De Oost-kolonie

Vlak na de val van de Muur zat ik in de trein naar Berlijn. Twee vrouwen voegden zich bij ons in de coupé, de een in bontjas met lederen koffer, de ander in een ouderwetse versleten regenjas met boodschappentas. Ze raakten in gesprek. Dat wil zeggen de bontjas las de regenjas de les. Met de boodschappentas op schoot kroop die steeds verder in het defensief. ‘Wat hebben jullie er een puinhoop van gemaakt’ begon de bontjas ‘…hadden jullie niet beter…jullie hadden toch ook….kijk eens naar ons….’ Enzovoort. Ik zat er tussen en geneerde me kapot. De arrogantie spatte er van af. Hereniging? Meer dan dertig jaar later schrijft Dirk Oschmann ‘Der Osten: eine westdeutsche Erfindung’, in Duitsland deze zomer een bestseller. In het boek betoogt Oschmann dat niet het DDR-verleden, maar de voortdurende West-Duitse arrogantie verantwoordelijk is voor blijvende ongelijkheid tussen oost en west. Oost is in Duitsland geen neutrale windrichting of geografische aanduiding maar een stempel voor het mindere Duitsland. Het land viert sinds 1990 de ‘hereniging’ van beide landsdelen, maar dat woord is een misleidend eufemisme volgens Oschmann. Het voormalige oosten is door het voormalige West-Duitsland overgenomen, gekoloniseerd en leeggezogen. Oschmann is geboren in Gotha in de toenmalige DDR. Hij is hoogleraar Duitse literatuur aan de universiteit van Leipzig, een van de weinige hoogleraren die oorspronkelijk uit het oosten kwamen. De achterstelling bij de benoemingen van hoogleraren is slechts één voorbeeld. Het aandeel Oostduitsers in leidinggevende posities in wetenschap, bestuur, rechtspraak media en economie ligt gemiddeld op 1,7%. Oschmann noemt vele andere voorbeelden van achterstelling en discriminatie. Zo is de ongelijkheid in lonen nog steeds meer dan 20%, een gegeven dat minder aandacht krijgt dan een even groot verschil op het punt van vertrouwen in de democratie dat in het oosten tot onder de 40% is gezakt. Het gebrek aan ‘democratisch bewustzijn’ wordt wijd en zijd becommentarieerd, van de economische achterstelling wordt geen punt gemaakt, klaagt hij. Zou er misschien een verband kunnen zijn? Normaliseren Het boek van Oschmann is volgens Duitse critici nogal overdreven polemisch. Het kan gemakkelijk als een klaagschrift worden weggezet. De auteur is zich daar ook wel van bewust, maar wijst de kritiek juist vanuit zijn affiniteit met taal en literatuur krachtig van de hand. Verwijtende termen als ‘zeuren’ en ‘klagen’ gaan gemakkelijk voorbij aan de inhoud van de zaak, zegt hij. Ze miskennen het recht van mensen om te klagen en plaatsen klagers ten onrechte buiten het publieke debat. Oschmann laat zich het woord in elk geval niet ontnemen omdat hij dertig jaar na de ‘hereniging’ van mening is dat de verhouding tussen oost en west een ernstig probleem vormt voor de toekomst van de democratie in Duitsland. In de kern is het probleem dat er sinds 1989 geen sprake is geweest van een ‘gesamtdeutsche’ opgave. Er lag een opgave voor het oosten dat zich moest aanpassen aan de nieuwe verhoudingen. Normaliseren, heette dat. Het westen kon blijven zoals het was. De opgave daar was het oosten als achtergebleven gebied te ontwikkelen. In de jaren negentig werd openlijk gesproken over een koloniseringsopdracht. Aufbau-Ost heette het, een term uit het derde Rijk waarmee de onderwerping van Oost-Europa aan het nazi-regime werd bedoeld. Desidentificeren Waarom is er in 1990 niet gekozen voor een nieuwe gezamenlijke grondwet, een nieuw gezamenlijk gekozen volkslied en andere symbolen om de hereniging van alle Duitsers te vieren? Oschmann: ‘Maar het Westen vond dat het niet hoefde te veranderen en gewoon Westen kon blijven, terwijl tegelijkertijd het Oosten natuurlijk Westen moest worden, al werd er tegelijkertijd alles aan gedaan om het ook daadwerkelijk als "Oost" te blijven bestempelen.’ Daar ligt precies de motivatie van Oschmann voor zijn aanklacht, zoals hij in zijn voorwoord beschrijft: de ‘Desidentificierung’, het onttakelen van de ‘oost-identiteit’ die het herstel van de binnenlandse verhoudingen blijft belemmeren. Dat betekent volgens Oschmann ook dat we met meer nuance moeten kijken naar het beeld van een in het oosten gewortelde extreemrechtse beweging. Die zou gevoed worden door een in de DDR gekweekt wantrouwen tegen de staat. Ze moeten daar de democratie nog leren, is de opvatting van de gemiddelde arrogante West-Duitser. Maar, zegt Oschmann, terwijl de West-Duitsers weinig hebben hoeven doen voor hun democratie, hebben de Oost-Duitsers eind jaren tachtig hard moeten vechten tegen een dictatuur en voor fatsoenlijke democratische verhoudingen. Dat er nog wat rest van de oude scepsis tegen de staat, ontkent hij niet. Maar die is in de afgelopen decennia vooral gegroeid door de manier waarop het Westen is omgegaan met de ‘Oost-kolonie’. Daarbij komt dat het rechtsextremisme van de AfD geen Oost-Duits product is. De partij is ontstaan in het Westen, de partijleiders komen uit het westen van Duitsland. Het is een Duitse partij, er zijn Duitse neonazi’s, het extremisme is een Duits probleem. ‘Der Osten: eine westdeutsche Erfindung’ verdient een verspreiding buiten het land waar het verleden het publieke debat nog steeds zo domineert. Het Oosten heeft geen toekomst zolang het op zijn verleden wordt vastgepind, schrijft Oschmann. Maar het gaat om meer dan alleen een verleden. Het is de arrogante beeldvorming van het westerse ‘wij’ tegen het oosterse ‘zij’ die in de afgelopen decennia een funeste uitwerking heeft gehad. En met een dergelijke beeldvorming zijn de Duitsers niet uniek. Toevallig las ik na Oschmann over Edward Saïds Orientalism (1978). De Amerikaanse collega-literatuurwetenschapper van Palestijnse origine heeft met zijn beroemde boek over de beeldvorming van het oosten in het westen laten zien hoe stereotypering van andere volken koloniale onderdrukking in de hand werkt. Ik vond de overeenkomst treffend. Zowel Saïd als Oschmann thematiseren op scherpe wijze het onvermogen om op een gelijkwaardige manier om te gaan met anderen. Oschmann laat zien dat Saïds ‘oosten’ dichterbij is dan je denkt. Dirk Oschmann, Der Osten: eine west-deutsche Erfindung. Berlin, Ullstein Buchverlage. ISBN 978 3 550 20234 6 €19,99 (D)

Door: Foto: edwin.11 (cc)

Closing Time | Du Hast Den Farbfilm Vergessen

Du hast den Farbfilm vergessen, mein Michael
Nun glaubt uns kein Mensch, wie schön’s hier war

Alles blau und weiß und grün und später nicht mehr

 

Dat is inderdaad vervelend als blijkt dat je vriendje de hele vakantie in zwart/wit geschoten heeft. Nu ziet niemand hoe mooi het daar was op Hiddensee, waar je in bikini was, waar je op het FKK strand was.

Toevallig bezocht ik drie jaar geleden Hiddensee, met de veerboot vanaf Rügen is het een leuke dagtocht. Er is dat kleine vuurtorentje dat amper boven de naaldbomen uitkomt, en z’n grote broer op de noordpunt, er is het vakantiehuisje van de actrice Asta Nielsen (ook bekend uit een gedicht van Paul van Ostaijen)  en er is het Gerhard Hauptmannhuis. En dat was het wel zo’n beetje. Plus het strand en de zee natuurlijk. En de rust. En die was er al in de DDR tijd. Ideaal voor de Ferien und Urlaub. En de vrolijke Schlager van Nina Hagen (ach, had mijn vrouw maar één zo’n hoed) beschrijft dat.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Opgelet, onderstaande tekst kan sporen van ironie bevatten

KRAS | Tegenprestatie

Een of andere pipo van de VVD heeft weer eens voor de bühne geroepen dat werklozen moeten werken voor hun uitkering. Of het was iets met de bijstand, nou ja iets in die sfeer. Men noemt dat rechts. Mijn associatie is eerder met de voormalige DDR, waar ledig rondhangen er ook niet bij was. Het is dezelfde utopische illusie dat er een één op één match te maken valt tussen de burgers van een land en het beschikbare werk, betaald dan wel onbetaald.

Ik zou zeggen: laten we even doorpakken met de tegenprestatie voor een uitkering. Wie onvoldoende inkomen heeft komt automatisch in dienst van de overheid. Als de werkloosheid zo optisch is weggewerkt, ontstaat een nieuw machtsblok op de arbeidsmarkt. Hoe meer arbeid de huidige bijstandsgerechtigden verrichten, hoe groter hun ontwrichtingsmacht door te staken. Ik voel fijne cao-onderhandelingen aankomen.

Foto: Riccardof (cc)

Duitse loodgieters werken in Polen

Polen is voor duizenden Duitse burgers een van de meest aantrekkelijke landen geworden om in te wonen en carrière te maken. Meer dan 6.000 Duitse bedrijven proberen voet aan de grond te krijgen in Polen. Het gaat vooral om kleine en middelgrote firma’s, maar er zitten ook een paar grote bij. De waarde van de Duitse investeringen wordt geschat op 22 miljard euro, wat vorig jaar 21% van alle buitenlandse investeringen in Polen vertegenwoordigde, zo bericht het Poolse blad Uważam Rze (vertaling: PressEurope). Volgens het Duitse Bureau voor de Statistiek vestigden afgelopen jaar 9.434 Duitse staatsburgers zich in Polen. Daarmee heeft Polen Oostenrijk van de derde plaats verdrongen, en komt het nu net achter Zwitserland en de Verenigde Staten.

In de regio Szcezecin zou het om 2500 arbeiders gaan, merendeels loodgieters, verwarmingsinstallateurs, timmermannen, metselaars en dakdekkers. Ze zijn voornamelijk afkomstig uit de deelstaten Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern, waar een enorme werkloosheid heerst. Sommigen stammen van families die lang geleden vanuit Polen naar Duitsland zijn getrokken.

Deze week is voor de 22e keer de dag van Duitse Eenheid gevierd. En nog steeds is de ongelijkheid tussen west en oost niet weggewerkt. In de zomer van 1990 reisde ik per trein naar Berlijn. In mijn coupé zat ik tussen twee vrouwen: een uit West-Duitsland, chique, modern gekleed, de ander uit Oost-Duitsland, mode uit de jaren vijftig. De West-Duitse daagde de Oost-Duitse op een arrogante, superieure manier uit. “Waarom hebben jullie niet harder gewerkt, daar? Nu moeten wij bijspringen. Jullie hebben er een puinhoop van gemaakt.” Zo ongeveer. Het was buitengewoon genant om het gesprek te moeten aanhoren. De Oost-Duitse had ook geen enkel verweer. Ze bleef buitengewoon beleefd, gaf korte antwoorden en trok zich na verloop van tijd als een gewond dier terug in haar hoekje. Het typeerde de verhoudingen die sindsdien nauwelijks verbeterd zijn. Veel hoog opgeleide Oost-Duitsers vertrokken naar het westen. In het oosten namen West-Duitsers de ondernemingen over. Maar veel arbeiders kwamen zonder werk omdat hun expertise niet meer gevraagd werd. In topfuncties zijn de Oost-Duitsers zwaar ondervertegenwoordigd, ook al leveren ze tegenwoordig de premier en de president.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Staken in de DDR

Wij beschikken niet over de zweep die de kapitalist over de hoofden van de mensen laat suizen en nog minder over de zoete koek waarmee hij ze kan lokken. Wij moeten met argumenten overtuigen die voor iedereen te begrijpen zijn en met feiten.

Het is 1953, de DDR is in opbouw. Om de concurrentie met het westen bij te kunnen houden moet de productie omhoog en daarom besluit het centrale comité van de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) om de normen te verhogen: de arbeiders moeten meer produceren. De maatregel leidde tot een grote volksopstand in Oost-Berlijn die door Sovjettroepen werd neergeslagen.

Deze ingrijpende gebeurtenis staat centraal in de roman ‘Vijf dagen in juni’ van Stefan Heym. We volgen enkele medewerkers van VEB Merkur in Berlijn. Sommigen zijn voor staken, anderen tegen. Hoofdpersoon in het boek is Witte, een overtuigd communist. Hij is tegen de normverhoging en daarom wordt hij aanvankelijk op non-actief gezet, maar de autoriteiten zijn voorzichtig: Witte heeft een goede verstandhouding met de arbeiders in de fabriekshallen. Uiteindelijk lukt het hem niet om de grote demonstratie tegen te houden.

Stefan Heym heeft enkele liefdesverwikkelingen in het verhaal verwerkt om het verhaal nog spannender te maken. De avontuurlijke en zelfverzekerde Witte wordt aantrekkelijk gevonden door kameraad Greta Dahlewitz, door levensmiddelenverkoopster Anna Hofer en door stripteasedanseres Goodie Cass. De romantiek werkt goed, maar het boeiendst zijn de dialogen en de gedachten van de personages. Er spreekt een diepe eenzaamheid uit de gedachten van de stakende en niet-stakende werknemers. Kameraadschap en communisme kunnen niet alles oplossen in het leven. Zoals de brave werknemer Kahlmann overpeinst: 

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een Ronald Reagan van links

Peter Sodann kondigt zijn vorige kandidatuur aan (Foto: Wikimedia/Ronald Friedmann)

In de afgelopen jaren is in Duitsland een partij opgekomen die eenvoudigweg wordt aangeduid als de ‘Linkspartei’, of ook wel ‘Die Linke‘. Het is een coalitie tussen de voormalige communisten uit de DDR, en de afvallige linkervleugel van de SPD geleid door Oskar Lafontaine, en kan worden vergeleken met onze SP. De partij slaagt erin grote beroering te veroorzaken. Ze haalt stemmen weg bij de SPD, en zorgt daarmee voor een algemene verlinksing van de Duitse politiek.

Nu de volgende stunt. Er komen verkiezingen aan voor het bondspresidentschap, een grotendeels ceremoniele functie. Er leek geen geschikte kandidaat te zijn onder de Linksen, en dus schuiven ze Peter Sodann naar voren. Sodann is 72, en was een belangrijk, maar loyaal, theateracteur in de voormalige DDR, waar hij een vast acteur was in Bertolt Brecht’s theatergroep het ‘Berliner Ensemble’. Nu is de gemiddelde Duitser natuurlijk nog nooit naar een stuk van deze groep groep geweest, maar Sodann is desondanks bekend. Na de val van de Muur speelde hij namelijk een aantal seizoenen de hoofdrol in de krimi ‘Tatort‘. En nu heeft hij zijn linkse roots herontdekt, en is hij presidentskandidaat. Het zou fascinerend zijn om een extreem-linkse versie van Ronald Reagan aan de macht te zien in Duitsland. Maar helaas, of gelukkig: Die Linke heeft geen kans deze verkiezing te winnen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende