Wereldtemperatuur update januari 2010

Serie:


Krap een maand geleden schreven we hier over de ontwikkeling van de opwarming van de aarde door de cijfers tot en met 2009 te presenteren. En van daaruit leek het ons wel een goed plan om maandelijks een update te brengen. Hiervoor gebruiken we een overzicht waarin de belangrijkste temperatuurmetingen uit de wereld gecombineerd worden. Hiermee krijgen we een zo neutraal mogelijk beeld (waarover na de breek nog wat meer).

Het overzicht is gebaseerd op de metingen van UAH MSU, RSS MSU, GISS, Hadcrut3, NCDC en JMA. We nemen daar maandelijks het gemiddelde van en bepalen ook nog het gemiddelde over alle metingen van de afgelopen 36 maanden (3 jaar) en 132 maanden (11 jaar). En die bieden we u in een grafiek aan:


Nog even over die meetgegevens. Vorige maand was er nogal wat te doen daarover. De gegevens zouden gemanipuleerd zijn en meetstations zouden selectief verwijderd zijn. En daarmee zou dus de waarde van enige zichtbare trend die zich baseerde op die gegevens, verdwenen zijn (Watts, Smith, D’Aleo,…).
Maar zoals wel vaker gebeurt wanneer de de-mens-zit-achter-de-opwarming-van-de-aarde-critici proberen iets onderuit te halen, is het ook dit keer weer niet goed onderzocht (verwarring!). Wat natuurlijk niet wegneemt dat het argument van “manipuleren van meetgegevens” nog jaren zal blijven rondzwerven. Helaas.

Intussen gaan wij ons best doen om maandelijks gewoon de trend weer te geven. En dan mag u zelf het moment kiezen om in paniek te raken. U kunt dat natuurlijk ook overslaan, want dan is het toch al te laat om er nog iets aan te doen. Dan mag u zelf uw conclusies trekken.
En neem eens een kijkje op deze site. Kies channel05 en zet er de hoogst gemeten waarden tot nu toe bij.

Reacties (52)

#1 seven

Mooie duidelijke grafiek Steeph. Je kan zo aan de slag bij de Climatic Research Unit (CRU) van de University of East Anglia. Daar schijnt sinds kort een vacature vrij te zijn. ;)

  • Volgende discussie
#2 Steeph

@seven: Zelfs met de steekpenningen erbij verdient dat niet genoeg :-P

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 OBB

Even voor klimatologie-outsiders als ik: wat zie ik nou op de verticale as? Wat is Wereldtemperatuurafwijking?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 music_animal

Steeph, de grafiek is wat aan de (ver)klein(d)e kant, ik kan nauwelijks ontwaren wat linksboven geschreven staat. Is het mogelijk om de afbeelding groter te uploaden oid?
Goed plan overigens, maandelijkse update brengen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Steeph

@music_animal: uh, als je er op klikt krijg je toch de grote versie?
Zo niet, klik met rechtermuisknop en open in apart venster. Dan krijg je de grootste versie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Steeph

@OBB: Heel globaal gezegd is dat de afwijking van de gemiddelde temperatuur (over een maand over alle meetstations in de hele wereld) ten opzichte van het langjarige gemiddelde (bij de meeste metingen is dat nu bv 1960-1990).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 music_animal

Hmm mijn browser opent ‘m niet 100 % als ik er zo op klik. Openen in nieuw tabblad werkt wel goed, thanks.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Steeph

@music_animal: dan ont-popup ik hem even als dat het effect is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 vandyke

Van de zuidpool is zojuist een stukje ijs afgebroken zo groot als Luxemburg.

Zo’n groot stuk zou eens iedere 50-100 jaar voorkomen.
Of het ook daadwerkelijk te maken heeft met GW is (nog) niet bewezen.

http://www.earthtimes.org/articles/show/311376,billion-ton-iceberg-breaks-away-from-antarctic.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Rob

Ahh goodies! Nice.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 music_animal

@ Steeph
Thanks, beter zo. Met een enkele tik op de backspace ben je toch weer bij ’t artikel terug;)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Anton

Interessanter om te weten waar de branches van Green inc. hebben gemeten en welke ‘correcties’ ze hebben toegepast.

http://scienceandpublicpolicy.org/images/stories/papers/originals/Rate_of_Temp_Change_Raw_and_Adjusted_NCDC_Data.pdf

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Steeph

@Anton: Jouw reactie was verwacht door mijn influisteraar.
Zie ook:
http://wattsupwiththat.com/2010/02/26/a-new-paper-comparing-ncdc-rural-and-urban-us-surface-temperature-data/

Hoe lang denk je dat het duurt voordat dit (niet ge-peer-reviewde) stuk onderuit gehaald wordt?
Ik leg het even naast me neer tot er wel een peer review is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Anton

Belangrijker nieuws is dat dat de UN Pachauri (beknopt CV: http://www.elsevier.nl/web/Opinie/Leon-de-Winter/259150/Goede-wetenschapper-Pachauri-is-een-charlatan.htm ) gaat offeren. Vraag is blijft het daarbij of gaat de UN het IPCC lozen omdat het niet langer bruikbaar is voor hun politieke agenda?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Yevgeny Podorkin

Zo’n groot stuk zou eens iedere 50-100 jaar voorkomen.

Dan is het zeker herfst vandyke…

Want ze donderen bij bosjes in zee hoef niet eens zo lang te zoeken, 2000 en 2005…:

The B15 Antarctic iceberg was the world’s largest recorded iceberg, with an area of over 11,000 km² it was larger than the island of Jamaica. It calved from the Ross Ice Shelf in March 2000, breaking up into several pieces in 2002 and 2003.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 drunkmen

Briljant! Zero content op een hoger plan gebracht, iedere maand dezelfde grafiek (op minder dan een pixel na) en honderd dito reacties. Als dat allemaal mogelijk is, gaat Sargasso nog eens groot worden!

Vraagje tussendoor: is dit nou wetenschappelijk onderzoek of is er een licentie voor deze data?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 MP

@Anton,
Dit zegt Hans Erren op WUWT:
” Hans Erren (03:50:03) :

Warning: People using default excel colours usually have little skill in data processing.”

:D

Nou gebruikt hij zelf ook default colors, maar goed

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 larie

Warmer..agree…een golf..op een golf etc..maar dat de mens denkt daar een rol in te spelen..no way…antropogene flux ?..minor player in the abundantie van de elementen.

Dat is het pijnpunt, de mens denkt als nietig wezen, zich een top of the evolutionrol toe..

Megalomaan idee.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Dr Banner

@18

De wereld is rond. Haar oppervlak is eindig.

Golf op golf en rol in evolutie: ja, in het geologische verleden is de mens nietig. Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst, zeker niet voor de nabije toekomst (de komende eeuwen).

In het heden is de mens zelf een geologische factor geworden (wereldwijd in de jongste paar honderd jaar, op continentale schaal in Europa en Azie als een paar duizend jaar). Als je dat niet in de doorgeinterpreteerde klimaatmetingen wil zien — kijk dan naar landgebruik, afvoeren van water en sediment in rivieren met/zonder dammmen en snelle erosie door landbouw, schaarste aan grondstoffen, schaarste aan oerbos/woud, schaarste aan vis etc… Daar is allemaal zeker weten op mondiale schaal dikke impact.

Maar, stel jij: het klimaat dat zou zo veel groter en sowieso variabeler zijn van aard (/seth) zijn, dat significante invloed van de mens (net als de andere aardse klimaatfeedback onderdelen zoals plankton, landvegetatie, het CO2 vastleggend vermogen van de continenten en oceaan etc.) er op ondenkbaar is? Yeah right.

Het is geen megalomanie, maar het omgekeerde. de wereld is _kleiner_ dan je denkt!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 larie

U weet dus wat ik denk..knap;(

Weet U wat U denkt, in retrospect ?

Ik ben niet zo van de “je” btw…Ikea das niks..die begonnen er
mee dat geju.

U Dr? Banner weet toch, indien U Dr is( ik ben kwa papiertjes iets boven dat nivotje uitgestegen ) , dat het Internet geen truck is en de Co2 flux uitermate ingewikkeld en , at this point in time, nog niet begrepen is..toch?

Om je als Dr te profileren op een blog..pffft.

Neem een kitkat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 larie

Er komt toch een moment dat ik, ondanks mijn zwakke momenten die ik heb, bedenkt wat is dit getwitter op die hyve’s/blogs nu eigenlijk van betekenis voor mijn dingen met andere personen.

Soort van roep..ik ben hier en ik denk zus en zo?

Mail/reaguur je dingetjes..soms ietwat met dansende vingers.

Lastig..na enige tijd, dat webgedoe is vrij fris, kom je toch uiteindelijk terug op het vis-a-vis kontakt.

Dat is wat telt.de ene smoel tegen de andere.

No offence ment btw.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 ghb

waarom staat het mekka van de stijlloze nsb brigade er niet bij? die roze fascisten halen nu al 2 maanden de pluimverwachting van weer.nl er bij om hun klimaat hoax te onderschrijven, nu weer.nl dit zelf vet onderuit haalt hoor je de stijlloze roze handtasjes brigade niet

http://www.weer.nl/nl/home/weer/weer_in_het_nieuws/weernieuws/archive/2010/february/ch/7829e444ae/article/winter_bij_ons_koud_maar_elders.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 seven

@ghb 22 De pluimverwaching is niet die van weer.nl, maar die van weerman Marco Verhoef z’n site http://www.weerplaza.nl/15daagseverwachting/default_pluim.asp?r=midden

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 ghb

er werd stijlloos verwezen naar weer.nl
http://www.weer.nl/nl/home/weer/pluimverwachtingen.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 DrBanner

@20, 21 *plop* u weet toch

waar ik jij zei wil ik u zeggen
waar ik je zei wil ik men zeggen

Ik acht de CO2 flux beter gemeten en begrepen dan de rest van het klimaat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 seven

@larie mooi geschreven en leuk om eens het achterste van je tong te horen/lezen. Verder zijn het natuurlijk paerlen op dit i-medium. 80 +procent van de communicatie is non verbaal, en dit is verbaal noch non-verbaal. ;)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Harry

Er is geen reden om bij 0,76º temperatuurafwijking in een periode van 100 jaar in paniek te raken. Wie wordt er nu 100?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 Michel

Het lijkt me prima om de feiten rond klimaatverandering te brengen, maar elke maand een update? Krijgen we dan discussie of een warme maart iets zegt over klimaatverandering?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Steeph

@Michel: Het is vooral een manier om altijd de meest actuele gegevens beschikbaar te hebben. Vooral ook om van opmerkingen af te zijn als “Er is geen opwarming de laatste 10 jaar”

En verder zegt een warme maart (in NL waarschijnlijk) niets over deze grafiek. Daarom staan die twee dikkere lijnen er ook bij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 DJ

samen met de co2 lijn … lekker iedere maand de correlatie updaten – het hele lange weer
iemand een natuurlijke variabel (cause) die per maand bijgewerkt wordt?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 mescaline

Ik volg de skeptische drunkmen, DJ…
Moe.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#32 DJ

het spel

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#33 MP

drunkmen het wonderkind skeptisch LOL

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#34 drunkmen

Niks skepsis.
Iedere ochtend gloort er wat, dan een fotootje of een citaat, eventueel een kamerstuk of andere saillante rubriek en voor je het weet is de dag weer voorbij met de zzz-post. Vrijdags corvee, op zondag de verplichte 1 procent kunst. Alleen het klimaat was nog een probleem, teveel incidentenpolitiek. Deze briljante formule past keurig in het business model van Sargasso.
Ik maak me alleen zorgen of de de rechten wel zijn afgekocht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#35 JLaan

@Drunkmen
Er zit een knop op de tv.

En op je computer…voor het geval dat je het nog niet wist.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#36 Napoleon

Een maandelijkse update? lol

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#37 hDeVries

zo’n grafiekje van 100 jaar zegt helemaal niets. De temperaturen waren 500 jaar geleden hoger dan nu. De ‘kleine ijstijd’ (1430-1850) is eigenlijk nog maar net voorbij, waarvan we nu nog herstellende zijn; dus het is geheel logisch dat je een steigende lijn ziet. Wanneer je echter over een periode van een paar duizend jaar kijkt zie je dat we nu een heel gemiddelde temperatuur hebben.
Overigens hebben we pas sinds de jaren ’70 satelieten die de temperatuur in de gaten houden, en pas sinds een paar decenia worden er temperaturen op wetenschappelijke basis bijgehouden door meteorologen; eerdere gegevens kun je alleen met andere methodes (boomringen, sneeuwlagen) achterhalen, wetenschappelijk kun je die verschillende meetmethoden niet zomaar bij elkaar in 1 grafiekje plaatsen en conclusies trekken. MAW, gezien er vroeger nu eenmaal geen satelieten waren valt er geen data te vergelijken en al helemaal niks te voorspellen (zonder glazen bol)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#38 DJ

Je kunt niet argumenteren dat het logisch is een stijgende lijn te zien en vervolgens concluderen dat er niets te voorspellen is zonder glazen bol …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#39 JLaan

@37
zo’n grafiekje van 100 jaar zegt helemaal niets. De temperaturen waren 500 jaar geleden hoger dan nu.

Wie zegt dat het 500 jaar geleden warmer was dan nu? Craig Loehle, de Noormannen die wijn aan het verbouwen waren op Groenland? Of IceCap?

Bronnen graag en niet die van Watts, Elsevier, Sepp.org of andere NeoConthinktanks.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#40 Carlos

Oh gelukkig hDeVries zegt dat we voorlopig (de komende 1000 jaar) niks kunnen concluderen. Ik ga weer even verder met Grand Theft Auto IV, tot over 1000 jaar mensen!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#41 Anton

@39, 40. De opvattingen van H. de Vries zouden wel eens dichter bij de werkelijkheid kunnen staan dan het gehoax van WG2 en WG3. By the way, echter wetenschappers beginnen zich een mening te vormen over WG1:

http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/memo/climatedata/uc3902.htm

Waar blijft trouwens het Nederlandse parlementaire onderzoek? De kiezer moet voor 9/6 duidelijk toch worden verteld welke partijen meehuilen met de wolven in het bos en welke partij zelfstandig nadenkt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#42 MP

Wat is er nou toch mis met een update en aansluitend wat nieuwtjes en/of een linkdump?

@JLaan, 500 jaar geleden was het volgens hDeVries warmer dan nu en zaten we bovendien in de kleine ijstijd :P

@hDeVries,

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#43 . Gert Visser

Ach, die hockey stick neemt niemand meer serieus sinds de ontmaskering van Phil Jones c.s. Lache dat MP daar nog mee op de proppen komt. Loopt toch niet achter?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#44 DrBanner

@43 MP komt helemaal niet op de proppen met een hockeystick van Phil Jones. Je loopt zelf achter.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#45 Polderboy

Nog een kleine aanvulling op die paper van D’Aleo en Watts “Surface Temperature Records:Policy Driven Deception” waarin ze onder andere beweren dat NOAA selectief weerstations zou hebben verwijderd na de jaren ’90.

Het blijkt dat er wereldwijd geen stations zijn “verwijderd” van de dataset, maar dat er retroactief data is toegevoegd aan de verzameling. En wel data van weerstations waar alles nog met de hand genoteerd is, en die na zeer geduldig monnikenwerk in de afgelopen decennia zijn overgetypt en aan de verzameling zijn toegevoegd. Dat monnikenwerk blijkt nog steeds gedaan te worden en we mogen dus verwachten dat ook over de decennia na ’70 en ’80 nog meer data zullen zien verschijnen. Die de trends etc. alleen nog maar meer zullen verfijnen.

Dit gegeven was al in 1997 gemeld door Thomas Peterson and Russell Vose (de dataverzamelaars van het GHCN).

http://www.yaleclimatemediaforum.org/2010/01/kusi-noaa-nasa/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#46 Polderboy

Maar het meest komische van D’Aleo en Watts is toch wel dat ze geen enkele “area weighting” hebben gedaan. Vooral omdat zij zelf zo gespitst zijn op UHI en rurale weerstations.

En nu vergeten ze zelf voldoende gewicht te geven aan gebieden waar weinig weerstations staan en geven daarmee een onevenredig groot gewicht aan gebieden waar zeer veel weerstations staan.

Wanneer je daar even bij stilstaat is het eigenlijk te triest voor woorden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#47 Steeph

@.Gert Visser: Dat is een grafiek van alleen NL. En die is gemaakt op basis van metingen (zover historisch bekend) en niet boomringen.
Dus uw punt is?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#48 drunkmen

@42, MP: Ja! Een dagelijks bijgewerkte prent van het lopende 25-jaarsgemiddelde, dat zou nog eens een trap overtreffen zijn.

@47, Steeph: Nee, geen boomringen inderdaad. Eerder schreef je geloof ik iets als ‘veel beter onderbouwd’. Wel eens (of iemand anders hier) gekeken naar de basis van meer dan 60% van de Nederlandse stick?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#49 MP

@drunkmen,

25-jaarsgemiddelde, nee dat lijkt mij inderdaad niet zinvol…het ging toch vooral om de nieuwe maandgegevens?

Zo ver ik het begrepen heb baseert Buisman 1. 2. 3. 4. 5. zich vooral op historische gegevens, bijvoorbeeld hoe vaak trekvaarten dichtgevroren waren en dergelijke. De eminente geleerde Cees de Jager (de held van seven) gebruikte dit zelf als argument om het bestaan van de kleine ijstijd te onderbouwen.

Hoe de betrouwbaarheid van deze gegevens zich verhouden tot het instrumentale tijdperk weet ik niet.

Uit de reeks blijkt dat de hoge temperaturen van de laatste jaren op zichzelf niet uniek zijn, maar waar wat wel uniek lijkt op basis van de gegevens die we op DIT moment hebben is dat de temperaturen in opeenvolgende jaren hoog uitvallen (ook zichtbaar zowel in de winter- als de zomertemperaturen). Tot circa 1980 past het allemaal prima in de historische reeks echter m.b.t. de laatste decennia wijkt het steeds meer af. Maar ook dit zou wat mij betreft alleen een aanwijzing zijn (geen bewijs) dat er mogelijk andere dan natuurlijke factoren een rol spelen. Ik heb echter nog geen enkele verklaring gehoord voor de recente stijging op basis van natuurlijke factoren (of meer specifiek een combinatie daarvan) die de toets der kritiek heeft kunnen doorstaan. Tot er een betere komt blijft voor mij het versterkt broeikaseffect vooralsnog de beste verklaring. Ik kijk dan ook uit naar meer en betere gegevens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#50 drunkmen

@MP
Je kunt gewoon een boek van Buisman openslaan en een paar jaren lezen, helaas niet meer via Google Books wegens auteursrechten. Dan zie je zaken als: In maand A is het erg onstuimig met hevige zuidwesterstorm waardoor molen B te C verloren gaat. Of: Overstroming na dijkdoorbraak te D. Of: Graanoogst wegens extreme droogte te E mislukt. Een heus herculeswerk. Tussen de bronnen zitten zo nu dan ongetwijfeld reeksen van waarnemingen, maar over een periode van 500 jaar bezien is dat relatief fragmentarisch.

Maar hoe kom je hiermee aan een jaartemperatuur tot een tiende achter de komma nauwkeurig?
Op basis van de bronnen is van ieder jaar de winter kwalitatief beoordeeld met een 9-punts schaal van zeer mild tot zeer streng en de zomer van zeer koel tot zeer warm. Aan deze twee schalen zijn temperaturen gehangen die overeenkomen met een veronderstelde normaal verdeelde temperatuur op basis van de waarden van instrumentele periode (dus na 1700). Bijvoorbeeld: in 1307 wordt zowel zomer als winter ingedeeld in categorie 5, dus gemiddeld. De gemiddelde jaartemperatuur van 1307 is dehalve gelijk de gemiddelde temperatuur na 1700, 9.3°C.

Afijn, je moet wat, in deze historische context lijkt me deze methode heel billijk. Aanmerkingen kan eenieder zelf bedenken, verstandig dat het KNMI zelf die historische waarden niet in een grafiek over klimaatverandering presenteert.
Steeph meent dat dit iets beters oplevert dan boomringen en zelfs dat het ‘statistisch veel beter onderbouwd’ is dan bovenstaande ‘belangrijkste globale temperatuurmetingen gecombineerd’.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#51 MP

Hulde dat je het boek hebt bekeken!

Maar ach drunkmen Cees de Jager heeft aan een paar trekschuiten en fraaie winterprenten uit de 16de/17de eeuw met een achterhaalde Zonnevlekkenreeks genoeg om te suggereren dat de koperen ploert de grote boosdoener is, daar is enige scepsis vanzelfsprekend niet op zijn plaats. En wat hadden we veel sneeuw deze winter, de Buisman uit 2900 zal nog eens extra benadrukken dat het een strenge winter met elfstedentochtkansen was in 2009/2010.

LIC en MWP zijn duidelijk waarneembaar in de reeks, maar ik vermoed dat menig scepticus een grotere variatie had verwacht.

Het lijkt toch dat de perceptie van de betrouwbaarheid van de historische gegevens afhankelijk is van de context. In het geval van de recente opwarming blijkbaar toch vooral niet zo en in het geval van de zon toch vooral wel.

En misschien is het je niet opgevallen, maar ik heb bewust de “statistiek” achterwege gelaten in de laatste reeks (statistiek die ik in de eerste post genuanceerd heb), en ook langere jaargemiddelden genomen. En het lijkt mij dat je toch niet echt te klagen hebt over de spreiding in de 5 of 9-punts schaal.

*gaat nog op zoek naar een Europese reconstructie*

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#52 drunkmen

Nou, tot enige tijd terug kon iedereen met 4 muisklikken dat doen. Als ik zo’n hockeystick zou hebben willen kleien, dan zou ik dat zeker hebben gedaan. Gewoon om te weten of het relevant is.

Zon & skeptici, voer voor seven, het zal wel (wat is LIC en MWP nu weer?).

Het gaat juist om de schaal en de spreiding daarvan, of beter gezegd de gevolgde methoode. Veronderstel dat voor 1500 de temperatuur een graad lager zou zijn geweest in Nederland. Zou je dan de temperatuursverandering rond 1500 aan de hand van zo’n proza-analyse terugzien? Mits niet te abrupt, lijkt dat me sterk. De schaal is kwalitatief en in teksten zullen vooral relatieve verschillen te vinden zijn. Met boomringen zal vast van alles mis wezen, maar als instrument lijkt het toch vrij absoluut. En is een schaal afgeleid van data na 1700 een handige keuze om zo’n hypothetisch temperatuurverschil op te sporen?

  • Vorige discussie