Yesilgöz, de formatie en de kunst van het verschuivende midden

Dilan Yesilgöz heeft een opmerkelijke politieke vaardigheid ontwikkeld: ze hoeft zelf niet te bewegen om het midden van plaats te laten veranderen. Haar bewering dat een kabinet met JA21 een middenkabinet zou zijn, is geen beschrijving van de politieke werkelijkheid maar een poging de werkelijkheid te veranderen. Het mogelijke gevolg? Het midden wordt niet langer gezien als een plek waar je elkaar treft, maar als een label dat je plakt op partijen die je strategisch nodig hebt. Het traditionele midden had, ondanks zijn halfslachtigheid, een functie. Het was de zone waar partijen zichzelf temden, waar scherpe randen werden afgeslepen. Yesilgöz draait dat nu binnenstebuiten. In haar lezing hoeft niemand zich meer te matigen om het midden te bereiken; het midden schuift gewoon op tot het precies past rondom de gewenste coalitie. Het is geen ideologische beweging maar een taaloperatie. Tegelijk blijft de realiteit dat JA21 geen middenpartij is. Het is een verzameling weggelopen FvD-standpunten in net iets acceptabeler verpakking. Door hen in het centrum te plaatsen, wordt de beweging naar rechts verkocht als bestuurlijke normaliteit. Niet de inhoud verschuift, maar de etiketten. En zodra dat frame staat, wordt kritiek afgedaan als niet willen luisteren naar de verkiezingsuitslag. Het verschoven Overton-window en de gedeelde verantwoordelijkheid Dit proces raakt aan iets breders: het Overton-window is de afgelopen jaren stelselmatig naar rechts geduwd. Niet door spontane maatschappelijke consensus, maar doordat rechtse partijen het met overtuiging hebben opgerekt. Maar rechts deed dat niet alleen. Links heeft hieraan meegewerkt door mee te schuiven in plaats van zich te verankeren, uit angst voor 'de kiezer' . Steeds een stapje naar rechts richting het nieuwe centrum, zogenaamd om relevant te blijven, maar in feite een bevestiging van de verschuiving. Daardoor draagt ook links verantwoordelijkheid voor het feit dat standpunten die ooit als radicaal golden nu als serieuze beleidsvoorstellen worden gepresenteerd. Die volgzaamheid heeft een tweede effect gehad: de definitie van wat een middenpartij is, wordt nu blijkbaar bepaald door partijen die het midden zelf al hebben verlaten. De vraag of de VVD nog een middenpartij is, is daarmee onvermijdelijk geworden. De partij heeft jarenlang beleid en retoriek omarmd die haar inmiddels rechts positioneren. Toch blijft zij vasthouden aan de claim dat zij het centrum representeert, waarmee het de motor is van deze verschuiving. De wind uit Washington Daar bovenop klinkt steeds harder de steun uit de Verenigde Staten voor radicaalrechts. In de VS wordt dat frame verkocht als verzet tegen globalisme, migratie en “woke”, en die retoriek bereikt Europa zonder noemenswaardig tegengewicht. De lof waarmee Amerikaans rechts Europese populisten omarmt, fungeert als een soort internationale validatie. Het werkt als druk van buitenaf om het politieke landschap nóg verder naar rechts te verschuiven. Wat ooit extreem was, wordt zo gepresenteerd als onderdeel van een wereldwijde trend. Het bewijs dat de strategie werkt En dan gebeurt er iets opmerkelijks in de Nederlandse formatie. VVD schuift aan tafel met D66 en CDA, terwijl GL/PvdA aan de zijlijn staat. Dat is niet alleen een onderhandelingstechnisch detail. Het is het bewijs dat de strategie van Yesilgöz effect heeft. Door zonder veel bezwaar te accepteren dat de VVD vanzelfsprekend een middenpartij is en GL/PvdA niet, bevestigen D66 en CDA precies dat frame dat hen op termijn óók verzwakt. Zij normaliseren een politieke indeling waarin VVD het centrum bezet, ondanks een koers die allang naar rechts is verschoven. Het is alsof men de plattegrond van het landschap accepteert zonder zich af te vragen wie die plattegrond heeft getekend. Het signaal is duidelijk: de VVD mag meepraten omdat ze als middenpartij wordt gezien, niet omdat ze zich gedraagt als middenpartij. GL/PvdA wordt uitgesloten omdat het frame hen buiten het midden plaatst, niet omdat hun standpunten extremistisch zouden zijn. De formatie bevestigt daarmee precies het verhaal dat Yesilgöz probeert te verkopen. De mal die altijd past Wat Yesilgöz doet, is geen poging om het midden te beschermen. Het is een poging om het midden te bezitten. Een poging om de definitie van redelijkheid te herschrijven zodat zij er automatisch binnen valt. Het midden wordt een elastische zone die zich plooit naar de strategie van één partij. Wie kritiek levert, kan gelijk worden neergezet als iemand die de nieuwe werkelijkheid niet begrijpt. Misschien is dat de kern: niet dat JA21 in het midden zou passen, maar dat het midden zelf is verplaatst, uitgehold en opnieuw gevuld. Dat links meebeweegt en daardoor medeverantwoordelijk is. Dat de internationale wind het proces versnelt. En dat andere middenpartijen het frame bevestigen door te doen alsof de VVD nog altijd de natuurlijke bewoner van dat centrum is. De vraag is dus niet of Yesilgöz het midden aan het reconstrueren is. De vraag is waarom zo veel partijen haar daarbij helpen.

Door: Foto: Dilan Yeşilgöz, De Balie, 2022, via Wikimedia Commons.
Foto: Dilan Yeşilgöz, De Balie, 2022, via Wikimedia Commons.

De rechtsstaat en Yesilgöz: wanneer ‘mening’ een handig schild wordt

, door

Het begint bijna routine te worden in de Nederlandse politiek: zodra een onafhankelijke instantie iets kritisch zegt over plannen die fundamentele rechten raken, wordt er niet inhoudelijk gereageerd, maar wordt de boodschapper verdacht gemaakt. Dilan Yesilgöz doet er nog een schep bovenop door een rapport van de Nederlandse orde van advocaten weg te zetten als “hun mening”. Je hoeft geen staatsrechtgeleerde te zijn om te snappen dat dit gemakzuchtig, misleidend én gevaarlijk is.

De rechtsstaat is geen moodboard

De NOvA verzon dit rapport niet tijdens de vrijdagmiddagborrel. Een onafhankelijke commissie toetste verkiezingsprogramma’s aan drie kernpunten van de rechtsstaat: betrouwbaarheid van de overheid, bescherming van fundamentele rechten, en toegang tot het recht. Dat zijn geen subjectieve voorkeuren, maar de basisvoorwaarden van een democratische samenleving. Alsof je zegt dat verkeersregels slechts een “mening” zijn van het CBR.

Het is ironisch dat Yesilgöz zegt dat haar voorstellen bedoeld zijn om de rechtsstaat te beschermen, terwijl een commissie van deskundigen precies uitlegt hoe diezelfde voorstellen die rechtsstaat ondermijnen.

Van kritiek naar slachtofferschap

Yesilgöz “wordt pissig” van de stempel “antirechtsstatelijk”. Dat mag, emoties zijn menselijk. Maar politici krijgen geen vrijstelling van kritiek omdat ze er chagrijnig van worden. In plaats van uit te leggen waarom de analyse van de commissie fout zou zijn, kiest ze voor de klassieker: framen alsof het een politiek spelletje is. “Ze noemen ons antirechtsstatelijk, dus ze zijn partijdig.” Het is dezelfde strategie die we kennen van partijen als PVV en FVD: draai de zaak om, speel slachtoffer, en vermijd inhoud.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Quote du Jour

Quote du Jour | Het landsbelang

, door

QUOTE - Er is in dit ‘tijdperk-Rutte’ veel verkeerd gegaan. Cruciale klimaatproblemen zijn op de lange baan geschoven, zoals de mestproblematiek, de uitstoot van de grote industrie, de stikstofproblematiek en de waterhuishouding. Belangrijke investeringen in de fysieke en intellectuele infrastructuur bleven uit, waardoor Nederland vergeleken met het buitenland nu achterloopt. Het fiscale stelsel is verder scheefgegroeid, waardoor rentenieren inmiddels meer loont dan werken. De woningnood is terug van weggeweest, de bureaucratie heeft verstikkende vormen aangenomen en de menselijke maat is zoekgeraakt. De armoede is toegenomen en er heeft zich een kaste van superrijken gevormd die lak heeft aan de gemeenschap van gewone mensen. Belangrijke maatschappelijke sectoren zoals de kinderopvang, de jeugdzorg en het onderwijs worden geteisterd door crises: denk aan de toeslagenaffaire, de wachtlijsten in de jeugdhulpverlening, het lerarentekort en kwaliteitsverlies in het onderwijs.

Foto: Schermopname Tweede Kamer Debat Gemist 4 juni 2024 hoofdelijke stemming

De bestuurlijke ambities van de VVD: toenadering tot GroenLinks-PvdA noodzaak?

, door

ANALYSE - van Boris van Haastrecht
VVD-leider Dilan Yeşilgöz sloot begin juni toekomstige samenwerking met de PVV van Geert Wilders definitief uit. Kort daarna verklaarde zij tijdens het partijcongres van de VVD dat GroenLinks-PvdA een “elitaire” partij is, waarmee het “heel moeilijk” wordt samen te werken na de aankomende Tweede Kamerverkiezingen. Haar verkiezingsinzet is een “stabiel rechts kabinet”. Deze uitspraken roepen de vraag op in welke coalitie de VVD haar bestuurlijke ambities in de toekomst wil realiseren.

Het is nu al vrijwel zeker dat de eerstvolgende kabinetsformatie ingewikkeld wordt, omdat het Nederlands politiek bestel versnipperd en gepolariseerd is. Op basis van de peilingen van de afgelopen maanden is de meest realistische mogelijkheid tot vorming van een meerderheidscoalitie een combinatie van VVD, GroenLinks-PvdA en CDA, aangevuld met kleinere partijen uit het politieke midden als D66 of ChristenUnie.

Door de huidige wederzijdse vijandigheid tussen sociaaldemocraten en liberalen zou je bijna vergeten dat deze groepen in het verleden meermaals regeringscoalities vormden, namelijk in de kabinetten-Drees I en II (1948-1952), de kabinetten-Kok I en II (1994-2002) en het kabinet-Rutte II (2012-2017). Het is de moeite waard deze eerdere perioden van samenwerking nader te bestuderen om de relatie tussen GroenLinks-PvdA en VVD in context te plaatsen.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Werken moet lonen – maar voor wie eigenlijk?

, door

De VVD hamert er al decennia op: werken moet lonen. Het is het mantra dat in elke verkiezingscampagne en elk verkiezingsprogramma weer opduikt. Het is een uitspraak waarmee ze de ‘hardwerkende Nederlander’, die normaal eerder geneigd is links te stemmen, proberen over te halen op hun elitepartij te stemmen, en het werkt. Maar wie kijkt, ziet dat deze leus vooral wordt ingevuld door één specifieke route: het verlagen of beperken van uitkeringen en toeslagen. Niet omdat men de lonen actief wil verhogen, maar omdat men zo de bodem steeds wat verder uit het sociale vangnet zaagt.

Het is een strategie die in theorie alleen zin heeft als het systeem waar de VVD zelf voor staat niet functioneert. Want als werk eerlijk werd beloond, als werkgevers hun mensen zonder dwang en dreiging een fatsoenlijk loon betaalden, dan hoefde je geen mensen in armoede te duwen om ze ‘te prikkelen’ om te werken. In een gezonde economie zou de vergelijking simpel zijn: een baan biedt meer bestaanszekerheid, perspectief en waardering dan een uitkering, zonder dat je daarvoor de uitkering kapot hoeft te bezuinigen. Maar ook: in een gezonde economie zouden werkgevers een eerlijk loon bieden

Maar de praktijk laat zien dat dit beleid vooral een race to the bottom in gang zet. Want als je de onderkant van het vangnet steeds verder naar beneden trekt, dan krijgt de arbeidsmarkt één duidelijke boodschap: het loont om lage lonen te blijven betalen, zeker als je bestaansonzekerheid bij mensen uitspeelt. En waarom zou een werkgever het minimumloon substantieel verhogen, als de overheid er tegenwoordig alles aan doet om de afstand tot de bijstand via armoede te creëren? De werkende arme, ooit in Nederland bijna een contradictio in terminis, is inmiddels een structureel onderdeel van onze economie geworden.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Waan van de dag

Frits Bolkestein overleden

, door

Frits Bolkestein, wie is er niet groot mee en na verloop van tijd misselijk van geworden? De Protowilders, voordat we Wilders echt hadden zeg maar, en later vurig pleitbezorger van de populistische en onliberale zaak in ‘zijn’ liberale partij.

Nou ja, hij is dood dus. Het scheelt in ieder geval af en toe een mening of opmerking bedoeld om de partij nog meer naar rechts te duwen. Nederland had er nu beter uitgezien als hij niet ooit de politiek in was gegaan.

Foto: Paul Hajenius Te huur Te duur, via Straatpoëzie, CC BY-NC-ND 4.0

VVD’s vrijheden op de woningmarkt

, door

een gastbijdrage van Jan Kok

Het conceptverkiezingsprogramma van de VVD voor de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober 2025 is volgens Yvonne Hofs in De Volkskrant van 28 juli 2025, p. 4 ‘onversneden rechts’. Later in haar artikel noemt ze dit programma trouwens ‘rechtser dan rechts’, maar dan zou het logischerwijs radicaal-rechts moeten zijn. Dat lijkt mij een stap te ver.
Dat onversneden rechtse geluid komt ook naar voren in de paragraaf die over wonen gaat.

Alles draait om (individuele) vrijheid bij de VVD, what’s in a name. Het is wel de vrijheid van de bovenlaag, ten koste van de rest.

In dit artikel ga ik dieper in op vier voor de VVD cruciale thema’s in de woonparagraaf: eigenwoningbezit (de vrijheid van de woningkoper); vrije huur (de vrijheid van de woningverhuurder); sociale huur (de beperkte vrijheid van de sociale huurder); deregulering (de vrijheid van de bewoner).

Voordat ik dat ga doen, nog kort iets over de bouwplannen van de VVD. De partij wil ‘met sturing vanuit het Rijk dertig nieuwe grootschalige woonwijken’ bouwen. ‘Dat willen we zowel in dichtbevolkte gebieden, zoals Utrecht, als dunbevolkte gebieden, zoals Flevoland.’ De VVD wil er een wedstrijd van maken: ‘Gemeenten die bouwrecords breken krijgen een financiële bonus om in nieuwe woningbouwplannen te investeren.’

Foto: Stem anders (Studio Wiersema, stemanders.nu, overgenomen met toestemming) copyright ok. Gecheckt 16-02-2023

Xenofoob marktfundamentalisme uit verkiezingsprogramma VVD speelt populisten in de kaart

, door

ANALYSE, LONGREAD - door Bram van Gendt

De VVD heeft als eerste partij haar verkiezingsprogramma bekendgemaakt. Het ligt in de lijn der verwachting dat er (helaas) een coalitie gesmeed moet worden met de VVD, omdat het in de peilingen toch nog ongeveer twintig zetels vertegenwoordigt. Daarom wil ik in dit stuk nader ingaan op de standpunten van deze partij; met welke plannen zal de VVD aan de onderhandelingstafel verschijnen. Daarnaast neemt de VVD een zeer gewichtige positie in binnen het publieke debat (en dus tijdens de verkiezingscampagne); als centrumrechtse partij -althans in naam- bepaalt zij welke rechtse ideeën binnen het discours als toelaatbaar worden beschouwd en welke niet. De VVD fungeert daarmee, of beter gezegd: zou moeten fungeren, als poortwachter tegen radicaal-rechtse denkbeelden. Zo bakent de partij af wat als ‘acceptabel’ en ‘normaal’ wordt gezien. Ik zal hiervoor eerst thematisch de standpunten behandelen, waarna ik tot een ideologische duiding kom van het verkiezingsprogramma.

Bestaanszekerheid: Wonen, Werk en Inkomen

De VVD wil de “ingewikkelde herverdelingsmachine” een halt toeroepen. Werken moet weer lonen. Hiervoor wil de VVD de marginale druk reduceren, en moeten toeslagen en uitkeringen “hervormd” worden. Op deze manier tracht de VVD het bovengenoemde rechtvaardigheidsgevoel van “werken moet lonen” te bevredigen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Yesilgöz plaatst VVD in onmogelijke spagaat

, door

OPINIE - De kogel is door de kerk. Als het aan Dilan Yeşilgöz ligt, gaat de VVD gaat niet meer in zee met de PVV. Zegt ze. Maar wie gelooft haar nog? Vooral omdat ze geen alternatief open laat.

Deze maandag verscheen er een ronkende wervingstekst op de VVD-website, van de hand van de partijleider. Het is campagnetijd, dus de troepen moeten gemotiveerd worden. En vooral ook overtuigd dat Yeşilgöz de juiste persoon is om de verkiezingsstrijd mee in te gaan.

De gewiekste politica heeft immers nog altijd de ambitie om premier te worden. Dus doet ze net alsof het als een verrassing kwam dat Wilders het kabinet Schoof liet klappen, al had iedereen met een beetje politiek inzicht dat al bij voorbaat zien aankomen. Zodra het lastig wordt, loopt Geert Wilders weg – zodat hij vanaf de zijlijn boe kan blijven roepen.

Dat had onze volksmenner eerder al in 2012 laten zien, toen VVD en CDA meenden op steun van de PVV te kunnen leunen. Wilders is sindsdien niet veranderd, noch de aard en structuur van zijn partij. Men wist aldus precies welk vlees men in de kuip had.

Niet achteruit kijken…

Nee kijk, maar dítmaal is er een stabiel kabinet nodig, bezweert Yeşilgöz ons. Alsof ze niet zelf degene was die de stekker uit het vorige kabinet trok. Alsof ze niet zelf immigratie agendeerde als hoofdonderwerp van de verkiezingen, in de valse hoop eigenaar van dat onderwerp te kunnen worden. Alsof ze niet zelf de deur naar de PVV open hield, waarmee die partij als grootste uit de verkiezingsbus kon komen.

Foto: Kheel Center (cc)

Eerlijk volgens Yesilgöz

, door

Een gastbijdrage van Frans Kuijpers, eerder verschenen bij ‘Ballonnendoorprikker’.

Verelendung, een door Karl Marx gemunt begrip waarmee hij de voortdurende verslechtering van de positie van de proletarische klasse bedoelde. Het is het derde in een reeks van vijf stadia van de ondergang van het kapitalisme. Ik moest hieraan denken toen ik VVD-leider Yesilgöz haar plan met de titel De Agenda voor Werkend Nederland [1] hoorde presenteren. Een plan met als ondertitel Omdat het eerlijker moet. Een bijzonder plan, waarbij ik dus aan Verelendung moest denken.

Eerst even Marx en zijn vijf stadia. In het eerste stadium, de concentratie wet, vindt een concentratie van bedrijven. Bedrijven nemen andere over waardoor er steeds minder maar wel steeds grotere bedrijven ontstaan. In het tweede stadium, de accumulatie wet, proberen de overgebleven bedrijven hun bedrijf te laten groeien door te concurreren met de andere overgebleven grote bedrijven. Door die hevige concurrentie verslechtert de positie van de arbeider, het derde stadium, de Verelendung. Het steeds slechter behandelen van de arbeiders lost de problemen van de bedrijven niet op. Uiteindelijk worden arbeiders ontslagen en wordt de sociale ellende nog verder vergroot en zitten we in het vierde stadium, de crisistheorie. En als die crisissen elkaar in steeds hoger tempo opvolgen, zitten we in het laatste stadium, de ineenstorting van de kapitalistische maatschappij. Nu is Marx als groot wetenschapper een kundige beschrijver en duider van wat hij in zijn tijd zag gebeuren. Met zijn sociale en economische analyse van de negentiende-eeuwse samenleving was niet veel mis. Dat geldt niet voor zijn vermogen om de toekomst te voorspellen. Maar terug naar de VVD.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Volgende