Nederland, halte banenrepubliek?

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt normaal iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.
Door omstandigheden presenteren we hier nu pas de column van afgelopen zaterdag, 23 juni.

Eigenlijk was Bart Tromp, zo bedacht ik me vannacht, een SDAP-er. Hij was het best tot zijn recht gekomen tijdens het leiderschap van Pieter Jelles Toelstra. Als nagekomen kleinzoon, als de dertiende apostel, verwant aan de Twaalf Apostelen, de groep mannen rond Troelstra die in 1894 de SDAP oprichtte.
Tromp deed denken aan P.J. Tak, een van de beroemdste criticasters van Troelstra, hoofdredacteur van dagblad Het Volk, literator en, net zoals Tromp, een virtuoze polemist in woord en geschrift.
Ik denk dat Tromp zelf ook een soort heimwee had naar de congressen van de SDAP, waar Troelstra’s geschipper vaak ter discussie stond. Tromp zou dan in een lange rede, met citaten van Marx en Lenin en vooral Karl Kautsky, de leider afgestraft hebben met vileine grappen, waar hij zelf ook gemeen om kon lachen.
De afgelopen tien jaar greep ik op donderdagavond éérst naar Het Parool, naar de column van Bart Tromp. Voor het raam, met het uitzicht op de oude stad, las ik zijn analyses. De laatste jaren waren zijn columns over de Nederlandse politiek een beetje flodderig, soms waren ze wat zuur. Maar altijd leerzaam.
Hij kon in een kwartier een column schrijven. Stilistisch perfect. Meesterlijk waren zijn verkenningen van nieuwe ontwikkelingen in de internationale politiek, want Tromp hield alle vakliteratuur bij. Hij las de artikelen in het Engels, Duits en Frans. Hij deed niet aan name dropping, hij was gewoon een niet modieuze vakman.
Bart Tromp was een kenner van opera, kon goed zeilen, maar had niet zoveel verstand van eten. Ik heb hem een keer uitgenodigd voor een Weense schotel naar het recept van mijn favoriete opa. Natuurlijk reageerde Tromp met een grapje waar hij zelf meteen om moest lachen. “Dat zal wel taaie kost zijn, erwten met doorgekookt vlees of zoiets?” “Nee Bart,” zei ik. “In wodka geflambeerde bloedworst met zachte rijst en gesmoorde paprika.”

Bart Tromp was mijn grootste criticaster toen ik in de jaren negentig voorzitter van de PvdA werd. Dat was geen lolletje. Als bedrijfsleider van de Hollandse Sociaal Democraten wist ik nog niet zo goed hoe ik op zijn ironie en cynisme moest reageren. In de loop der jaren leer je dat: neem hem honderd procent serieus, ontrafel de argumentatie, aanvaard wat juist is en discussieer over het meningsverschil dat overblijft.
Toen ik voorzitter af was, had ik er spijt van dat ik hem niet gevraagd heb Eerste Kamerlid te worden. Hij was een uitstekende fractieleider geweest van het elitegezelschap dat zich in de senaat de waan van de dag aan zich voorbij kan laten gaan.
Dat BartTromp nooit voor een politieke functie is gevraagd, verklaart mogelijk iets van zijn zurigheid.
Later, toen ik ook was toegetreden tot de stal van columnisten van Het Parool, begroetten wij elkaar bij de columnistendiners met een buiging. Tromp nam dan zijn hoed af. Ik zei: “Professor, blij u te zien.” Tromp repliceerde met: “Voorzitter, uw columns worden steeds beter.”

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Gisteren vroeg opgestaan. Buiten blies de wind een blues, die gek genoeg wel iets weg had van De Internationale. Beneden in de brievenbus lagen, onder embargo, de bevindingen van de commissie-Vreeman, het zoveelste rapport over de toestand van de PvdA.
Ik had me eigenlijk voorgenomen de Paroollezer niet te vermoeien met nóg een commentaar over de Nederlandse sociaaldemocraten. Bart Tromp heeft donderdag PvdA-fractieleider Jacques Tichelaar al behendig in de houdgreep genomen. Er is meer dan de PvdA, de SP is bijna even groot en virtueel sterker.
In de lift naar boven dacht ik aan het pamflet van Joost Zwagerman, een stekelige, als altijd goed geschreven monoloog, maar met een vreselijk simpele conclusie: een pleidooi voor een fusie van PvdA, SP en Groen Links. Hou toch op met dat gerommel aan structuren en met al die nieuwe partijformules! Het zal niet helpen. Analyseer dieper: partijen zoals de PvdA zijn overlevingsmachines geworden en daar verandert een fusie niets aan. De wetten van de decadentie slepen de partijen mee in de wedloop van de macht; wij burgers zijn er allemaal medeverantwoordelijk voor.
In een uurtje had ik het rapport van Ruud Vreeman uit.
Wat miste ik?
Ik miste An Thomassen-Lind, de grand old lady van de PvdA, een bijzondere vrouw en een invloedrijke moraliste.
In de jaren dertig ontmoette zij, in de natuurjongerenbeweging. Wim Thomassen. Hun generatie vernieuwde de SDAP, met Sicco Mansholt, Marinus van der Goes van Naters, Koos Vorrink en Wiardi Beckman. Beckman was voorbestemd na de oorlog de leider van de nieuwe sociaaldemocratie te worden. Maar hij stierf pal voor de bevrijding in het concentratiekamp, omringd door communisten en andere linksen, die hem tot het eind toe hadden beschermd, want hij móest het redden. Zijn in Dachau vervaardigde dodenmasker is indrukwekkend.

An Thomassen en haar vrienden dirigeerden minstens veertig jaar de mentale koers van de PvdA. Ze belegden lunches thuis, organiseerden wandelingen, lezingen en ze schreven duizenden briefkaarten. Van die dubbele kaarten waren het, met links een tekst van An in een prachtige hanenpoot, altijd met veel uitroeptekens en een verzuchting dat Wim Kok te weinig interesse toonde voor de grote vraagstukken zoals de honger in Afrika. En op het rechterdeel schreef de oud-onderwijzer en oud-burgemeester Wim Thomassen dan in een bloklettertje voor de honderdste keer hetzelfde als Joost Zwagerman: ‘Waar blijft de progressieve volkspartij?’