Een jaar Wobben

Foto: copyright ok. Gecheckt 03-03-2022

REPORTAGE - Ruim een jaar lang hebben we bij Sargasso ‘ge-Wobt’: documenten opgevraagd met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur. Tijd voor een tussenbalans: hoeveel moeite kost het, wat levert het op?

Om maar met de deur in huis te vallen: Wobben is een taai proces. Wie er daadwerkelijk profijt van wil beleven, moet geduld hebben. Héél veel geduld. En tijd. Beide hebben de meeste journalisten niet. Terwijl het toch bij uitstek journalisten zijn die het middel (zouden kunnen) inzetten. Maar Wobben kost dusdanig veel inspanning dat veel journalisten de moed maar hebben opgegeven. Ze laten zich ontmoedigen, afpoeieren, uitputten, overbluffen, zeg maar: slopen.

Door een waar leger aan duurbetaalde Wob-ambtenaren en gespecialiseerde juristen die namens de overheid – van uw en mijn geld dus – niets anders doen dan bekijken hoe ze documenten niet hoeven vrij te geven en hoe ze de verzoeker kunnen afschudden. Laat u niks wijsmaken door ambtenaren die anders beweren. Ze zullen zeggen: een zorgvuldige afweging en verstrekking kost nu eenmaal tijd, documenten moeten worden gescreend op gevoelige, niet-openbare gegevens, we moeten waken over de privacy en bladiebla.

In werkelijkheid kost niet het verstrekken van documenten tijd, maar het weigeren. We hebben meegemaakt dat we een afwijzingsbrief kregen van tien (!) kantjes vol juridische haarkloverij, overzichten van jurisprudentie enzovoort om uit te leggen waarom één (!) document niet kon worden vrijgegeven. Daar is dus een jurist een volle week full time mee bezig geweest.

Dit gezegd hebbend: bovenstaande geldt voor gericht Wobben, waarbij de verzoeker op zoek is naar specifieke, hem reeds bekende documenten. En meestal zijn dat dan ‘gevoelige’ documenten waarvan al bij voorbaat valt aan te nemen dat de overheid niet staat te trappelen om die te verstrekken.

Heel anders ligt het bij Wobben als een soort zoekinstrument. Een verzoek aan een overheidsorgaan van de strekking: lever ons a.u.b. de documenten die u heeft over een bepaald onderwerp. In die gevallen kan de Wob erg handig én efficiënt zijn. De overheid levert dan in de meeste gevallen een overzicht van wat er beschikbaar is aan informatie. Gaat het om min of meer reguliere informatie (bijvoorbeeld: een kopie van alle horecavergunningen in een gemeente, of van alle gemelde incidenten rond het vervoer van gevaarlijke stoffen bij een ministerie) dan wordt het gevraagde meestal wel geleverd. Standaard te laat (wettelijke termijnen gelden kennelijk niet voor de overheid zelf), maar de documenten kómen, uiteindelijk. Regelmatig ontstaat er overleg tussen verzoeker en overheid: wat wil je exact weten, wat wil je inzien, kom eens langs dan praten we er eens over. Nuttig.

Maar dit gaat dus alléén op voor documenten die de overheid best wil leveren, òf waarvoor ze geen enkel argument kan verzinnen om ze niet te leveren. Zodra het heikel wordt, ontstaat er tegenwerking in zijn allermassiefste vorm. Een muur die voor een individuele journalist vrijwel niet is te slechten – uit tijdgebrek alleen al. Want, terugkerend naar de categorie ‘moeilijke Wobjes’: in zo’n geval belandt de verzoeker in een juridisch proces dat buitensporig veel werk, tijd en energie kost.

Allereerst een bezwaarschrift: het opstellen kost al gauw een halve tot een hele dag. Dan een bezoek aan de bezwarencommissie. Halve tot hele dag, afhankelijk uiteraard van de reisafstand. Dan, uitgaande van een hernieuwde weigering, de gang naar de rechter. Opstellen van een beroepschrift: ga uit van een hele dag – minstens.

Vervolgens: naar de rechtszitting. Halve tot hele dag. Een Wob-procedure tegen een gemeente wordt gevoerd in het arrondissement van die gemeente. Dat kan dus Groningen of Zeeland zijn. Kosten voor een rechtszaak: 160 euro griffierecht, vooruit te betalen. Verliest de verzoeker de zaak volledig, dan is hij het geld kwijt. Wint hij geheel of gedeeltelijk, dan is de kans aanzienlijk dat het bestuursorgaan het griffierecht moet terugbetalen.

Ook tijdens de rechtbankfase is het administratieve werk nog niet gedaan. Briefjes (rechtbanken mailen niet…! Anno 2013) of verzoeker toestemming geeft dat de rechtbank ‘kennis neemt van de in het geding zijnde stukken’. Een formaliteit, telkens terugkerend, maar wie er niet aan voldoet is aan het einde van de rit kansloos.

Nog niet genoemd: de aanhangende correspondentie. Als de overheid te laat is, kan een procedure worden gestart in het kader van de Wet dwangsom en beroep. Toch weer een briefje en een gang naar postkantoor (aantekenen!) of brievenbus.

Of het overleg met de ambtenaren: herinneringsmailtjes, ‘Waar blijft het besluit? Waar blijven de stukken?’ Vragen van de andere zijde: ‘Geachte verzoeker, hoe bedoelt u uw verzoek precies?’ En misschien wel het meest frustrerend van al: een overheid die een dossier van honderden grotendeels zwartgemaakte pagina’s levert, waarbij je per document mag aangeven waarom de weigergronden onterecht zijn. Dat levert bezwaar- en beroepschriften op van vele pagina’s, met lange bijlages vol argumenten per document.

Het ergste daarbij is dat, laten we zeggen, tachtig procent van de weigergronden bestaat uit ‘intern beraad’ of ‘persoonlijke beleidsopvattingen’. Subjectieve criteria, die de overheid telkens en telkens weer inzet om te betogen dat iets binnenkamers moet blijven. Structureel Wobben (zoals Sargasso dat afgelopen jaar heeft gedaan) is grotendeels een herhaling van zetten.

En dan hebben we nog de ‘strategie van het moeras’. Zóveel argumenten aanvoeren, zóveel procedures door elkaar heen laten lopen, dat het overzicht verloren gaat en de verzoeker vast ergens een procedureel foutje maakt en dus met lege handen staat. Of de moed gewoon opgeeft.

Een voorbeeld uit de praktijk: Sargasso vroeg in het kader van het onderzoek naar mogelijke corruptie door (inmiddels oud-)burgemeester Fons Jacobs bij de gemeente Helmond zes documenten op. Dat verzoek werd door de gemeente ongevraagd gesplitst in drie afzonderlijke zaken: eentje ter beoordeling van het college van B&W, eentje voor de burgemeester, eentje voor de gemeenteraad. Drie keer een afwijzing, drie keer een bezwaarschrift, één keer naar de bezwaarzitting (de zaken konden worden gevoegd), drie keer naar de rechtbank, dus drie beroepsschriften en drie keer 160 euro griffiegeld.

Tijd voor de samenvatting. Sargasso heeft afgelopen jaar zo’n 30 à 35 Wob-verzoeken ingediend. Ongeveer een derde daarvan betrof het onderzoek in Helmond.

De verzoeken in de andere ‘niet-Helmondse’ zaken verliepen redelijk soepel. Het waren verzoeken uit bovengenoemde tweede, ‘makkelijke’ categorie: vrij brede en algemene verzoeken om informatie. Ze gingen over identiteitsfraude, over vervoer gevaarlijke stoffen, drones, exportvergunningen voor medicinale cannabis, de kosten van extern ingehuurd onderzoek, storingen bij alarmlijn 112, malafide uitzendbureaus, de kosten van asieladvocaten. In de meeste gevallen werden er documenten geleverd. Weliswaar standaard te laat, maar het Wob-verzoek leverde uiteindelijk iets op.

Twee uitgebreide verzoeken gingen naar de gemeente Texel, wegens interne personeelsperikelen en vermoedens van gesjoemel met de begroting. Dat leverde een hele set documenten op, ze zijn nog in studie.

En daar was de zaak-Helmond. Zo’n acht verschillende verzoeken, bij gemeente, provincie, politie, OM en Ministerie van Binnenlandse Zaken. Boven beschreven uitsplitsing in drie zaken is daarbij niet meegerekend, dan zou de teller op tien procedures komen. Grosso modo is de opbrengt tot dusverre: nul. Dat wil zeggen: er zijn heel veel documenten geleverd, die hebben ook meerdere publicaties opgeleverd. Maar de meest precaire documenten zijn niet verstrekt, of grotendeels zwartgemaakt. In de meeste van die zaken hebben we de hele Wob-lijdensweg doorlopen: bezwaar, en naar de rechter.

Daar staan we nu. Begin december is er bij de rechtbank Den Bosch een hele (!) zittingsdag uitgetrokken om zes van de zaken te behandelen. Drie andere zaken staan op de rol voor behandeling door de rechtbank Amsterdam, verwachte zittingsdatum januari of februari. Voor de goede orde: de verzoeken zijn ingediend op 1 augustus 2012. Ruim een jaar geleden.

Áls we de zaken winnen (stap 1) en áls er in de documenten dan staat wat we zoeken (stap 2) en áls het in Helmond inderdaad in elkaar blijkt te zitten zoals we denken (stap 3), dán heeft de Wob zijn nut bewezen.

Maar als we verliezen, of de betreffende documenten leveren niks op, of ze tonen aan dat er niks aan de hand is, dan hebben we – vanuit journalistiek oogpunt – ‘voor niets’ ge-Wobt. Je wéét het pas als je het hele hemeltergende Wob-proces hebt doorlopen.

Zeg ’t maar: hoe nuttig is Wobben?
 
 
Wilt u Sargasso financieel steunen en helpen haar toekomstdromen waar te maken? Doe dan mee en investeer in inhoud, investeer in Sargasso.

Reacties (24)

#1 qwerty

Hoe nuttig is Wobben?

Ik zou zeggen, dit stukje lezend, heel erg nuttig.

En dat nut zit hem naar mijn mening niet eens in de informatie die uiteindelijk boven water komt (of niet dus), hoewel die natuurlijk ook bere-interessant kan zijn. En waarschijnlijk ook wel is. Je Wobt niet zonder aanleiding.

Nee, voor mij ligt de waarde in de manier waarop de overheid haar ware aard toont en de technieken die zij gebruikt om die aard te camoufleren. Met name het machtsmisbruik en het misbruik van het justitiële – dan wel het juridische – systeem is misschien wel het mooiste beeld dat je uit deze hele WOB-oefening hebt gebeiteld.

Ik zou zeggen : schrijft een reeks logjes over het functioneren van de overheid en de camouflage daarvan. Kun je ze daarna als boek bundelen en de inkomsten in Sargasso stoppen met een fooi voor de auteur ;)

Serieus : het misbruik van de eigen regels en systemen van de macht is denk ik het leerboek hier. Vooral het misbruik van procedures, rechtsgang en formulieren (aanvraag in drieën splitsen bv) vind ik toch wel heftig.

  • Volgende discussie
#2 McLovin

goed werk heren en dames!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Sjors van Beek

@1: Dank Qwerty voor je reactie. Ik ben het er helemaal mee eens. Mijn gedachten gaan al langer uit naar een publicatie zoals je oppert. Het wordt tijd want de Wob-praktijk is echt schrijnend.
Daarnaast zijn een aantal (onderzoeks-)journalisten onder wie ondergetekende bezig met het inrichten van een Meldpunt Misbruik Wob, misbruik dóór de overheid wel te verstaan. Daarmee willen we de obstructie – want dat is het – in kaart brengen.
We houden de lezers op de hoogte.
Op Sargasso staan overigens al diverse blogjes over ‘Wobben in de praktijk’. In zoekfunctie ‘Wobben’ invullen, rollen ze er uit.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 qwerty

@3: OK, prima!!

Misbruik Wob, misbruik dóór de overheid wel te verstaan.

Je kunt misbruik door anderen natuurlijk ook in dat meldpunt nemen. Geeft een prima overzicht van obstructie hoe wat en waar. De overheid klaagt toch wel eens dat WOB misbruikt wordt? Kun je dat meteen onderzoeken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Sjors van Beek

@4: Het op te richten meldpunt is juist bedoeld als antwoord op een recent ingericht meldpunt bij de VNG over andersoortig misbruik.
Volgens de overheid wordt er nl. veelvuldig misbruik gemaakt van de Wob. Dat draait om de Wet dwangsom en beroep: mensen dienen onmogeljjke Wob-verzoeken in en hebben, als de overheid niet tijdig antwoordt, recht op een schadevergoeding (tot 1260 euro). Daar wordt inderdaad misbruik van gemaakt door ‘commerciële’ Wobbers. Maar in de – zorgvuldig aangestuurde – beeldvorming wordt vergeten dat de Wet dwangsom en beroep juist is ingesteld OMDAT de overheid structureel te laat is met beantwoorden van (Wob-)verzoeken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Bismarck

@4: Ik zou dat meldpunt in ieder geval aanzienlijk meer vertrouwen dan het meldpunt misbruik wob dat de VNG ingesteld heeft. Want die hebben de conclusie namelijk al getrokken en zijn alleen nog op zoek naar de bijbehorende data. Desnoods worden daarbij voorbeelden genoemd die uit de duim gezogen zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 qwerty

@5: reden te meer om die invalshoek dus zelf ook te onderzoeken en niet te negeren. Juist omdat de overheid er zelf een meldpunt van heeft.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 FiFa

De overheid is zelf ziekelijk aan het controleren maar wil niet zelf worden gecontroleerd. Dat de overheid zo langzamerhand staatsvijand nummer 1 is moge duidelijk zijn. Maar ja wat nu?

Opstand zal er niet komen ook al vreet de overheid 70% van het bnp op (nu 52%) en dat kan omdat het volk probeert te overleven in een nachtmerrie vol verplichtingen, belastingen en tegelijkertijd een gezin, een hypotheek een baan en nog wat van die zaken die de overheid graag ziet en daarmee zichzelf, de banken en het systeem in stand houdt.

Misschien een idee eens te wobben hoeveel het kost om wobaanvragen te beantwoorden?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Flip van Dyke

Indien je van de rechter gelijk krijgt, is het dan misschien mogelijk om een schadevergoeding te krijgen? Tenslotte heeft de overheid je ten onrechte op kosten gejaagd. Ik denk het niet, maar wie ben ik?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 houtman

De WOB is natuurlijk een lachertje, iets van Groenlinksers en soortgelijke dwazen/ utopisten.
Iets dergelijks kan alleen worden nagestreefd door diegenen die nooit enige serieuze verantwoordelijkheid hebben gedragen.
Besluitvorming op enig niveau gaat een beetje anders dan degenen die daar nooit mee te maken hebben gehad lijken te denken.
Satre’s Mains Sales hebben niet veel uitgehaald.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 FiFa

houtman moet een ambtenaar zijn, geen inhoudelijke reactie, wat bazelen en zich verbergen achter een schrijver.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 houtman

@11:
FIFA moet een Groenlinkser zijn, of een soortgelijke dwaas, zoals ik schreef, figuren die nooit enige verantwoordelijkheid hebben gedragen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 FiFa

Beste houtman, heb jij je pilletjes wel op tijd ingenomen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 houtman

@13:
Beste FIFA, was je ooit in de gelegenheid ergens een besluit over te nemen ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 FiFa

Volgens mij ben je zo gek als een deur, doei, veel plezier met je psychiatrische onzin.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 gronk

My take –gebaseerd op mijn eigen ervaringen in overheidsland, niet op wob-ervaringen–: veel van dit soort ellende wordt veroorzaakt doordat een of andere onderknuppel vindt dat iets niet kan. Omdat-ie bang is dat ‘het niet mag’ en dat-ie daar gedoe mee krijgt. Of omdat-ie het ‘onzin’ vindt. Verbieden is dan de veiligste optie, want d’r is nog nooit iemand ontslagen omdat-ie iets niet openbaar maakte. Andersom natuurlijk wel.

En zodra zo’n onderknuppel dat eenmaal heeft gedaan, schiet de rest van de organisatie in een stuip, want zo’n beslissing ongedaan maken is nagenoeg onmogelijk. Want daar krijg je pas *echt* gedoe mee, als ambtenaar. Dus dat kun je maar beter overlaten aan die enkele ambtenaar die denkt ‘wat een kul, ik geef die documenten gewoon vrij’. Of wachten tot je een opdracht van de rechter krijgt.

IMO zitten d’r vaak geen principiele redenen achter dit soort beslissingen, maar is het vaak gewoon lamlendigheid. ‘we hebben dit nooit gedaan, waarom zouden we het dan nu wel moeten doen’. Etcetera.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 FiFa

Daar komt bij dat informatie gewoon online voor elke burger beschikbaar moet zijn. Aan elke beslissing of uitvoering hangt een (digitaal) papiertje en het online zetten moet dus mogelijk zijn, ik geloof dat zoiets in Finland al het geval is.

Dat zou wobben overbodig maken want wij betalen als belastingbetaler hiervoor en verantwoording is op zijn plaats.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Joost

@16: Dan wordt het tijd dat mensen wél ontslagen worden doordat ze informatie NIET vrijgeven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Inca

@18, dat zal nog niet zo makkelijk zijn. Al die zaken hangen samen, slechte organisatie, slecht personeelsbeleid, schrikbewind zodat mensen vooral niets durven te doen dat op een of andere manier een risico kan vormen, meer info die je liever niet naar buiten brengt, etc. Ik denk dan ook niet dat het heel vaak alleen om persoonlijke lamlendigheid gaat, maar bijna altijd om een houding die door de hele organisatie is getrokken. De goede mensen zijn geknakt of vertrokken, wat je overhoudt is een groep mensen die doet wat de organisatie (indirect) beloont: je tijd uitzitten.

Het is niet eenvoudig om daar een goede balans in te vinden, het lijkt mij in elk geval niet de bedoeling dat er nu elke keer een eerstelijns-medewerker wordt geofferd zodat de organisatie daarachter buiten schot blijft. Dat lost niets op, behalve dat de mensen die op de verkeerde plek zitten nog meer tussen hamer en aambeeld belanden.

(Er worden al genoeg mensen behoorlijk onder druk gezet, handig weggereorganiseerd etc als straf voor het uit de school klappen / niet conformeren.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Andy Cap

@1: “Kun je ze daarna als boek bundelen en de inkomsten in Sargasso stoppen.”

Een handleiding Wobben? Dat lijkt me een uitstekende suggestie en het uitgeven en promoten lijkt me niet echt een probleem.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 sikbock

@9: misschien een tip voor Sargasso:

Als je je kosten van je onderzoek en de procedure een beetje wil drukken, moet je (standaard) in je pleitnota of bezwaarschrift altijd om een proceskostenvergoeding vragen. Zo’n vergoeding is bedoeld om de kosten van juridische bijstand te drukken maar kan toch wel aardig oplopen. http://wetten.overheid.nl/BWBR0006358/geldigheidsdatum_07-11-2013

Het nadeel van de huidige regeling is echter (voor jullie) dat die proceskostenvergoeding alleen wordt toegekend als de procedure wordt gevoerd door een jurist die bij de kvk staat ingeschreven.

Omdat Sjors de procedures doet kun je wel naar die proceskostenvergoeding fluiten. Zoek samenwerking met een ingeschreven jurist zou ik zeggen, die voor weinig of voor niks wil meewerken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Sjors van Beek

@16 en @19: mijn ervaring is juist tegenovergesteld. De lagere ambtenaren – degenen waar je als verzoeker evt. contact mee hebt – willen best. Maar ze worden teruggefloten door hun superieuren – die het besluit moeten ondertekenen. De onderknuppels krijgen (soms) gewoon de opdracht om juridische argumenten te vinden om een stuk niet openbaar te hoeven maken.
Kern van de zaak: al dan niet ‘openbaar’ wordt afgemeten aan al dan niet (politiek) gevoelig. Lees: of het de zittende minister of burgemeester of wethouder kan schaden.
Daarnaast de alomtegenwoordige kramp binnen de overheid t.a.v. privacy. Ze zijn als de dood om iets weg te geven waarover andere betrokkenen eventueel misschien kunnen klagen vanwege schending privacy.
En (en dát zit in alle lagen van de overheid, van hoog tot laag): het absurde idee dat een ambtenaar (of bestuurder) wel weet wat goed is voor de burger – veel beter dan die burger zèlf. Het schoolmeesterachtige superioriteitsgevoel van ‘dit kan toch zomaar niet op straat?!’.
Dat is waar nagenoeg elke Wob-procedure op uitdraait: gehakketak met ambtenaren over wat openbaar is. De Wob zegt: alles is openbaar, tenzij er echt een goede reden is om hier van af te wijken. De ambtenaren zeggen: Niks is openbaar, tenzij we echt niks kunnen verzinnen om hier van af te wijken.
*Hoe meer ik er zo over schrijf, hoe treuriger het beeld wat mij betreft wordt*.

Het is ernstig gesteld met de openbaarheid in Nederland.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Branko Collin

@10: Het woord ‘verantwoordelijkheid’ stamt af van het woord ‘verantwoorden’. Om verantwoordelijk te kunnen zijn, moet je aangesproken kunnen worden op je fouten. Als je je verbergt voor je fouten (en als je je fouten verbergt), verberg je je ook voor je verantwoordelijkheid.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 houtvrouw

Verwijderd door redactie

  • Vorige discussie