Ruimere bevoegdheden voor de AIVD

Privacy First noemt het een draconisch wetsvoorstel, de aanpassing van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten die het kabinet gisteren heeft ingediend. Het wetsvoorstel vormt een acute bedreiging voor de privacy van iedere Nederlander, volgens deze privacy-waakhond, vanwege de mogelijkheid die de AIVD krijgt om massale internettaps uit te voeren of zoals het ook wel wordt genoemd, een sleepnet uit te werpen over al het internetverkeer. "Met de invoering van de sleepnetbevoegdheid," schrijft David Korteweg van Bits of Freedom, "kunnen de geheime diensten straks alle communicatie van grote groepen onschuldige mensen – zoals alle appjes vanuit een bepaalde stad – in bulk verzamelen en vervolgens gaan analyseren." Ze mogen de data drie jaar opslaan. Voordat de gemoderniseerde bevoegdheden worden ingezet, is toestemming van de minister en een onafhankelijke commissie met rechterlijke en technische achtergrond nodig, de zogeheten Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), staat in het persbericht van minister Plasterk. De minister verdedigt zijn plannen met termen als 'modernisering', die noodzakelijk zijn vanwege technologische ontwikkelingen, en benadrukt de onafhankelijkheid van de toetsing. Ook de CIVD, de commissie die achteraf het handelen van de AIVD toetst wordt versterkt en gaat fungeren als klachtencommissie.

Door: Foto: AJC1 (cc)
Foto: ssoloveys (cc)

Hoezo, ‘open overheid’?

OPINIE - Het initiatiefwetsvoorstel Wet open overheid (Woo) zal op termijn de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) gaan vervangen. Het doel van deze nieuwe wet is – aldus de memorie van toelichting – om overheden en semi-overheden transparanter te maken, om zo het belang van openbaarheid van publieke informatie voor de democratische rechtsstaat, de burger, het bestuur en economische ontwikkeling beter te dienen. Dit klinkt prachtig en velen zullen straks met deze nieuwe wet te maken krijgen. Met name advocaten en journalisten, maar ook de ‘gewone’ burger.

Het schetst dan ook mijn verbazing dat in dit wetsvoorstel – dat als doel heeft transparantie te bevorderen – de mogelijkheid is opgenomen om informatie onder voorwaarden te verstrekken waarbij de verkrijger die zich niet aan deze voorwaarden houdt een misdrijf pleegt. Dit lijkt haaks te staan op de doelstelling van deze nieuwe wet. Maakt niemand zich daar druk om? Ik wel. Wellicht ten onrechte, in dat geval verneem ik dit graag.

Ter illustratie. Op grond van de Woo kan een bestuursorgaan straks besluiten om verzochte informatie – die eigenlijk op grond van de uitzonderingsbepalingen niet verstrekt mag worden – alsnog te verstrekken onder de voorwaarde dat de verzoeker de verstrekte informatie niet of slechts beperkt verder mag verspreiden. Ook kan het bestuursorgaan besluiten deze informatie uitsluitend aan de verkrijger te verstrekken.

De overheid wordt hierdoor wellicht transparanter, maar dan alleen ten opzichte van een selecte groep personen of één enkele persoon waarbij de door hen verkregen informatie met niemand anders gedeeld mag worden. Doen zij dit wel, dan houden zij zich niet aan de gestelde voorwaarde(n) en plegen zij een misdrijf waarop maximaal één jaar gevangenisstraf staat of een geldboete van de vierde categorie.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: JT (cc)

De week van het geld

OPINIE - De afgelopen week vond de week van het geld plaats, een voorlichtingsweek voor basisschoolleerlingen over verstandig omgaan met geld. Maar wat hebben we in deze periode nog meer kunnen leren over geld? Allereerst dat openbaarheid en privacy geen prioriteiten zijn voor de grote mensen in de financiële wereld.

Zo kreeg de Volkskrant afgelopen week geen gelijk in een Wob-zaak tegen De Nederlandse Bank. De krant had twee verslagen willen zien over het handelen van DNB bij de nationalisatie van de ABNAmro bank en Fortis Nederland. Volgens de rechter is hier de Wet op het financieel toezicht van toepassing. Die wet bepaalt ‘strikte geheimhouding’ van gegevens die gaan over financieel toezicht. Met andere woorden, hoe De Nederlandse Bank toezicht houdt op een miljardendeal, mag op geen enkele wijze naar buiten komen. Is dat toezicht dan uiteindelijk geen algemeen belang. Namens ons, burgers?

Staatssecretaris Fred Teeven kwam de afgelopen week in het nauw door onthullingen over een miljoenendeal die hij in 2000 als vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie had gesloten met een crimineel, drugshandelaar Cees H. In ruil voor een bescheiden bedrag zorgde de Staat der Nederlanden voor het witwassen van miljoenen ten bate van de crimineel. De Belastingdienst was bewust niet geïnformeerd en liep dus inkomsten mis.

Ondanks deze dubieuze transactie, hield Teeven het vertrouwen van regeringspartijen VVD en PvdA. Zijn baas, minister Opstelten, leverde een buitengewoon knullige verdediging van de deal. Hij kon veel vragen van de oppositie niet goed beantwoorden, zodat onze volksvertegenwoordigers hun controletaak in feite niet goed hebben kunnen uitoefenen. Of er ooit nog klaarheid komt in deze zaak is de vraag. In elk geval niet op korte termijn, want de regeringscoalitie wil vlak voor de verkiezingen natuurlijk geen gedonder.

Foto: copyright ok. Gecheckt 03-03-2022

Een jaar Wobben

REPORTAGE - Ruim een jaar lang hebben we bij Sargasso ‘ge-Wobt’: documenten opgevraagd met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur. Tijd voor een tussenbalans: hoeveel moeite kost het, wat levert het op?

Om maar met de deur in huis te vallen: Wobben is een taai proces. Wie er daadwerkelijk profijt van wil beleven, moet geduld hebben. Héél veel geduld. En tijd. Beide hebben de meeste journalisten niet. Terwijl het toch bij uitstek journalisten zijn die het middel (zouden kunnen) inzetten. Maar Wobben kost dusdanig veel inspanning dat veel journalisten de moed maar hebben opgegeven. Ze laten zich ontmoedigen, afpoeieren, uitputten, overbluffen, zeg maar: slopen.

Door een waar leger aan duurbetaalde Wob-ambtenaren en gespecialiseerde juristen die namens de overheid – van uw en mijn geld dus – niets anders doen dan bekijken hoe ze documenten niet hoeven vrij te geven en hoe ze de verzoeker kunnen afschudden. Laat u niks wijsmaken door ambtenaren die anders beweren. Ze zullen zeggen: een zorgvuldige afweging en verstrekking kost nu eenmaal tijd, documenten moeten worden gescreend op gevoelige, niet-openbare gegevens, we moeten waken over de privacy en bladiebla.

In werkelijkheid kost niet het verstrekken van documenten tijd, maar het weigeren. We hebben meegemaakt dat we een afwijzingsbrief kregen van tien (!) kantjes vol juridische haarkloverij, overzichten van jurisprudentie enzovoort om uit te leggen waarom één (!) document niet kon worden vrijgegeven. Daar is dus een jurist een volle week full time mee bezig geweest.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Open landen | Gesloten landen

Ongeveer de helft van de landen met een Wet openbaarheid van bestuur (Wob) levert desgevraagd geen openbare informatie. Dat is de conclusie van het Amerikaanse persbureau Associated Press na een indrukwekkend wereldwijd onderzoek (ga dat zien, ook video, maar wel na het uitlezen van dit stukje aub).

Het persbureau diende bij 105 landen met een Wob (waaronder ook China) een verzoek voor een overzicht van alle arrestaties in het kader van anti-terrorismemaatregelen. Het valt meteen op dat de West-Europese landen slecht scoren. Zuid-Europa en Oost-Europa doen het uitstekend en leveren snel informatie. Ook Turkije, Armenië en enkele Latijns-Amerikaanse landen leveren prompt bruikbare informatie.

Nederland doet het slecht. Niet alleen is ze te laat met het verstrekken van de gevraagde informatie, ook blijkt de informatie niet bruikbaar. Nederland deelt de slechte notering met Rusland, Jordanië, Zwitserland, Bolivia, Colombia en een paar kleine eilandstaatjes.

Nu is de steekproef natuurlijk erg beperkt: slechts 1 verzoek werd gedaan in ieder land, maar dat de Nederlandse openbaarheid van bestuur op zijn zachtst gezegd nogal gebrekkig is, is wel duidelijk: de procedure is een van de traagste ter wereld, terwijl het aantal Wob-verzoeken in Nederland zeer laag is.

 

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Betalen voor openbare stukken

De gemeente Hardinxveld-Giessendam wil Sargasso 120 euro in rekening brengen voor het afhandelen van een verzoek op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De gemeente Nederweert wil ook geld zien. Dit is een principeel verkeerde opstelling van de gemeenten, die ook nog eens indruist tegen nationale en internationale ontwikkelingen op het gebied van openbaarheid van bestuur.

Wat is er aan de hand?

Met behulp van 25 vrijwilligers heeft Sargasso een Wob-verzoek gedaan aan alle gemeenten in Nederland. Het is een betrekkelijk eenvoudig verzoek waarin we alle geografische posities opvragen van camera’s die onder het beheer van de gemeente vallen. We gebruiken die informatie voor een online applicatie waarin het cameratoezicht in Nederland in kaart wordt gebracht.

Met die informatie kunnen we analyses maken, bijvoorbeeld over effectiviteit van cameratoezicht en de gevolgen van beleidsvoornemens zoals de landelijke invoering van kentekenherkenning. De database en de software worden vrijgegeven aan niet-commerciële partijen. Gemeenten en andere overheidsinstellingen kunnen de data ook gebruiken. Dat scheelt mogelijk veel geld – nu moeten gemeenten dure onderzoeksbureau’s inhuren.

Tot nu toe werken de meeste gemeenten goed mee aan het verstrekken van de gevraagde gegevens. Een paar gemeenten gooit echter de kont in de krib, waaronder vooral, Hardinxveld-Giessendam en Nederweert. Zij zullen kosten in rekening brengen voor het voldoen aan ons Wob-verzoek, variërend van 7 tot 22 euro per kwartier speurwerk. Capelle a/d IJssel wilde ook kosten in rekening brengen, maar aangezien ze geen camera’s heeft en geen documenten zal verstrekken, ziet ze er toch vanaf.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Jay Phagan (cc)

Kom op voor privacy: werk mee aan onze mega-Wob

Sargasso zoekt een aantal vrijwilligers dat ons wil helpen met het project Report-a-Cam. Dit is een online applicatie waarin cameraposities met aanvullende data geplaatst kunnen worden. Het doel van het project is om een betrouwbare database samen te stellen waarmee we analyses kunnen uitvoeren naar de effectiviteit van cameratoezicht in Nederland. De database is voor iedereen toegankelijk. De software wordt open source.

Waarom is dit belangrijk?

Met de app kunnen we op termijn bijvoorbeeld een kaart met cameraposities vergelijken met een kaart van de criminaliteitscijfers. Ook kunnen we een helder overzicht geven van de kosten van cameratoezicht en hoe die zich verhouden met de opbrengsten in de vermeende criminaliteitspreventie of -daling. Met deze applicatie kunnen we de feiten terugbrengen in het debat over cameratoezicht. Het is een vernieuwend project dat we in samenwerking met een grote mediapartij zullen uitvoeren.

Waarmee hebben we hulp nodig?

De applicatie is bijna af. We hebben echter nog hulp nodig voor het opvragen van gegevens. Om een betrouwbare database te krijgen, willen we alle cameralocaties opvragen bij Nederlandse politiekorpsen, ministeries, provincies en gemeenten.De ervaring tot nu toe is dat de ministeries en politiekorpsen weinig welwillend zijn en alleen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) de gevraagde gegevens leveren (en dan nog vaak in een haast onbruikbaar formaat). Gemeenten en provincies bevragen we dan maar meteen met een beroep op de Wob.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ambtenaren: uitvoering openbaarheid bestuur kan scherper

Onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken wijst uit dat oneigenlijk gebruik van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) beperkt is. Nog altijd heeft de minister geen oog voor de moedwillige tegenwerking door de overheid die burgers en journalisten ervaren.

Minister Donner stuurde eerder deze week een brief aan de Tweede Kamer. De brief wordt begeleid met de resultaten van een enquête onder ambtenaren. Het rapport rammelt aan alle kanten. Op basis van het onderzoek concludeert de minister dat “de omvang van het probleem van oneigenlijk gebruik van de wet lijkt mee te vallen”. Verzoekers die geld proberen te verdienen aan een traag reagerende overheid, houden daar weinig aan over. De bewindsman constateert ook “dat omvangrijke verzoeken niet in grote getale ingediend worden”.

De minister besteedt slechts één van zijn zestien pagina’s lange kamerbrief aan de kant van de verzoekers. In de praktijk ervaren burgers en journalisten regelmatig actieve obstructie door de overheid. De minister gaat voorbij aan het vaak aantoonbaar onnodige uitstel van de beslissing op een verzoek. Ook spreekt de bewindsman met geen woord over de onzorgvuldige en soms willekeurige censuur waarmee onterecht veel informatie in documenten wordt weggestreept. Aan inbreng voor de minister heeft het niet gelegen. Er is in de afgelopen maand veel kritiek geweest op de eenzijdige plannen van Donner. Naast kritiek hebben de ambtenaren ook tal van goede ideeën in de enquête aangeleverd.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Donner en het ministerie van Informatie

Het lijkt alsof Piet-Hein Donner voor een ministerie van Informatie pleit. Gisteren, op de dag van de persvrijheid, vertelde hij aan een groep journalisten dat de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) wat hem betreft ingeperkt wordt. Nieuwsgierige verslaggevers dienen zich voortaan bij de voorlichting te melden. De toespraak geeft weer eens treffend aan hoe stuurloos de overheid dobbert in de informatiemaatschappij.

Volgens Donner is de huidige Wet openbaarheid van bestuur gebrekkig. De wet leidt tot misbruik, een hoge werkdruk voor de ambtenaren en verstoring van het bestuurlijke proces, wellicht het meest zwaarwegende argument om de Wob aan banden te leggen.

Iedereen die vaak van de Wob gebruik maakt, erkent dat de wet kwalitatief onder de maat is.

Een aantal mensen vindt het inderdaad nodig om bestuursorganen met ingewikkelde Wobverzoeken te bestoken in de hoop dat de beantwoordingtermijnen overschreden worden en dat ze dwangsommen kan incasseren. Hier moet inderdaad tegen opgetreden worden.

De andere problemen hebben vooral te maken met de informatiehuishouding van de overheid, die ondanks alle beloften van een eOverheid nog volstrekt onvoldoende is. Donner klaagt er terecht over dat journalisten (alsof de Wob alleen voor journalisten is…) vaak een schot hagel vuren in de hoop dat één korreltje raak is. Inderdaad moet je een verzoek om informatie breed formuleren, maar dat komt omdat niemand wil of kan vertellen welke documenten beschikbaar zijn. De Wob is een tijdrovende procedure, dus moet je maar veel opvragen (en vreselijk veel onzin doorlezen) om toch aan de benodigde informatie te komen. Sommige landen hebben een register met overheidsdocumenten. Dan kun je gericht vragen. Zo kan het ook.

Volgende