Ongelijkheid, achterstelling, discriminatie en vernedering zijn al eeuwenlang centrale drijfveren van emancipatiebewegingen. Het draait eigenlijk steeds om macht. De onderdrukte en achtergestelde betwist de macht van de onderdrukker. Die moet macht delen, op z’n minst, of geheel afstaan ten gunste van degenen die al eeuwenlang zijn vernederd, klein gehouden en niet konden delen in alle rijkdommen op aarde. We kennen uit de vorige eeuw socialisten, feministen, antikoloniale bewegingen, bewegingen voor gelijke burgerrechten en voor de emancipatie van homoseksuelen. In de nieuwe eeuw is daar vanuit de Angelsaksische wereld een allesomvattende beweging voor sociale rechtvaardigheid bijgekomen die met scherpe en principiële standpunten oproept alert te zijn voor alle vormen van sociale onrechtvaardigheid tegelijk. Ontwaakt! Een beweging kun je het eigenlijk niet noemen, schrijft de socioloog Walter Weyns in Wie Wat Woke. Er is geen sprake van een organisatie met leiders, noch van een gemeenschappelijk programma of zelfs een gemeenschappelijke ideologie. Afgaand op de beschikbare literatuur en de uitingen in de media noemt Weyns de woke cultuur een rommeltje met vele paradoxen. Toch probeert hij welwillend, soms ironisch, maar vooral kritisch grip te krijgen op de achtergronden en denkbeelden van die nieuwe emancipatiestromingen die het ‘Ontwaakt verworpenen der aarde…’ een 21e eeuwse inhoud proberen te geven. En hij is daar wat mij betreft zeker in geslaagd. Wie op een afstand de uitingen van de woke cultuur heeft gevolgd en moe is van de oppervlakkigheid en polarisatie in het debat krijgt van Weyns de nodige uitleg om een standpunt te kunnen bepalen. Het hedendaagse ‘Ontwaakt..’ is beslist een radicaal geluid. De verkondigers van het ‘woke geloof’ nemen geen genoegen met compromissen. In de Black Lives Matter beweging sluiten ze eerder aan bij de radicale ideeën van Stokely Carmichael dan bij de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King. Die radicaliteit van BLM wordt overgenomen in alle strijdperken tegen alle onrechtvaardigheid jegens welke minderheidsgroep dan ook. Een veelkleurige strijd die geconcentreerd wordt op ‘de witte man’, ‘niet door de witte huid of de mannelijkheid op zich’, schrijft Weyns, ‘maar door zijn destructieve macht’. Hij maakt de vergelijking met een prisma: veel kleuren die samenkomen in het wit. ‘De macht van de witte man kan enkel worden gebroken als er een grote coalitie wordt gesloten [van] allen [die] te lijden hebben gehad onder de bekrompenheid en imperialistische heerszucht van de witte man (…) Racisme, seksisme, dierenleed en homohaat zijn heel verschillende zaken, en altijd ligt het gevaar op de loer dat een slachtoffergroep enkel zijn eigen wonden likt, of erger: dat de slachtoffergroepen zich tegen elkaar keren. Daar is niemand mee gebaat, behalve de witte man die een lange ervaring heeft in verdelen en heersen.’ Want, hoewel aan de onderdrukte kant van de maatschappelijke machtsbalans allerlei groepen staan bevindt zich aan de machtige kant steeds dezelfde groep: de witte heteroman. Cultuur Om die witte heteroman een toontje lager te laten zingen zet de woke beweging vooral culturele instrumenten in: taal, kunst, geschiedschrijving. In de cultuur verbergt zich de macht die gebroken moet worden. De machtsverhoudingen zijn sociaal geconstrueerd en worden van generatie op generatie gereproduceerd (Michel Foucault). Daarom moet er gewerkt worden aan een nieuw bewustzijn, de ‘witte man’ en iedereen die zijn macht heeft geïnternaliseerd moet als het ware ontgift worden, heropgevoed. De schaamte van de achtergestelden moet worden omgesmolten, eerst in woede, daarna in trots. Daarmee zijn we beland in een therapeutische, moralistische beweging, een ‘bourgeoisbeweging’, volgens de Britse linkse criticus van woke Andrew Doyle, zonder enige interesse voor de klassieke, maar nog steeds bestaande klassentegenstellingen. De onrechtvaardigheden die daaruit voortkomen krijgen in deze nieuwe 21e eeuwse beweging tegen onrecht opvallend weinig aandacht. ‘De gele hesjes waren niet het slachtoffer van witheid’, schrijft Weyns. Economische ongelijkheid lijkt minder van belang te zijn dan psychische kwetsuren: gevoelens van vernedering en minderwaardigheid, daar liggen de triggers voor een opstand. Het is waar dat voor deze aspecten van ongelijkheid binnen de oude arbeidersbeweging weinig aandacht was. Maar nu lijkt in de nieuwe beweging tegen onrechtvaardigheid het omgekeerde te gebeuren. Taal In de heropvoeding van de ‘witte man’ is de taal cruciaal. De taal is het instrument voor de sociale constructie van de werkelijkheid. ‘Hoe kun je de wereld veranderen? Door op een andere manier te praten.’ Alle taal wordt daarmee ‘performatief’ gemaakt, alle woorden hebben een directe consequentie voor je handelen. ‘Zelfs als ik iets beschrijf stel ik niet zomaar vast wat er is. Ook beschrijven is performatief. Ik maak immers een keuze om het zo en niet anders te zeggen. Eigenlijk maak ik de werkelijkheid waarover ik spreek.’ Je moet dus goed op je woorden letten, want het risico is groot dat je bijdraagt aan een werkelijkheid waarin ongelijkheid, achterstelling en vernedering worden gehandhaafd. Met taal kunnen op deze manier dus ook sociale constructies als machtsverhoudingen worden gereproduceerd - of onderuit gehaald. Het is duidelijk dat met dit inzicht de aanval kan worden ingezet op de uitingsvrijheid die in de afgelopen eeuwen zo zwaar bevochten is en nog steeds onder druk staat. Maar dat moet dan maar, zo interpreteert Weyns de Code Diversiteit & Inclusie voor de Nederlandse culturele instellingen. ‘Eeuwenlang was de witte heteroman het centrum van waaruit werd gesproken, geschreven, geschilderd, gecomponeerd, gedirigeerd, gemaakt, gewerkt en gekeken’. Hij concludeert dan: ‘In naam van de sociale rechtvaardigheid moet de taal dus binnenstebuiten worden gekeerd, gereinigd en waar nodig hervormd’. Beetje overdreven misschien, maar toch. Het misverstand zit wat mij betreft in het ongeduld dat de woke beweging ten toon spreidt ten aanzien van het tempo waarin sociale en culturele veranderingen, mentale aanpassingen van mensen en veranderingen in het taalgebruik kunnen plaatsvinden. Spelen de gepolariseerde politieke verhoudingen in de Verenigde Staten, de bron van woke, hier misschien een rol? Niet alle ‘common sense’ kan worden weggezet als bewijs van ‘white supremacy’. En met een alerte kritische reactie valt meer te bereiken dan met de delete-knop of het ‘cancelen’ van omstreden sprekers. Kennis Zowel in het taalgebruik als in de waardering van wetenschap van woke-auteurs ziet Weyns sporen van het post-modernisme. Zoals van de Franse filosoof Lyotard die kennis en waarheid ziet als resultaat van een taalspel. Alle kennis is relatief en belangengeboden. Objectiviteit en universaliteit van kennis worden ingewisseld voor particularisme en subjectivisme. De waarheid is identiteitsgebonden. Ook in hun kennis en wijze van kennisvergaring zijn bepaalde groepen onderdrukt door de dominante stroming van westerse, witte, heteroseksuele wetenschapsbeoefening. Met enige verbazing noteert Weyns de beginselen van de woke wiskunde, ontdaan van witte invloeden. Anderzijds is er de terechte dekolonisatie van de geschiedenis. ‘Misschien was de dekolonisatie staatsrechtelijk een feit, maar economisch, cultureel en vooral psychisch moest er nog een hele weg worden afgelegd. Ook en vooral door de voormalige kolonisatoren, die in hun hoofd nog altijd de heersers van de wereld waren gebleven. Zo werd dekolonisatie een toekomstproject in plaats van een omgedraaide bladzijde uit het verleden.’ Wie Wat Woke is een inzichtelijk boek over de wending die de strijd voor emancipatie van onderdrukte groepen aan het begin van deze eeuw heeft genomen. Het is bovendien een heel vlot geschreven en goed leesbaar boek. Walter Weyns is kritisch en neemt sommige absurde consequenties van het woke denken met veel ironie op de hak. Maar hij neemt de strijd tegen ongelijkheid en onrechtvaardige maatschappelijke verhoudingen uiteindelijk wel volledig serieus. En dat kun je niet van alle woke-critici zeggen. [boeklink]9789464014440[/boeklink]
Multimedia-artiest Ash Koosha maakt zijn muziek door samples op te breken in onherkenbare stukjes geluid die hij weer opbouwt tot melodieën en ritmes. Het resultaat is muziek die tegelijkertijd haperend en melodieus is, oppervlakkig en gelaagd, schril en vol. Het klinkt moeilijker dan het is. ‘GUUD’ staat op zijn gelijknamige debuutalbum (2015).
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
RECENSIE - Nu de musea nog even gesloten blijven, lees ik voor Kunst op Zondag de biografie van kunstenaar Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994). Jolande Withuis, bekend van de biografie ‘Juliana, vorstin in een mannenwereld‘ ging deze uitdaging aan. Net als Geert Mak in de ‘Eeuw van mijn vader’ neemt Withuis je in haar publicatie mee in de eeuw van Jeanne Oosting. De positie van de werkende vrouw/kunstenaar in de 20ste eeuw. Deze biografie is de opmaat naar een ‘Zomer met Jeanne’ in verschillende musea in ons land.
Zelfportret © Jeanne Bieruma Oosting, Collectie Museum Henriëtte Polak.
Noot: Jeanne Bieruma Oosting signeerde haar werk met Oosting, daarom gebruik ik in dit artikel, net als Withuis, alleen deze naam en niet haar volledige adellijke familienaam.
Jeanne Adriana Johanna Wilhelmina Bieruma Oosting wordt op 5 februari 1898 geboren in Leeuwarden. Haar ouders zijn Jan Bieruma Oosting (1870-1936) en de rijke jonkvrouw Adriana Janke barones van Harinxma thoe Slooten (1873-1954). Zus Lot is één jaar jonger, broer Hans maar liefst tien jaar. In de heersende maatschappelijke opvattingen van die dagen is er geen ruimte voor opleidingen voor vrouwen. Broer Hans kreeg (van papa) alle kansen en volop financiële ruimte om zich te ontwikkelen. Jeanne en zus Lot kregen thuisonderwijs. Ondanks dat haar moeder het familiekapitaal in bracht, kon zij hier niet zelfstandig over beslissen. Vrouwen waren in ons land tot 1957 niet handelingsbekwaam. Als je in zo’n gezin en in deze maatschappelijke context de wens hebt om professioneel kunstenares te worden, ligt er een flink uitdaging op je te wachten. Jeanne ging dit avontuur aan en Withuis deelt haar verhaal op ruim 400 pagina’s.
DATA - Zo, al twaalf jaar bijna iedere maand een klimaatupdate. Hopelijk wordt het 13e jaar geen echt bijzonder ongeluksjaar voor het klimaat. Maar ik ga proberen het nog een jaar vol te houden. Gelukkig werken de Britten weer mee. En zo hebben we nog voor het einde van januari de afsluiting van 2021 te pakken.
Vanuit de trend bekeken een weinig opvallend jaar. 2021 staat op plaats zes of zeven (afhankelijk van de reeks die je neemt) van warmste jaren sinds start metingen.
Maar goed, eerst de grafiek.
Geen belangwekkend klimaatnieuws gevonden (maar ook niet hard gezocht, druk druk druk). Wel deze nog even, een pagina waarin de telling van records wereldwijd bijgehouden wordt. Altijd handig om in een discussie te gooien als er weer iemand roept “ja maar er zijn ook koude records! daar hoor je nooit wat over!” (onzin). De verhouding is duidelijk. Veel meer warmterecords dan koude-records.
en omdat er weer een jaar om is, dit keer de grafieken van de heranalyse van Berkeley. U weet wel, waar ze indertijd begonnen met aanleggen en heranalyseren van klimaatdata om aan te tonen dat de opwarming wel meeviel. Tot ze er achter kwamen dat in hun analyse het zelfs nog een tikkie erger was.
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.
Huh? Wut? Is hij alwéér dood? Ja. Sorry. Sommige mensen hebben ook echt geen geluk. Maar als het om een vampier gaat kan dat best, vind ik, zo’n tweede keer dood in vrij korte tijd. Deze versie van Bela Lugosi’s Dead is van Opera IX, een Italiaans black metal gezelschap.
Dus YO! Showdown tijd! The battle of the dead Lugosi’s! Gooi maar in de comments, welke versie is het meest geslaagd, het origineel of de cover?
RECENSIE - Het dagboek van Kolonel Willem de Veer, die in 1913 op een internationale vredesmissie Albanië bezocht, geeft niet alleen een beeld van de politieke situatie op de Balkan aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog maar ook van de culturele kloof tussen Nederland en Albanië. Een boekbespreking van gastauteur Raymond Detrez (op de foto de Brug van de Vezier bij Kukës in Noord-Oost Albanië).
Albanië wordt over enkele jaren ongetwijfeld de zoveelste volwaardige lidstaat van de Europese Unie, maar toen het land in 1912 als onafhankelijke staat onstond leken zijn overlevingskansen niet bijster groot. Griekenland, Servië, Montenegro en Bulgarije hadden eerder een militair bondgenootschap gesloten om de Osmanen definitief van de Balkan te verdrijven en meteen ook in grote lijnen afgesproken hoe ze het veroverde gebied onder elkaar zouden verdelen. Daarbij claimden Servië en Montenegro het noorden van Albanië (met Kosovo); Griekenland wilde het zuiden. Mochten ze hun zin krijgen, dan waren de Albanezen als volk tot verdwijnen gedoemd. Om dat te voorkomen riepen Ismail Qemali en enkele andere Albanese leiders op 28 november 1912, kort na het uitbreken van de Eerste Balkanoorlog, in Vlorë de onafhankelijkheid uit. Gelukkig bleken de Grote Mogendheden van die tijd in mei 1913 bereid om met het Verdrag van London die onafhankelijkheid te erkennen. De Albanezen hadden het Osmaanse Rijk decennia lang beschouwd als de beste bescherming tegen de expansiedrift van hun buren (al hadden ze wel geijverd voor meer autonomie binnen dat rijk), maar toen de Osmanen van de Balkan werden verdreven, was onafhankelijkheid de enige overlevingskans.
De spanningen tussen Rusland en Oekraïne raken ook de Scandinavische landen Zweden en Finland die beide geen lid zijn van de NAVO. De Finse premier Sanna Marin zei deze week dat zij het zeer onwaarschijnlijk acht dat haar land in haar regeerperiode toe zal treden tot het militaire bondgenootschap. Net als de NAVO-landen maakt zij zich ook ongerust over de dreigende situatie rond Oekraïne. Een inval van Rusland zal ook van de kant van Finland beantwoord worden met harde sancties. En niemand zal ons kunnen verhinderen toe te treden tot de NAVO, zei ze. Maar voorlopig houdt Finland het bij een onafhankelijke positie en bij de praktische samenwerking met Rusland die ook al tijdens de Sovjettijd bestond. In de publieke opinie is er onvoldoende steun voor een koersverandering. Een recent onderzoek laat zien dat 28% van de Finnen voor aansluiting bij de NAVO is, een stijging ten opzichte van vorige polls. Maar 42% is nog altijd tegen. De rest weet het niet.
Militairen op Gotland
Zowel in Zweden als in Finland zijn de militairen extra waakzaam. In Zweden heeft het leger zijn aanwezigheid op het strategisch gelegen eiland Gotland in de Oostzee versterkt. Vorige week arriveerde een groot aantal militairen op het eiland met groot materieel. Aanleiding was de toename van Russische landingsvaartuigen in de Oostzee. ‘Het is glashelder dat er een risico is.’ zegt de Zweedse minister van Defensie Peter Hultqvist ‘Een aanval op Zweden kan niet worden uitgesloten. Het is belangrijk te laten zien dat we niet naïef zijn.’ Ook het Nederlandse amfibische marinetransportschip Zr Ms. ‘Rotterdam’, dat onderdeel is van de militaire structuur van de NAVO, is richting de Oostzee gestuurd.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Laatst hoorde ik ‘m toevallig,‘Bela Lugosi’s Dead’ van Bauhaus en het viel me zo op dat er weinig sleet in zat, dat het nummer na 43 jaar nog steeds fris en dansbaar (vandaar de 12 inch) klinkt. En dat kun je van een heleboel muziek uit die tijd niet meer zeggen: veel klinkt gedateerd, ah gossie, jeugdsentiment.
Maar Bela Lugosi’s Dead, heeft de tand des tijd goed doorstaan. Ik weet nu ook pas wie Bela Lugosi was. (En wat Bauhaus is: ik heb het schoolgebouw in Dessau inmiddels bezocht, want ik houd wel van die strakke architectuur).
COLUMN - Het aantal besmettingen kan de komende weken oplopen tot 75.000 per dag, misschien zelfs meer, waarschuwde Ernst Kuipers vrijdag op z’n allereerste persconferentie als minister. De onderliggende toon was geruststellend: een besmetting met omikron lijkt een minder heftig verloop te hebben; dan kun je maar beter deze variant krijgen dan een andere.
Is de pandemie achter de rug als (zowat) iedereen die niet gevaccineerd is, besmet is geweest? Want dat leek Kuipers te suggereren: ‘Dan zijn we er doorheen.’ Zo ging het inderdaad bij de Spaanse griep – minus de vaccins dan, want die waren er toen niet.
De gedachte dat het nu ook zo gaat, lijkt me optimistisch. Allereerst is corona veel besmettelijker dan de Spaanse griep en reizen we nu collectief aanzienlijk meer en sneller: we verspreiden het virus, in al zijn varianten, razendsnel over de hele wereld. Er is geen plek op de wereld waar het virus nu niet rondwaart; dat was bij de Spaanse griep anders.
Ten tweede zijn er veel mensen die – net als bij Q-koorts gebeurde – langdurige, mogelijk blijvende schade overhouden aan een doorgemaakte besmetting. Daarvoor hoef je niet eens op de ic te zijn beland, het geldt ook voor mensen die thuis hebben uitgeziekt. Om welk percentage het precies gaat, is onduidelijk, maar sommige experts schatten dat het mogelijk één op de tien is van iedereen die ziek werd van corona. Dat zijn akelig veel langdurig zieke mensen, onder wie onverwacht veel jonge.
Nadat ik schreef over Jeff Mills vroeg ik me af wat onze eigen techno-pionier, Orlando Voorn, dezer dagen doet. Voorn haalde in de jaren ’90 de Detroit-sound naar Nederland, maar lijkt tegenwoordig een beetje een vergeten legende. Aan hem ligt het niet: hij produceert nog altijd het ene na het andere album, vooral techno, maar vorig jaar ook album met soul-house. Voorn bracht ook muziek uit onder tal van aliassen, waaronder in zijn beginjaren als The Living Room. Onder deze naam maakte hij in 1994 het meer experimentele technoalbum Roomservice – volgens deze reviewer een “criminally underrated record”.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.