‘Ik denk niet dat het kapitalisme getemd kan worden’

door Daniël Boomsma, eerder verschenen in het themanummer van idee-magazine (tijdschrift voor het sociaal-liberalisme) over marktmacht (april 2021) Econoom en politicus Yanis Varoufakis maakte naam als de markante minister van Financiën van het noodlijdende Griekenland in 2015, in de nasleep van de eurocrisis. Hij verzette zich – tevergeefs – tegen de geëiste bezuinigingen op de Griekse economie in ruil voor steunpakketten. Inmiddels is hij parlementslid voor MeRA25, dat deel uitmaakt van zijn pan-Europese beweging DiEM25 (Democracy in Europe Movement 2025). In zijn roman Another Now. Dispatches from an Alternative Present (2020) schetst hij een alternatieve economie waarin commerciële banken en aandelenbeurzen zijn verdwenen en werknemers bedrijven in collectief eigendom hebben. ‘De geschiedenis leert ons dat haalbare alternatieven absoluut onhaalbaar lijken totdat ze tot stand zijn gekomen.’ In uw roman Another Now stelt één van de hoofdpersonages, Iris, dat ‘er maar één keuze is. Óf we geven ons over aan een oligarchie die in naam van het liberalisme over elke vorm van vrijheid walst die ertoe doet. Óf we erkennen dat de uitvinding van het kapitalisme moet worden tenietgedaan’. Een ander personage, Eva, antwoordt dat het kapitalisme ‘ons allemaal uit de armoede heeft getild en het enige realistische perspectief biedt om hetzelfde te doen voor miljoenen mensen die er nog steeds onder te lijden hebben’. Maar Eva geeft ook toe dat ‘het temmen van het kapitalistische beest waarschijnlijk zinloos is’. Wanneer raakte u er zelf van overtuigd dat het kapitalisme niet te temmen is? ‘Laat me, voordat ik die vraag beantwoord, vooropstellen dat de twee personages die je noemt, Iris en Eva, een innerlijk conflict doormaken. Dat is iets goeds. Als we niet twijfelen, zijn we gevaarlijk. De romanvorm is daar bij uitstek geschikt voor. Als je een essay of een manifest schrijft, moet je zeggen waar je in gelooft. De structuur van de roman laat meer vrijheden toe en biedt de mogelijkheid om twijfels over je eigen opvattingen uit te drukken. Je ziet dat in deze roman omdat Eva uiteindelijk besluit dat ze zich niet kan verenigen met hoe het kapitalisme nu is, terwijl Iris het omgekeerde doet. Dat gezegd hebbende: ik ben al heel vroeg gaan geloven dat het ondoenlijk is om het kapitalisme te temmen. De macht van het kapitaal vandaag is immens. Het is een beest dat zowel geweldige als verschrikkelijke dingen kan doen. Ik denk niet dat het te temmen is. Het is eventjes gelukt, gedurende een kwart eeuw na de Tweede Wereldoorlog. Toen leek de financiële geest terug in de fles te zijn gestopt. We hadden feitelijk een wereldwijd geleide economie. We hadden overal dezelfde munteenheid met vaste wisselkoersen, controle op kapitaal zodat banken niet met geld konden gokken. Vijfentwintig jaar lang hadden we afnemende ongelijkheid, sterke economische groei, goede banen en lage inflatie. Dichterbij een beschaafd kapitalisme zijn we niet gekomen. Maar de periode sinds 1971, het jaar dat Bretton Woods explodeerde en het neoliberalisme werd ingeluid, bewijst dat het beest niet bedwongen kan worden. Het brak zijn ketenen. Het creëerde opnieuw een irrationele uitbundigheid, die leidde tot de financiële crisis van 2008 en de economische stagnatie die we sindsdien kennen – en die wordt versterkt door de coronapandemie. U spreekt van een ‘oligarchie die in naam van het liberalisme over elke vorm van vrijheid walst die ertoe doet’. Wat bedoelt u exact met die frase? ‘Het zou ons niet moeten verrassen dat dat in naam van het liberalisme gebeurt. Elke grote traditie – of dat nu het christendom is, of het marxisme of het communisme – is misbruikt door mensen die menen te spreken in haar naam. Mijn opmerking over het liberalisme wijkt niet af van wat je over elke andere beweging kan zeggen. Ik denk dat het liberalisme een zeer nuttige politieke traditie is. Ik zie mezelf als liberaal, in die zin dat ik geloof dat vrijheid de belangrijkste waarde is. Maar kijk wat er gebeurd is in naam van de vrijheid! Of van het liberalisme. In naam van liberaal denken zouden we een liberale vorm van kapitalisme hebben. Dat is een mythe. Zelfs Friedrich von Hayek, de ultra-neolibertarische econoom, beschrijft het kapitalisme op een manier die niets te maken heeft met de wereld waarin we nu leven. Het idee dat de staat de regels stelt zodat de private sector via marktcompetitie schaarse goederen kan verdelen op basis van spontane ordening, zónder centrale sturing – dat is allemaal onzin. Want wat hebben we werkelijk? We zien kleine bedrijven kopje onder gaan. En we hebben gigantische multinationals die niet langer in staat zijn voor zichzelf te zorgen zonder de vriendelijkheid van centrale banken. We leven in een wereld zonder competitieve markten. Kijk naar Facebook. Laten we zeggen dat de macht van Facebook zich laat vatten in het beeld van iemand die door een winkelstraat loopt en zich realiseert dat één persoon eigenaar is van elke winkel, van elke outlet, van de weg, van de bankjes waar je op zit om uit te rusten na het winkelen, én van de lucht die je inademt. Dat is geen markt. Vroeger waren Exxon en Ford oligopolies. Ze domineerden de markt. Nu heb je platform-monopolies die de hele markt beheren. Adam Smith zou er door zijn geschokt. Prachtige liberale waarden zijn ingezet en bewapend om hoogst illiberale economische regimes tot stand te brengen. Uw kritiek richt zich ook op liberaal individualisme. Dat is ‘verslagen door haar eigen succes’: het heeft de commodifcatie, de vermarkting, van de persoonlijke leefruimte gelegitimeerd. Hoe is dat gegaan? ‘Mijn probleem met hedendaags liberaal individualisme is het mensbeeld. Het idee van het individu dat het hanteert, is denigrerend naar de mens. Laten we zeggen dat er twee manieren zijn om te kijken naar het individu, beiden afkomstig uit de Westerse liberale traditie. Ten eerste de Angelsaksische visie van de homo economicus. Dat concept van het individu is heel primitief. Het zegt feitelijk dat een mens een bundeling van voorkeuren en verlangens is. De rede fungeert als een soort rekenmachine. Het individu kan dus worden gezien als losstaand van zijn gemeenschap. De tweede traditie begint met de oude Grieken en ontwikkelt zich daarna in begrippen als autonomie en zelfbeschikking. Het komt erop neer dat als het individu geen mensen om zich heen heeft, hij een barbaar is. Alleen door anderen begrijp je jezelf. Mensen in een gemeenschap vormen elkaar immers. Maar deze manier van kijken naar het individu is morsdood. Financialisering, dus de ongekende stempel die kapitaalophoping, losgekoppelde financiële markten en banken op het kapitalisme hebben gedrukt na de twintigste eeuw, heeft ermee afgerekend. We zijn nu allemaal consumenten, een hoopje smaken en voorkeuren. Wat ik bedoel met de gedachte dat liberaal individualisme door haar eigen succes is verslagen, is dat het succes van gefinancialiseerd kapitalisme, het einde van de Sovjet-Unie en de sociaal-democratie en de complete overwinning van Thatcherism het oorspronkelijke vrijheidsidee hebben vernietigd. Het idee namelijk van het individu als auteur van zijn eigen leven. Met de commodifcatie van de persoonlijke leefsfeer bedoel ik dat we nu ook in onze privésfeer consumenten zijn geworden. Ooit was dat het domein waar je ‘je eigen meester’ kon zijn. Dat is nu ook uitgehold. Door sociale media maken mensen zich permanent zorgen over hun digitale profielen en of die al dan niet door mogelijke nieuwe werkgever zullen worden bekeken. Zelfs een gesprek met vrienden is tegenwoordig onderdeel geworden van jezelf in de markt zetten. Met de commodifcatie van de persoonlijke leefsfeer eindigt het soevereine individu. En dat is een grote nederlaag voor het liberalisme.’ Als u het heeft over het oorspronkelijke liberalisme, dan lijkt dat niet onverenigbaar met deze vorm van kritiek op het kapitalisme. ‘Dat is het punt van Eva in mijn roman Another now. Eva geeft haar liberalisme nooit op, maar realiseert zich dat om de markteconomie echt vrij te maken, we voorbij het kapitalisme in haar huidige vorm moeten kijken.’ Maar in de praktijk zijn het niet uw bondgenoten? ‘Toen ik in 2015 minister van Financiën was van Griekenland, worstelde ik vooral met Wolfgang Schäuble [destijds minister van Financiën van Duitsland, red.]. Niet met Jeroen Dijsselbloem [destijds voorzitter van de Eurogroep, red.], die was nooit echt van belang. Als voorzitter stond hij in the picture, maar Nederland was en is – net als Griekenland – in Europees verband niet belangrijk. Dijsselbloem was simpelweg de loopjongen. Mijn grootste bondgenoten waren opvallend genoeg rechtse liberalen. Van links moest ik het niet hebben. Kijk naar wat Alexis Tsipras [toenmalig premier van Griekenland, red.] deed met het negeren van het referendum waarin het Griekse volk ‘nee’ zei tegen de bail-out-voorwaarden. Hij en ik zijn niet on speaking terms. Mensen als Norman Lamont, ooit minister voor Thatcher en een Tory, steunde me juist. Want waar ging het nu eigenlijk over? De Griekse staat ging bankroet na 2008. De Europese Unie legde de Grieken daarna de grootste lening ooit op, in absolute termen: 110 miljard euro. Ik zeg ‘opleggen’, omdat mijn hypothese is dat de Europese Unie altijd bedoeld is geweest om het tegenovergestelde van een democratie te zijn. Het Europees Parlement is een grap. Het is het enige parlement dat geen fatsoenlijke wetgeving kan maken. De Europese instituties functioneren überhaupt als vijgenbladen die moeten verbergen dat ze deel uitmaken van een niet wezenlijk democratisch geheel. Maar terug naar mijn punt: met die gigantische lening verplaatste de EU feitelijk de verliezen die vooral Duitse en Franse banken tijdens de crisis hadden geleden naar de Europese belastingbetaler. Als je zoveel geld uitleent aan een failliete staat op voorwaarde van enorme economische versobering die gegarandeerd voor een gigantische krimp van het nationaal inkomen zorgt, dat weet je dat het niet goed eindigt. Ik zei destijds simpelweg: dit moet stoppen. Dat hadden liberalen moeten doen, maar er was een marxist voor nodig!’ Terug naar uw kritiek op hedendaags kapitalisme. Het verhaal van het kapitalisme begon met het idee van markten die, door hun eigenbelang na te streven, het beste het publieke belang konden dienen. Dat verhaal eindigt in uw kritiek rond 1880. Wat gebeurde er toen? ‘Wat rond die tijd ophield te bestaan was het model van de slager, de bakker en de brouwer – de drie ondernemingsvormen waar Adam Smith zijn competitieve kapitalistische visie op baseerde in The Wealth of Nations. Ieder van hen zorgt voor zichzelf door goed bier, goed brood en goed vlees te leveren tegen lage prijzen. Want als ze geen betaalbare prijzen hanteren, gaat iemand anders er met hun klanten vandoor. Geen van allen geven ze écht om de mensen die hun goederen kopen, maar uiteindelijk dienen ze wel het belang van de gemeenschap. Wat zich in 1870, 1880 voltrok was de tweede industriële revolutie. Die creëerde zulke grote bedrijven dat concurrentie onmogelijk werd. Dat waren bedrijven die het gehele proces van productie onder zich kregen, bijvoorbeeld van het opwekken van elektriciteit via centrales tot het produceren van de lampen in de huizen van mensen, inclusief de snoeren. De marginale kosten om de markt te betreden werden gigantisch. Dat is één helft van het verhaal. De andere helft gaat over de financiering van deze megabedrijven. De beurzen konden die niet leveren. Die ontbrak het aan liquiditeit. Banken waren ook niet groot genoeg om geld te leveren. En dus gingen kleine banken samenwerken. Via conglomeraties [door fusies en overnames ontstane ondernemingen, red.] zorgde Big Business dus voor het ontstaan van Big Banks. Die grote banken hadden het vermogen om gigantisch hoeveelheden geld te creëren uit het niets. Toen Big Business gigantische winsten gingen maken, konden ze de leningen van de Big Banks terugbetalen. Hoe meer dat gebeurde, hoe groter de prikkel werd voor Big Banks om nóg meer geld uit het niets te drukken waar Big Business weer mee kon speculeren. En toen barstte de bubbel en crashte in 1929 de Amerikaanse beurs. Zo schiep de tweede industriële revolutie economieën van zo’n grote schaal met zulke enorme bedrijven, dat het de relevantie van het oorspronkelijke verhaal van het kapitalisme van Adam Smith over de bakker, de slager en de brouwer irrelevant maakte.’ Maar daar eindigt het verhaal niet… ‘Het gaat door. Het monopolistische kapitalisme begon in de twintigste eeuw en eindigde met de Great Depression. Na de oorlog hadden we een planeconomie tótdat we ons ‘eigen’ 1929 meemaakten met de financiële crisis van 2008. En nu hebben we een kapitalisme waarin Big Business leunt op de staat.’ U heeft stevige kritiek op het functioneren van de aandelenmarkten, omdat ze losgekoppeld zijn van de reële economie. Tijdens de huidige coronapandemie schieten de koersen omhoog terwijl de economische situatie zeer zorgelijk is. Dat fenomeen bereikt grote hoogtes sinds de financiële crisis van 2008. In uw ‘postkapitalistische economische democratie’ lijkt er überhaupt geen plaats voor de aandelenmarkten… ‘Nee, in mijn alternatief bestaan er geen aandelenmarkten meer. Mensen kunnen wel kapitaal vergaren. En ik zie een open, sterk competitieve markt voor leningen voor me. Je weet wel, het ouderwetse idee dat mensen hun spaargeld kunnen uitlenen aan anderen tegen een bepaalde rente. Het moet heel simpel worden voor gewone mensen om elkaar geld te lenen. Daarbij kunnen we gebruik maken van de infrastructuur van de centrale banken. Het is de hoogste tijd om ons een wereld voor te stellen waarin de markten werken, niet ondanks maar omdat we afscheid hebben genomen van de beurzen.’ Eerder dit jaar hadden we de GameStop-casus. Gebruikers van het online forum Reddit kochten massaal aandelen van gamingbedrijf GameStop, zodat hedge funds – die juist gokten op een daling van de aandelen – grote verliezen leden. Zagen we hier het begin van een alternatief? ‘De GameStop-Redditters zijn geen revolutionairen. Maar sommigen van hen die in GameStop investeerden, deden dat niet voor het geld maar omdat ze hedge funds – de professionele beleggers – een lesje wilden leren. Er was dus wel een ideologisch element aan de hele casus. Het was het gecoördineerde handelen van lilliputters, dat wil zeggen: de optelsom van de individueel beperkte inzet van velen, waardoor het zelfs hedgefunds op de knieën kon krijgen. Er zijn wat parallellen met wat ik in mijn roman crowdshorters noem. Maar het grote verschil is dat de crowdshorters in mijn boek een manifest hadden, en een visie op een ander soort markteconomie. Dat hadden de Redditters niet.’ In een speech vorig jaar stelde u dat het tijd wordt dat ‘TINA’ plaatsmaakt voor ‘TATIANA’. Oftewel, dat There Is No Alternative wordt vervangen door That Astonishingly There Is AN Alternative. Hoe ziet, naast het afscheid nemen van aandelenmarkten, uw alternatief eruit? ‘Ten eerste: ik denk niet dat er een substituut is voor markten. Een economie waarin de staat alle goederen en diensten levert, zal altijd leiden tot een combinatie van falen en autoritaire politiek. Ik wil niet in een soort China leven. Dan ben ik de eerste die in een Goelag belandt, terwijl mensen als Dijsselbloem in het Centraal Comité terecht zouden komen – laat daar geen twijfel over bestaan [lacht]. Tegelijkertijd vrees ik de macht van geprivatiseerde monopolies net zozeer als publieke monopolistische macht. Hoe dan ook houden markten op te bestaan door een concentratie van macht, van kapitaal. En kapitaal concentreert zich hoe dan ook als we markten hebben waar aandelen vrijelijk kunnen worden verhandeld. We hebben nu een situatie waarin aandelen zo zijn opgehoopt dat er feitelijk drie bedrijven zijn – BlackRock, State Street en Vanguard – die alles beheren. En vrijwel niemand heeft ooit van die bedrijven gehoord! De vraag is dus: hoe combineren we een gedecentraliseerde beslisdemocratie met efficiëntie en vrijheid? Mijn antwoord begint bij een basis aan kapitaal voor iedereen, een trust-fund. Ten tweede geloof ik dat iedereen dividend moet ontvangen van het kapitaal dat onze samenleving produceert. Het meeste van wat we produceren is namelijk het resultaat van collectief handelen. Denk aan de kennis en expertise die heeft geleid tot de COVID-19-vaccines. Waar kwam die kennis vandaan? Niet van de farmaceuten. Die hebben immers wetenschappers ingehuurd. En die zijn met publieke middelen opgeleid. Iedereen behoort dus te delen in de winst die gemaakt wordt met behulp van publieke kennis en middelen. Ten derde denk ik dat we af moeten van de huidige giftige verzorgingsstaat, dat hele bureaucratische proces waarin wordt bepaald wie wel of niet in aanmerking komt voor overheidssteun. Onze verzorgingsstaten veranderen staatsfunctionarissen in kleine despoten. En tot slot, en dat is de crux van mijn alternatief, zou ik het idee van één werknemer, één aandeel, één stem in bedrijven willen introduceren. Dat zou betekenen dat je niet langer de belachelijke situatie hebt waarin mensen niet eens weten wie eigenaar is van het bedrijf waar ze werken. Of dat de eigenaren dat zélf nauwelijks weten.’ Ziet u niets in het opbreken van bedrijven die markten domineren? ‘Ik begrijp mensen die pleiten voor meer regulering van multinationals. Ik begrijp ook economen als Elisabeth Warren, die voorstander zijn van het opbreken van bijvoorbeeld grote techbedrijven. Het is fout dat dit soort gigantische ondernemingen bestaan. Maar wie gaat beslissen welke bedrijven worden opgebroken? En in wat voor stukjes? In mijn alternatief met een ‘één werknemer, één aandeel, één stem’-model ontstaat er een soort Darwiniaans proces dat ervoor zorgt dat mensen überhaupt niet deel willen zijn van bedrijven met honderdduizenden werknemers. Want dat wordt in dat model immers onmogelijk om te managen. Zo ontstaat er een organisch proces dat uiteindelijk moet leiden tot bedrijven die tussen de, zeg, 50 en 9000 werknemers hebben. Dat is spontaner. En democratischer.’ De onvermijdelijke vraag, die ook uw roman wordt opgeroepen door de dialoog tussen Iris en Eva, luidt dan wel: hoe realistisch is een alternatief dat zo fundamenteel verschilt van de huidige situatie? ‘De geschiedenis leert ons dat haalbare alternatieven absoluut onhaalbaar lijken totdat ze tot stand zijn gekomen. Stel je eens voor dat je iemand die enkele eeuwen geleden leefde de huidige werkelijkheid zou moeten uitleggen. Je zou voor gek worden verklaard. In de negentiende eeuw was het grootste obstakel voor de anti-slavernijbeweging dat men dacht dat een wereld zonder slavernij onvoorstelbaar leek. Het was onmogelijk om je dat in te beelden, omdat er tot op dat moment nog nooit zo’n wereld had bestaan. Toen mensen dat tóch deden, of zich een wereld met algemeen kiesrecht voorstelden, beschouwden velen ze als krankjorem. Maar volgens mij moet je jezelf altijd de vraag stellen: zit iets logisch en begrijpelijk in elkaar? En als dat zo is, dan vinden we wel een manier om het haalbaar te maken.’ Daniël Boomsma is publicist en werkt als speechschrijver voor een ministerie. Idee-magazine is de periodieke uitgave van de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66. Wij danken de auteur en de redactie voor hun medewerking. Dit artikel is onderdeel van de Sargasso serie Een ander kapitalisme.

Foto: BoBink, CC0 1.0 via Wikimedia Commons Homomonument-overview2

De omkering aller waarden

COLUMN - Op 4 mei, herdenken we de slachtoffers van het fascisme: de joden die zijn vergast door de nazi’s, de politieke gevangenen die zijn gefusilleerd, de homoseksuelen die werden vervolgd, de tweelingen die als medisch experiment zijn gebruikt, de dwangarbeiders die werden afgebeuld totdat ze er dood bij neervielen. De burgers die werden gebombardeerd, werden opgepakt bij razzia’s, die de mond werd gesnoerd, die op de bon moesten leven en uiteindelijk bloembollen moesten eten.

Oorlog is vrede. Vrijheid is slavernij. Onwetendheid is kracht.

5 mei, is ‘Nederland In Opstand’, de groep van de extreemrechtse Tinus Koops, van plan te demonstreren op het Malieveld in Den Haag. Hun motto: ‘Bevrijdingsdag moet weer de dag van de vrijheid worden.’ Deze week stelde Forum voor Democratie voor de zoveelste keer de coronamaatregelen gelijk aan de Duitse bezetting: ‘Op 5 mei herdenken wij 75 jaar vrijheid: 1945 – † 2020’.

Feiten zijn leugens. Bescherming is bezetting.

Rik Rutten, politiek verslaggever van NRC Handelsblad, liep in een uitgebreid twitterdraadje de ondertekenaars van Forums ‘vrijheidsherdenking’ na: allemaal corona-ontkenners, complotdenkers en extreem conservatieve of zelfs extreemrechtse organisaties. Een van de ondertekenaars typeert Nederland als ‘een totalitaire staat’. Een andere meent dat corona een groot complot is: alles is van hogerhand ‘gesimuleerd en vanaf januari [2020] uitgerold’. Het RIVM en de Wereldgezondheidsorganisatie zijn marionetten van de jood Soros, en hun maatregelen zijn onderdeel van een complot tegen de burgers.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Schermafbeelding Google Street View monument bij Olst Boskamp

Vakantiebestemming 2020 | Google Street View

De vakantie is ten einde. Wij nodigden u uit uw verhalen, anekdotes en wetenswaardigheden over uw vakantiebestemming bij te dragen aan onze zomerserie. Vandaag de afsluiter: hoe kijkt u terug op uw vakantie?

Het hardnekkige gerucht gaat nog steeds dat er drommen toeristen zijn die pas thuis van hun vakantiestemming kunnen genieten als ze hun fotoalbum doorbladeren. Met name Japanners worden daar al eeuwen van beticht. Voor zover dat al waar was, zijn ze lang niet meer de enigen. Iedereen met een ‘phone’ of ‘tablet’ op zak heeft tegenwoordig een camera bij zich en dat laten ze weten ook.

Dat van die Japanners berust ook nog eens op het vooroordeel dat alle Aziaten Japanners zijn, terwijl het volgens een andere waarheid om Chinezen gaat, die “ons erfgoed voor het nageslacht documenteren”.

Een jaar of vier geleden is aan het licht gekomen dat “mensen meer genieten van een reis als ze foto’s maken”.

Dat betrof een onderzoek in welks representativiteit ik mijzelf niet herkende. Ik fotografeer amper, soms tot mijn spijt als woorden mij tekort schieten een bijzondere vakantie-ervaring te beschrijven.

Maar gelukkig is daar het internet nog. Hoe heette die kathedraal in Deventer ook al weer? Wat was de naam van dat waanzinnige kunstwerk in die beeldentuin? Bijna alles wat je niet hebt onthouden én niet gefotografeerd, is op het internet terug te vinden. Ook dingen die je wel hebt onthouden, maar niet wist wat het te betekenen had, kunnen dankzij internet je vakantie-ervaring compleet maken.

Foto: Marcus Hansson (cc)

Zomerprogrammering

Het is zomervakantie dus tijd voor de komkommertraditie. Hoeveel van die traditie aangetast zal worden door virussen moet nog blijken.

Vanaf vandaag gaat Sargasso over op de zomerprogrammering. We blijven iedere dag minstens één artikel plaatsen. Het SG-café blijft open.
Eind augustus komt de reguliere programmering weer terug.

Tot die tijd hopen we uw reflectie over uw vakantiebestemming te ontvangen, zodat onze zomerserie wordt aangevuld met meer wetenswaardigheden en anekdotes. De eerste toezeggingen zijn binnen, maar we missen de uwe nog.

Prettige zomervakantie!

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Florida Guidebook (cc)

Vakantiebestemming

OPROEP - De zomervakantie is al weer twee weken ‘open’. Dit jaar natuurlijk een heel andere vakantietijd dan voorgaande jaren. Heeft dat gevolgen voor uw vakantiebestemming? Die nieuwsgierigheid is aanleiding om Sargasso’s zomerserie weer eens van stal te halen.

Wordt het vakantiebesmetting of vakantiebestemming? Gaat u als ‘coranavluchteling’ naar redelijk veilige oorden als de Waddeneilanden of avonturiert u in risicogebieden als België? U kunt natuurlijk ook nog op de vlucht slaan.

Graag ontvangen we de komende tijd uw verhalen, anekdotes en wetenswaardigheden over uw vakantiebestemming.

Stuur uw verhaal naar info at sargasso punt nl, onder vermelding van zomerserie 2020.

-o-o-o-

Het is al weer een tijdje terug, maar dit waren eerdere zomerprojecten op Sargasso (leesvoer voor uw vakantie)…

Zomer 2011, Klein literaire musea. In elf artikelen deden Sargasso-redacteuren en lezers verslag van hun bezoek aan musea die gewijd zijn aan schrijvers en dichters. Eén artikel uitgezonderd, dat verhaalde van een tentoonstellingsruimte, gevestigd in een gebouw dat in een roman is geschreven.

Zomer 2012, De Polder. Zeven artikelen over Nederlandse polders, waarin lezers beschrijven waarom ‘hun polder’ zo fascinerend is.  Bijvoorbeeld de polder waar in 2022 de volgende Floriade zal plaatsvinden of de polder waar een onzer toenmalige redacteuren zijn familienaam aan te danken heeft.

Foto: nyghtowl (cc)

Virus valt rechtsstaat aan (2)

COLUMN - En daar was dan de eerste: een demonstratie van taxichauffeurs werd verboden. Om er zeker van te zijn dat het verbod gehandhaafd zou worden stonden extra mensen en materiaal paraat, maar het kwam niet tot verdere burgerlijke ongehoorzaamheid.

Waarom is dat interessant? Op 24 maart verduidelijkte de Rijksoverheid zichzelf: Veelgestelde vragen over de aanpak in Nederland. Daar viel deze vraag op: “Zijn demonstraties nu ook verboden?
Het antwoord: “Nee. Voor demonstraties geldt een ander wettelijk kader en de normale procedure.”

Inmiddels, bij het verlengen van de maatregelen tot en met 28 april, blijkt de tekst iets gewijzigd. We lezen nu:

“Zijn demonstraties nu ook verboden?
Demonstraties  zijn ook samenkomsten, maar daarvoor geldt de Wet openbare manifestaties en de normale procedure. Informeer bij uw gemeente naar de regels.”

Iets langer geleden werden demonstraties allemaal door de organisatoren afgelast. In enkele gevallen zijn ze vervangen door online initiatieven. Maar, zoals de taxichauffeurs wilden laten zien, wat als men zich ongelijk behandeld voelt door de crisismaatregelen, welke actie is nu dan wel te ondernemen?

Eerdere protesten van marktkooplui, die zich overvallen voelden door plotselinge sluiting van weekmarkten, bleven beperkt. Maar waarom werd hun handel gesloten en de winkels niet?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: nyghtowl (cc)

Virus valt rechtsstaat aan

We vieren dit jaar niet voor niets 75 jaar vrijheid, moeten al die mensen die een loopje namen met de corona-maatregelen hebben gedacht. Reken maar dat als het dankzij hen tot een volledige ‘lock down’ komt, er een paar zullen roepen: Dictatuur!

En alsof de staat ieders zonnige gedachten bespiedde, zond NL-alert gisteren een noodwaarschuwing uit: Volg instructies Rijksoverheid op! Dus hup, weg van dat strand, keer om bij dat bos, rechtsomkeer bij die speeltuin, ga je huizen in en blijf daar!

Het toenemend aantal slachtoffers bewijst dat vooral de dictatuur van het coronavirus regeert. De afgekondigde ‘dringende adviezen’ (want zijn het nou wel echte maatregelen?) zijn slechts een weinig revolutionair antwoord daar op. En in sneller tempo dan ze werden ingevoerd lezen we her en der de commentaren op die maatregelen.

Rechtsstaat aangepast om volksgezondheid te verdedigen

Uit lijfsbehoud is de burger bereid om soevereiniteit op te geven en de staat ruimte te bieden“, schrijft het NRC in een commentaar (kunnen trouwens die betaalmuren niet tijdelijk opgeheven worden?). Dat de rechtsstaat wordt aangepast om de volksgezondheid te verdedigen is één ding, er op vertrouwen dat die rechtsstaat deze crisis ongeschonden zal overleven is een ander. Waakzaamheid geboden, aldus het NRC.

Foto: ApolitikNow (cc)

Is online manipulatie oké als het niet effectief is?

ESSAY - door Fleur Jongepier (Universitair Docent Radboud Universiteit Nijmegen).

De concepten “individu” en “vrijheid” hebben in het digitale tijdperk geen betekenis meer (Yuval Noah Harari). Omdat algoritmes “ons beter begrijpen dan wij onszelf begrijpen, kunnen ze ons manipuleren op manieren die we niet kunnen begrijpen” (Jamie Bartlett). We worden door big tech bedrijven behandeld als een massa “gebruikers” die als een kudde “samengedreven” kan worden (Shoshana Zuboff).

Poeh, poeh, nou, nou, zo kan die wel weer. Wordt de soep werkelijk zo heet gegeten als die wordt opgediend? Jesse Frederik en Maurits Martijn (hierna: team FrederikMartijn) plaatsen in een stuk in de Correspondent terecht de nodige vraagtekens. Online advertenties (dat is waar het de meesten die alarm slaan om te doen is) zijn, stellen zij, de “nieuwe internetbubbel”.

Wordt ons brein “gehijacked”?

Team FrederikMartijn geeft goede reden om te twijfelen aan de effectiviteit van online advertenties en dus ook, zou je denken, aan de ernst van – dat wil zeggen, de morele bezwaren omtrent – online manipulatie. Ik moet eerlijk toegeven: ik ben door het stuk geturned. Aanvankelijk zat ik in het “onze autonomie staat mogelijk (!) op het spel”-kamp, en nu denk ik toch: ja, aan mij zul je toch geen stilettohakken kunnen slijten, hoeveel een algoritme ook over mij weet, en hoe vernuftig de advertenties ook zijn. Plus, de meeste van de belangrijke keuzes die ik in mijn leven maak (wat betreft carrière of sociaal leven) zijn voldoende autonoom. Ik heb bepaald niet het idee dat mijn “brein” in feite “gehijacked” wordt (Harari). Waar hebben we het dus precies over?

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Schermafbeelding NOS NPO Live uitzending Intenationale Holocaust Herdenking

Stilte is onze nederlaag

Erger dan vergeten is er wel aan denken en er niet door bewogen worden.

Piotr Cywiński, directeur Auschwitz Memorial, op de Internationale Holocaust Herdenking, 27 januari 2020.

Gisteren was het Holocaust Memorial Day. Van alle bijeenkomsten wereldwijd trok die in Auschwitz-Birkenau zelf de meeste aandacht. De NOS en RTL 4 zonden de bijna 3 uur durende bijeenkomst live uit.

Een aantal sprekers, waaronder enkele overlevenden van de Holocaust, onderstreepten ook hier dat deze herdenking nodig is omdat antisemitisme, nazisme en haat nog lang de wereld niet uit is.

Piotr Cywiński, directeur van het Auschwitz Memorial, vatte dat goed samen:

Maar nu zien we juist gevoelens van haat weer oprijzen. Ook antisemitisme, nazisme, xenofobie. In de donkere dagen van populisme komen al die gevoelens tot leven.

Over de waarde van herdenken zei hij:

Maar vaak zoeken we alleen naar kortstondige ontroering. Dan verliest de herinnering zijn betekenis.

Want Auschwitz is nog lang niet overwonnen als hetzelfde vandaag de dag nog steeds gebeurt. Hij wees daarbij op het lot van de Rohingya’s en de Oeigoeren.

Piotr Cywiński meent dat we er te onverschillig, haast apatisch op reageren: “We zien en we willen niet zien. We praten en we willen niet praten”.

Foto: FaceMePLS (cc)

Nooit meer! Hoe dan?

COLUMN - Vandaag vindt in veel landen de Holocaust Memorial Day plaats. In Nederland wordt die elk jaar op de laatste zondag van januari gehouden en het meest opzienbarende nieuws waren de excuses die premier Rutte aan de nabestaanden maakte voor het nalatige gedrag van overheid en burgers tijdens de vervolging van Nederlandse joden.

Beter laat dan nooit. Met iets andere woorden beaamde Rutte dat ook:

Nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn, bied ik vandaag namens de regering excuses aan voor het overheidshandelen van toen.

Het vernietigingskamp Auschwitz werd 27 januari 1945 bevrijd en voor zover mensen het niet wisten, werden de gruwelijkheden zichtbaar. Sindsdien wordt bij de vele herdenkingen een “dat nooit meer” eindeloos herhaald.

Het is een herdenking, geen brainstormsessie, maar in de talloze toespraken wordt zelden genoemd wat er concreet voor nodig is om een “dat nooit meer” te realiseren.

Want dat is wel nodig. In diezelfde toespraken wordt gewezen op het hedendaagse antisemitisme en andere varianten van discriminatie, racisme en haat.

Van een World Holocaust Forum valt niet meer te verwachten dan obligate uitspraken. Het Forum is meer het toneel van politieke steekspelletjes en het zou een wonder zijn als de diverse deelnemers een eensgezinde strategie op poten kunnen zetten tegen antisemitisme, racisme, discriminatie en haat.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Volgende