Het gelijk van Baudet

ANALYSE - Als de gevestigde politiek het extreemrechts populisme wil stoppen, moet ze eindelijk serieus werk gaan maken van democratisering.

Wat hebben D66, Fortuijn en Thierry Baudet met elkaar gemeen? Twee dingen: ze veroorzaakten alle drie een stembusrevolutie, en alle drie hadden ze op dat moment een sterke democratiseringsagenda.

Stembusrevoluties gaan altijd gepaard met een schreeuw van het volk om beter gehoord te worden.  Een deel van het succes van Baudet valt daar dan ook mee te verklaren. En daar zouden we een keer wat van mogen leren. Onze democratie faalt namelijk op vier punten:

Vier democratische tekorten

Ten eerste bij het parlement. De kritiek van Baudet dat de debatten in het parlement slechts voor de bühne is, is voor een groot deel terecht. Voor aanvang van ieder debat zijn de standpunten van de oppositie en de coalitie al lang duidelijk: afgezien van wat details zullen zij nooit iets aan elkaar toegeven. Politieke besluitvorming vindt in ons land achter gesloten deuren plaats, en niet in de tweede kamer. Die is er voor de show.

Ten tweede worden belangrijke posten nog altijd via de partijpolitieke handjeklap gevuld. Een burgemeester of commissaris van de koningin is in praktijk altijd een afgedankt kopstuk van een grote partij. Outsiders krijgen geen kans, en de sollicitatie is niet openbaar.

Ten derde heeft het politieke midden zojuist het referendum weer afgeschaft. Natuurlijk, Baudet heeft zelf de aanleiding daarvoor gegeven, door het misbruik van de gebrekkige referendumwet voor een proteststem tegen de EU. Maar dat doet er niets aan af dat een groot deel van het volk zich nu volkomen terecht de mond gesnoerd voelt.

Ten vierde gelden deze zaken nog veel sterker voor de Europese politiek: een machteloos parlement, een ondoorzichtige benoemingencultuur, en geen directe inspraak. Hier voelt de bevolking zich al helemaal niet gehoord, en terecht.

Dit zijn vier punten waar politieke partijen maar beter niet lacherig over kunnen doen, want populisten als Baudet weten het maar al te goed te gebruiken om hun achterban te vergroten en te mobiliseren.

Een bekende agenda

Natuurlijk is het democratisch tekort niet de hele verklaring voor het succes van Baudet. Hij maakt zich ook populair met andere standpunten, die een stuk minder nobel en verstandig klinken: vreemdelingenangst, een anti-EU-verhaal, en een botte ontkenning van de noodzaak om de economie te verduurzamen.

Maar dit is allemaal geen nieuw verhaal. Internationaal vinden we het bij Le Pen en bij Trump, en nationaal herkennen we hierin het volledige programma van Wilders. Door Baudet wordt het nu in potsierlijke quasi intellectuele zinnen gegoten, en gelardeerd met de meest idiote complottheorieën en al dan niet bewuste verwijzingen naar fascistoïde denkers. Maar het is in feite slechts oude wijn in nieuwe zakken.

Het mag niemand meer verbazen dat een kleine 25% van de mensen geen problemen heeft om achter zo’n programma aan te lopen. Op haar pieken haalden de LPF, Wilders, en nu PVV en FvD samen precies dat aantal. Het is een redelijk constant maximum aan steun die partijen met veel theater en extreemrechts gedachtegoed ‘bij ons’ kunnen binnenslepen.

Business as usual

Heel erg bedreigend voor de status quo is dat ook allemaal niet. Want als er partijen zijn die met Baudet willen regeren, dan zijn dat de VVD en het CDA, eventueel samen met Wilders. Als deze combinatie ooit een meerderheid zou gaan vormen, dan is er gelijk een probleem: Wilders en Baudet zullen niet alleen met hun coalitiepartners moeten dealen, maar ook nog eens met de realiteit.

En dan komen ze vanzelf in een lastig parket. Nederland laat immers al decennialang zo min mogelijk immigranten toe als praktisch en juridisch mogelijk is. Dus wat valt er nog te stoppen? Er is helemaal geen geloofwaardige Nexit uit te tekenen, die ook nog eens miljarden opbrengt. Dus wat valt er te verkopen? En het blokkeren van de energietransitie: dat gebeurde toch al. Dus waaruit bestaat dan de beloofde verandering? Het enige wat een kabinet Baudet/Wilders rest, is een grote bek opzetten over alle voornoemde punten, terwijl er niet geleverd wordt.

En laat dit nu juist precies zijn wat VVD en CDA al jaar in jaar uit praktiseren. Wilders en Baudet zullen kortom precies gaan lijken op hun nieuwe coalitiepartners. Er komt een coalitieakkoord met ronkende taal richting de EU en immigranten, maar wat uiteindelijk overblijft zal precies hetzelfde beleid zijn als CDA en VVD de laatste twintig jaar gevoerd hebben.

Na vier jaar zal dit de achterban echt een keer gaan opvallen. En dan? Dan is het tijd voor de volgende populist die ten strijde trekt tegen het partijkartel, waar op dat moment Baudet en Wilders deel van uitmaken. Tenzij …

Democratisering

Tenzij er eindelijk werk gemaakt wordt van democratisering. Want op dat dossier hebben de populisten wel degelijk een punt.

Maar helaas zijn VVD en CDA op dat punt toevallig juist de slechtste partners denkbaar. Deze twee zijn immers precies die centrale machtspartijen die al decennialang iedere poging tot democratisering torpederen, blokkeren, en met succes de nek omdraaien.

De andere partijen zouden de doorbraak van Baudet echter moeten zien als een nieuwe wake-up call. Als zij een weerwoord willen hebben op rechts populisme, dan zullen ze niet alleen moeten benoemen wat er verkeerd aan is, maar ook waar populisten gelijk in hebben, en daar bovendien een eigen verstrekkende agenda voor moeten opstellen.

Vier actiepunten

Pleit voor het snel invoeren van een nieuwe en betere referendumwet, een wet die niet voor misbruik vatbaar is, simpelweg doordat ieder alternatief vóórdat erover gestemd wordt is uitgewerkt, en doorberekend moet zijn, zodat na het referendum ook geen discussie meer nodig is.

Pleit voor het rechtstreeks verkiezen van burgemeesters en de commissaris van de koningin. Of als dat een brug te ver is, en het echt via de raden moet, dan in ieder geval met een open inschrijving, en een transparante procedure. En kies die burgemeester en commissaris dan direct na de verkiezingen.

Pleit ook voor een beter systeem dan het coalitiesysteem, met de eindeloze kabinetsvorming die toch al steeds lastiger wordt, waarbij de tweede kamer telkens effectief voor vier jaar buitenspel wordt gezet en inderdaad wordt gedegradeerd tot een circus. Los het op door een zakenkabinet zonder coalitieakkoord te installeren, en laat de tweede kamer regeren. Ik schreef er eerder al over.

Bepleit dit bovendien niet alleen op nationaal niveau, maar ook voor de EU.

Perspectief

Dit zijn allemaal geen radicale en onrealistische punten, die je vooral bij extreemrechts moet laten. Een land als Zwitserland, waar dit voor de hand liggende zaken zijn, is geen extreemrechts land. Het is ook geen anarchie, geen derde wereldland, en geen bananenrepubliek, integendeel. Natuurlijk worden ook daar wel eens rare beslissingen genomen – ook Zwitsers zijn mensen. Maar de politiek is er stabieler, en er is meer draagvlak voor politieke beslissingen. En het Nederlandse volk is niet stommer dan Zwitsers.

Al deze voorstellen passen bij een fatsoenlijke linkse- of middenpartij, en een heel groot deel van de bevolking snakt naar dat verhaal. De rest zal zich erin kunnen vinden als het nu eens niet door pedante paniekmannetjes met een dwaas programma verkondigd wordt, maar door evenwichtige politici in concrete voorstellen wordt gegoten.

Dit geldt vooral voor D66 en GroenLinks, die de afgelopen paar jaar hun traditionele taak op dit terrein gruwelijk verzaakt hebben. Maar het geldt zeker ook voor de andere partijen, die hierin tot nu toe nauwelijks ooit iets geleverd hebben.

Het populisme heet niet voor niets populisme. Het zal bloeien totdat haar impliciete doel wordt bereikt: een betere democratie. Voor alle andere partijen is er daarom werk aan de winkel.  Want als ze doorgaan op de oude voet, zal het gelijk van Baudet en andere populisten zich telkens weer tegen hen blijven keren.