortedatum: hij ‘identificeert’ zich namelijk niet met zijn huidige leeftijd (69), maar beschouwt zichzelf liever als een man van 49.

Als de vraag hoe mannen zichzelf zien doorslaggevend moet zijn voor hoe de rest van ons hen dient te bejegenen, is de beer los. Je wilt de mannen niet de kost geven die zichzelf beschouwen als jonge god, atletisch, behendig klusser, hoogst capabel op werkelijk elk denkbaar vlak, onweerstaanbaar grappig, benevens de ultieme vrouwenmagneet. In werkelijkheid zijn ze vaker wel sulletjes dan niet, en raak je bevangen door plaatsvervangende schaamte zodra ze hun hoogdunkend ego vrij baan geven.

Ratelband beroept zich op de precedent van transseksuele mensen. Zij mogen hun geregistreerde geslacht veranderen, dus waarom hij zijn geregistreerde leeftijd niet? Welnu: geslacht is een geconstrueerde categorie. Nogal wat mensen vallen daarbuiten, al was het maar zuiver biologisch: ze zijn XXY, XXX, of XXXXYY. Soms passen hun chromosomen niet bij hun uiterlijke geslacht, en soms passen ze anderszins niet in de hokjes die wij voor elkaar hebben bedacht. Dat keurslijf past overigens ook dieren niet. Er zijn tal van diersoorten die op dat vlak fluïde zijn, of die in de loop van hun leven ‘spontaan’ van sekse veranderen.

Foto: JouWatch (cc)

Lafheid

OPINIE - Arjan Ederveen maakte ooit een sketch over een Afrikaan die gevangen zat in het lichaam van een Drentse boer. Een grapje. Maar het zal je maar eens echt gebeuren, dat je lichaam niet is wie je denkt of voelt te zijn. Dat je een man bent in een vrouwenlichaam of andersom.

Als buitenstaander is mijn allereerste reactie dan vooral een nieuwsgierige: hoe ontstaat die ervaring? Voor wie het meemaakt, is die nieuwsgierigheid pas iets dat later komt: je zit gevangen. Ik ken twee mensen die daarom een geslachtsveranderingsoperatie hebben ondergaan. Beide begrijpen dat anderen niet meteen – sterker nog: nooit – zullen navoelen wat zij ervaren. Ze snappen ook dat er weleens een grap wordt gemaakt. Maar ze hopen vooral op wat sympathie.

Ik meende dat Nederland een redelijk beschaafd land was. Waar we misschien niet allemaal onmiddellijk begrijpen dat iemand in het verkeerde lichaam zit, en waar ook weleens een hysterisch gerucht de ronde doet, maar waar we toch ook niet in de wet vastleggen van welk toilet iemand gebruik moet maken.

Dat meende ik dus, maar ik had dit filmpje van Voetbal Inside nog niet gezien. Ik kan nu een grap maken dat ik als hetero-man me distantieer van deze hetero-mannen. En misschien zou dat nog een goede grap zijn ook, want een echte kerel maakt zulke grappen niet. Die heeft respect voor mensen. De draak steken met iemand die de moed heeft om in het openbaar over haar genderverandering te spreken: de lafheid, de volstrekte lafheid.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Juancho (cc)

Denkfouten in het ‘anti-diversity manifesto’

ANALYSE - Een Google-werknemer protesteerde tegen Google’s diversiteitsprogramma’s en trainingen speciaal voor vrouwen. De rationele toon ten spijt, loopt zijn betoog op enkele punten spaak.

Software-engineer James Damore, inmiddels ontslagen, schreef een stuk (pdf) waarin hij pleit voor het erkennen van biologisch gegronde verschillen tussen mannen en vrouwen en het stopzetten van enkele ‘discriminerende’ maatregelen die Google neemt om meer vrouwen in dienst of aan de top te krijgen. Zoals elders is opgemerkt, wekken de quasi-professionele toon en de verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek de indruk dat zijn standpunt is gebaseerd op rationaliteit en redelijkheid. Damore zelf stelt dat hij als “classical liberal” sterk hecht aan “reason”, hierbij verwijzend naar een onderzoek naar de psyche van libertarians, die meer dan liberals en conservatives de capaciteit zouden hebben “to reason their way to their ideology”.

Allemaal goed en wel, maar heel logisch of goed doordacht is zijn redenatie volgens mij niet. In het algemeen is niet goed te begrijpen waarom je ertegen zou zijn mannen en vrouwen anders te behandelen als je stelt dat verschillen tussen mannen en vrouwen een biologische basis hebben. Juist dat we weinig kunnen doen aan verschillen zou discriminerende maatregelen rechtvaardigen. Was Damore’s betoog niet sterker geweest als hij had gesteld dat de verschillen tussen mannen onderling en tussen vrouwen onderling groter zijn dan de verschillen tussen mannen en vrouwen? Daaruit kan immers wél volgen dat het zinvol noch rechtvaardig is om mannen en vrouwen anders te behandelen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Vorige Volgende