Voedsel: schaalvergroting of ketenverkorting?

In een paar dagen kocht Unilever de Bulgaarse ijsfabrikant Darko, Plukon Royale het Duitse pluimveebedrijf Stolle en Heineken twee niet met name genoemde bierbrouwerijen in Ethiopië. In snel tempo komt steeds meer voedsel in steeds minder handen. Dat is enigszins zorgwekkend, want over de voedselsituatie in de wereld op termijn bestaan gerede twijfels. Regelmatig hoor je filosofen al de overtuiging uitspreken dat de volgende grote oorlog een voedseloorlog zal blijken. Ik weet niet of het zo ver komt, maar ik moet eerlijk toegeven dat een dergelijk scenario ook mijn voorstellingsvermogen niet te boven gaat. Tijdens de beurscrisis van de afgelopen weken viel al op dat voedselgiganten wereldwijd in alle chaos behoorlijk overeind bleven en regelmatig zelfs winst boekten. Dat is niet voor niets. Wie het voedsel heeft, heeft de toekomst. En in die omstandigheden is het ontstaan van steeds grotere machtsconcentraties een ontwikkeling om goed in de gaten te houden. Toch is het niet de enige trend.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Conclusies FAO studie voedselprijzen niet eenvoudig

China en India consumeerden de laatste jaren minder graan, het is de vraag naar (graan voor) biobrandstof in het Westen die juist enorm toenam. Dit is één van de observaties die een high-level expertpanel van de Wereldvoedselorganisatie (FAO) deed in haar onderzoek naar voedselprijzen. De wereldwijde voedselcrises in 2008 die volgden op een scherpe stijging van de voedselprijzen gaven aanleiding voor onderzoek naar de oorzaak van prijsvolatiliteit op de voedselmarkt. Deze prijsvolatiliteit, oftewel beweegelijkheid van de prijs, wordt bepaald door uiteenlopende factoren waaronder: handelsregels, voorraden, speculatie, vraag, productie en investeringen. Dit complexe systeem laat zich lastig vatten in one-liners. Daarom zijn de conclusies in het rapport (.pdf) van dit FAO expertpanel – waar ook de Nederlandse hoogleraar Rudy Rabbinge aan deelnam – op voorhand niet eenvoudig. De Britse kwaliteitskrant de Guardian koos ervoor om in het kader van dit FAO rapport de conflictueuze verhouding tussen voedsel- en energiegewassen te belichten. De constatering dat de opkomende economieën China en India, tegen de algemene perceptie in, juist minder graan consumeerden is opvallend.

De verwachting is juist dat er steeds meer welvarende consumenten in die landen bijkomen die meer vlees gaan eten en voor vleesproductie is immers (veel) graan nodig. Dat de sterk groeiende vraag naar biobrandstoffen in Europa en de Verenigde Staten in toenemende mate beslag legt op voedselgewassen als maïs en soja was al langer bekend. Maar wie het rapport leest ziet dat dit aspect slechts een deel van de problematiek verklaart.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Gevolgen klimaatverandering op voedselproductie nu al merkbaar

CO2 is een meststof en dus goed voor plantengroei. Meer CO2 in de atmosfeer leidt dus tot meer groei. Dat is een veelgehoord argument onder klimaatsceptici. Een argument dat op zich correct is, maar volledig voorbijgaat aan (simpel gezegd) de capaciteit van CO2 om warmte vast te houden in de atmosfeer. Meer CO2 zou inderdaad moeten leiden tot meer groei, doch de (door sceptici betwiste) neveneffecten hiervan remmen de groei juist af. Een recente studie in Science heeft dit aangetoond.

Dat de planeet geleidelijk opwarmt (volgens menselijke maatstaven althans, volgens geologische standaarden uitzonderlijk snel) staat in feite buiten kijf. Dat klimaatveranderingen uiteindelijk gevolgen gaat hebben voor de voedselproductie is dan ook geen verrassing. Enerzijds kan door opwarming het groeiseizoen worden verlengd en zullen landen in een gematigd klimaat hiervan voordelen kunnen hebben. Anderzijds zullen er veel gebieden zijn, met name in ontwikkelingslanden, die meer te lijden krijgen van extreme droogte en ziektes. Droogtes leiden daarnaast tot een verhoogd verbruik van (drink)water, welke ook weer gevolgen heeft voor de dan toch al fragielere waterhuishouding in die gebieden. Ook kan in andere regio’s van de wereld extremere neerslag leiden tot misoogsten. Dat deze veranderingen nu al meetbaar blijken te zijn is echter wel een verrassing.

Allereerst, de voedselproductie neemt wel degelijk toe. Dit komt onder andere door verbeterde agrarische kennis die meer en meer wordt toegepast: slimmer grondgebruik, betere bemesting, schaalvergroting, intensivering van de landbouw, etc. Doch, zo blijkt uit de studie, die productie van maïs had theoretisch 3,8% groter moeten zijn dan nu het geval is en graan 5,5%. Aan de andere kant, rijst en soja blijken het nu juist iets beter te doen (respectievelijk 2,9% en 1,3% meer dan zonder klimaatverandering het geval zou zijn). Daarnaast schatten de onderzoekers dat klimaatverandering tot nu toe verantwoordelijk is voor 6,4% stijging van de voedselprijzen in de afgelopen 3 decennia.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Prioriteiten

[qvdd]

I don’t write much about the ins and outs of the various parties right now, even though there will be a Presidential election next year, and a very important governor’s race in the State of Mexico in a couple of months.  We should be arguing over the future of the oil industry, new taxation plans, energy use, climate change legislation, gay rights, transportation, the cost of corn (and everything else) … not about a foreign imposed “war”.

Historicus, schrijver en blogger Richard Grabman van The Mex Files

Gelijk heeft hij. Hoewel de veiligheidssituatie de binnen- en buitenlandse media volledig domineert, zijn er een aantal urgentere onderwerpen in Mexico en Centraal-Amerika die op de lange termijn een veel dramatischer gevolgen voor de regio kunnen hebben dan het drugs- en veilgheidsprobleem.

Zo hoor ik de laatste tijd dreigende geluiden over de gevolgen van voedselschaarse en de daardoor sterk stijgende voedselprijzen in Guatemala. Sommige bronnen vrezen zelfs voor een mogelijke burgeroorlog, als de straatarme bevolking van Guatemala de basisbehoeften niet meer kan betalen. Analist Boz heeft recentelijk uitgebreid geschreven over het thema voedsel en instabiliteit, met een zijdelingse blik naar de gebeurtenissen in de Arabische wereld.

[jan-albert]

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Quote du Jour | Voedselcrisis II?

We may not get to the prices of 2008 but this time they could stay high much longer (Guardian)

Senior economist Abdolreza Abbassian van de FAO waarschuwt voor een nieuwe voedselcrisis. De graan- en maïsprijzen zijn onlangs met 30% gestegen. De Verenigde Staten heeft haar graanoogst voor dit jaar met 5,5% naar beneden bijgesteld. Vlees is in 20 jaar niet zo duur geweest. Het brood in Pakistan, de tomaten in Egypte en de knoflook in China naderen recordprijzen. Ondertussen stelt een nieuw FAO rapport dat jaarlijks 30 miljoen hectare landbouwgrond verloren gaat aan degradatie (erosie, verzilting) en urbanisatie. Een trend die op scherp gezet wordt door de groeiende vraag naar biobrandstoffen. Deze waarschuwing van de FAO komt nadat de Wereldbank haar Global Food Crisis Response Program (GFRP) heeft verlengd tot juni 2011 vanwege de volatiliteit (bewegelijkheid) van de voedselprijzen. De World Development Movement in Londen waarschuwt dat speculatie in voedsel door hedge funds en pensioenfondsen de voedselprijzen nog verder kunnen opdrijven. Bon appétit..

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendquote | Kritiek op gokken met voedsel

“One of the main things in food inflation is that it has attracted the speculators for short-term profit at the expense of people living a dignified life” (Telegraph)

Unilever CEO Paul Polman bekritiseert speculanten die de afgelopen jaren naar de voedselmarkt zijn getrokken en kortetermijnwinst maken, over de rug van de ‘gewone’ consument. Polman heeft onlangs gesproken met eurocommissaris Michel Barnier (interne markten) over de mogelijkheden om speculanten te verplichten om hun posities te openbaren. Speculatie in goederen drijft (onnodig) de prijs op en staat los van de factoren die werkelijk het aanbod danwel de schaarste beïnvloeden: voorraden, droogten en overstromingen. Bij hard commodities als goud, ijzer en zilver heeft dit (slechts) een indirect effect op het leven van mensen. Maar bij soft commodities als graan, koffie en soja heeft direct consequenties voor het dagelijks leven, met name voor mensen in ontwikkelingslanden die een relatief groot deel van hun inkomen kwijt zijn aan eten. Uit een onderzoek van de Universiteit Utrecht in opdracht van de Triodos Bank naar de koffiemarkt bleek dat sinds 2004 de prijsontwikkeling in toenemende mate door speculatie wordt bepaald. Voor andere soft commodities is dat niet veel anders. Het record dat in december werd gebroken is naast misoogsten door droogte en overstromingen dan ook voor een groot deel aan speculatie te wijten.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Voedselprijs op recordhoogte

Voedsel was nog nooit zo duur, althans in ons recent verleden. In december steeg de FAO Food Price Index naar 214.7 en vestigde een nieuw record boven de (recente) all-time high van 213.5 in juni 2008. Deze index wordt samengesteld uit 55 verschillende agrarische grondstoffen, maar met name suiker, graan, olie en vlees stegen hard de afgelopen maanden. Met de grootschalige overstromingen van landbouwgebied in Australië zal de prijs van o.a. graan nog meer onder druk komen te staan. De hoop is nu gevestigd op de oogst in Zuid-Amerika. Brazilië zag de laatste jaren een spectaculaire daling van de ontbossing doordat de soja en veeteelt expansie minder was. Deze adempauze voor de natuur zal met een aantrekkende chinese economie en krappe voedselmarkt wel voorbij zijn. Ergens halverwege 2011 zal daarbij de zeven miljardste wereldbewoner worden geboren. De zes miljardste kwam destijds in 1999 in Sarajevo ter wereld: symbolisch als een teken van hoop op vrede na oorlogstijd. U mag kiezen waar de ‘zeven miljardste mond’ wordt geboren en welke symboliek we daar dan aan moeten hangen? India, Mozambique, Oostenrijk?

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een nieuwe reeks voedselrellen?


Foto gemaakt door Fernando Regulez en opgestuurd aan Medicos Mundi (Flickr)

Het is begin september 2010, deze zomer ging een deel van de Russische graanoogst in vlammen op. Premier Poetin kondigde een export-ban af die waarschijnlijk tot volgend jaar juli duurt. De wereldvoedselorganisatie (FAO) verwacht dat de mondiale graanproductie dit jaar 5% lager uitvalt dan in 2009. De graanprijs schiet ondertussen omhoog, maar inmiddels weten we dat er ook flink gespeculeerd wordt met ons dagelijks brood. Ook de soja- en palmolieprijs zitten weer in de lift. Wij Europeanen zullen hier voorlopig niet van wakker liggen. Maar in Mozambique zijn vorige week voedselrellen uitgebroken (foto’s). Via een ketting-SMS riepen de inwoners van Maputo elkaar op om de straat op te gaan tegen de verhoging van de broodprijs, zeven mensen kwamen om bij de plundering van bakkerijen. Toch wrang: honger in een land waar de EU en Brazilië juist een biobrandstof akkoord mee hebben getekend.

Nu de rapen gaar zijn in Maputo wordt er gevreesd voor een herhaling van de situatie in 2008 toen in meer dan dertig landen voedselrellen uitbraken. De FAO komt 24 september a.s. in crisisberaad bijeen om de wereldvoedsel situatie te bespreken. Demissionair minister Verburg is vandaag in Addis Ababa, Ethiopië op een voorbereidende bijeenkomst van de internationale conferentie over landbouw, voedselzekerheid en klimaatverandering: ‘It’s Down 2 Earth’ die van 31 oktober t/m 5 november in Den Haag plaatsvindt. Op deze conferentie staat de vraag centraal hoe we in 2050 negen miljard mensen op een duurzame manier kunnen voeden? Wie het nu al weet, mag het zeggen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende