Europa in de troonrede: wollig en steeds minder zichtbaar

van Dr. Gerard Breeman en Prof. dr. Arco Timmermans, eerder verschenen bij het Montesquieu Instituut. Wat wij eigenlijk voor onmogelijk hielden is dit jaar op Prinsjesdag toch gebeurd: het wolligheidsrecord van twee jaar terug is gebroken, zoals figuur 1 laat zien. Met ruim 85 procent louter terugkijkende, beschouwende of algemeen bezwerende uitspraken bevatte de Troonrede dit jaar minder echte beleidsvoornemens dan ooit sinds 1945. Ja, de uitgesproken tekst was die van een demissionair kabinet en ja, dit jaar is er veel te doen over al dan niet controversieel verklaarde kwesties en, zoals dat heet, een ‘beleidsarme begroting’. Maar om dit in perspectief te plaatsen: gemiddeld genomen waren de Troonredes van Mark Rutte een stuk wolliger dan die van alle voorafgaande premiers in Nederland. Figuur 1: Wolligheidsindex. Percentage zinnen zonder beleidsvoornemens in de Troonrede, 1945-2023 De meest uitgesproken voornemens dit jaar gingen over de bedreiging van de binnenlandse bestaanszekerheid. Er was ook aandacht voor het buitenland, iets wat doorgaans het geval is in Troonredes omdat een deel van het verhaal gaat over Nederland in de vaart der volkeren. Veel minder aandacht was er dit keer voor economie en milieu. Nu kan je redeneren dat het economisch goed gaat in Nederland en dat er om die reden minder over is gesproken. Maar voor milieu, met al dagenlang blokkades op de A12 in Den Haag, ligt dat toch anders. Wellicht gaat het hierbij om het vermijden van dit heikele onderwerp. De vraag is of dit een verstandige strategie is. Naar de toekomst kijkend: de Troonrede van dinsdag was niet alleen de laatste van Rutte, het was ook de laatste voorafgaand aan twee verkiezingen: die voor de Tweede Kamer op 22 november en die voor het Europese Parlement in juni volgend jaar. Waarschijnlijk zal de verkiezingscampagne voor de eerste die voor de tweede ver overschaduwen. Daarover zal ook veel geschreven worden de komende tijd. Laten wij daarom eens wat langer stilstaan bij het perspectief op Europa in Nederland. Hoe vaak wordt er naar Europa verwezen in Troonredes? We noemen dit de zichtbare aandacht, omdat het publiek erbij wordt betrokken. In figuur 2 hebben we het percentage uitspraken met verwijzing naar de EU of Europa weergegeven. Figuur 2: Percentage uitspraken met referenties naar de EU/Europa in Troonrede, 1945-2023 Europa is de afgelopen twintig jaar toch wat verweesd geraakt in de Troonrede. Tussen 1988 en 2005 was de aandacht steeds boven de 6%, maar sinds 2005, toen het voor pro-Brusselse Nederlanders traumatische referendum over het Grondwettelijk verdrag plaatsvond en bijna twee derde van de opgekomen kiezers tegen stemde, viel de aandacht terug naar onder de 6% gemiddeld. Bij specifieke thema’s zien we weliswaar de aandacht voor Europa even pieken, zoals in de jaren 2012-13 na de financiële crisis met veel aandacht voor begrotingsdiscipline in de EU, een bankenunie en zorgen over de stabiliteit van de euro. En tussen 2014 en 2016 kwam Europa aan bod vanwege terrorismebestrijding en de toenemende aandacht voor milieu, waarbij de EU het voortouw ging nemen met de Green Deal. Maar na 2016 gleed de aandacht weg. De Troonrede stond dit jaar ook in het teken van al dan niet controversieel verklaarde onderwerpen. Zinnen zoals: ‘Op veel beleidsterreinen gaat het werk door, ook nu het kabinet demissionair is’ en ‘Het kabinet blijft zich inzetten voor voortgang op het stikstofdossier…’ drukken dit uit. Dit bracht ons bij de vraag in welke mate controversieel verklaarde onderwerpen nu eigenlijk een Europese verwijzing hebben. Gekeken naar alle parlementaire stukken vanaf 2000, dus niet alleen de Troonrede, blijkt dat ongeveer 10% tot 12% verwijzingen naar Europa bevat. Maar bij de parlementaire stukken die geschreven worden tijdens periodes waarin het kabinet demissionair is en die gaan over controversiële onderwerpen blijkt dat rond de 50% een Europese component heeft. Niet per se de ‘schuld’ van Brussel, maar in elk geval geen kwesties van binnenlandse consensus (figuur 3). Figuur 3: Percentage parlementaire documenten met het thema 'demissionair en controversieel' die naar Europa verwijzen, troonrede 2023 Dan komen we nog een keer terug op de wolligheid van troonredes, maar nu specifiek gekeken naar uitspraken met een Europese referentie. Op de tijdslijn van 1945 tot Prinsjesdag van 19 september dit jaar blijkt sprake te zijn van een sterk op en neer gaande beweging. Figuur 4 brengt dit in kaart. De uitschieters naar boven en beneden laten dus zien dat er ofwel klare taal werd gesproken of juist met meel in de mond. De wolligheid was het laagst rond hoogtijdagen van Europese integratie, zoals het Verdrag van Rome (1957), de eerste uitbreiding van de EU (1973), het Schengen Akkoord (1985) en zelfs het verdrag van Lissabon. Ook bij het Verdrag van Maastricht (1992) en de grote uitbreiding van de EU in 2004 waren duidelijk te horen in de Troonrede. Maar in alle andere jaren werd er alleen in algemene en vage termen naar Europa verwezen, áls er al over werd gesproken. Figuur 4: Wolligheidsindex van EU uitspraken in Troonredes, 1945-2023 Dan nu naar de onzichtbare aandacht, niet zozeer omdat er zaken op de politieke agenda heimelijk verborgen worden gehouden (al kan dit soms ook zo zijn), maar omdat het geen echt publieke agenda is. Het is vooral voer voor fractiespecialisten en zit vol met meestal vrij technische probleemdefinities: wetgeving. Dan blijkt dat de impact van Europa groter is dan wat er in de Troonrede voor de publieke tribune wordt geuit. Er is in de loop van de jaren een stijgende lijn, tot gemiddeld 20% van alle wetgeving die een Europese verwijzing bevat. Dit is minder dan EU-optimisten of voorspellers van Brussels onheil geloven, maar we moeten hierbij bedenken dat het een gemiddelde is waarbij op sommige beleidsterreinen de impact veel groter is en op andere weer kleiner. Figuur 5: Wetgeving met en zonder EU verwijzingen, 1981-2009 [1] Onze verwachting is dat de aandacht voor Europa vooral tot de technische keuken beperkt zal blijven waar veel wetgeving wordt klaargemaakt. Nederland is verder ook het meest succesvol in de arena waar de uitwisseling van kennis en wetenschappelijk onderzoek plaatsvindt. Deze voorspelling is gebaseerd is op onderzoek over de impact van Nederland op de Europese agenda dat wij dit jaar deden. Waar Europa wellicht wel de zichtbare aandacht warm voor zal krijgen zal alleen zijn bij specifieke onderwerpen en op bijzondere momenten, zoals de steun voor Oekraïne en rechtszaken tegen grote bedrijven zoals Google, Meta en Microsoft. Kortom, de verwachting is dat de aandacht voor Europa meestal laag zal blijven, met af en toe een piek naar aanleiding van een specifiek thema. Intussen blijft er in de productie van wetgeving wel een flinke dosis Europa aanwezig, alleen is die amper zichtbaar voor het Nederlandse publiek. Arco Timmermans en Gerard Breeman werken aan de Universiteit Leiden. Dit artikel is gebaseerd op hun onderzoek binnen het internationale Comparative Agendas Project. [1] Grafiek overgenomen uit: Breeman, G., & Timmermans, A. (2011). Myths and milestones: The Europeanization of the legislative agenda in the Netherlands. In The Europeanization of Domestic Legislatures: The Empirical Implications of the Delors' Myth in Nine Countries (pp. 151-172). New York, NY: Springer New York.)

Foto: Schermafbeelding uitzending NOS Prinsjesdag 2022

Troonrede 2022: eindelijk maatregelen, maar waar is Europa?

ANALYSE - van Prof.Dr. Bert van den BraakEdgar Hoedemaker, Jan Schinkelshoek, en Dr. Anne Bos

In de Koninklijke Schouwburg heeft koning Willem-Alexander de troonrede voorgelezen. Centraal stonden de verschillende crises waarmee Nederland en de rest van de wereld kampt, zoals de hoge inflatie, de oorlog in Oekraïne en de stijgende energieprijzen. Wat viel op in de toespraak? En zijn de zorgen in de samenleving voldoende geadresseerd? Een korte reflectie.

1. Over vertrouwen

Bert van den Braak, onderzoeker bij PDC en hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Universiteit van Maastricht

In hoeverre er politiek en maatschappelijk draagvlak is voor de aanpak van het scala aan problemen waarmee kabinet en samenleving te maken hebben, moet nog worden bezien. Dat het kabinet nu (sommigen zullen zeggen ‘eindelijk’) maatregelen heeft aangekondigd, draagt hopelijk bij aan het herwinnen van vertrouwen.

Dat is niet zo zeer van belang voor het kabinet, maar vooral voor burgers zelf. Hopelijk is de boodschap dat we gezamenlijk tot oplossingen moeten komen, ook in het parlement aangekomen. Dat gesproken werd over ‘positieve krachten’, waarmee naar oplossingen zal worden gezocht, is veelzeggend. Wie het niet passend vindt onder die krachten te worden gerekend, ‘trekken de schoen’ aan.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: risastla (cc)

Tegenstellingen in de samenleving

OPINIE - Een grote vreugde was het niet, de algemene beschouwingen. Volgens de opgewonden Pechtold wordt er nauwkeurig geluisterd naar wat premier Rutte zegt. Nou vind ik “pleur zelf op” ook geen uitdrukking voor een minister-president, maar misschien heb ik ook te weinig binding met het moderne levensgevoel. Ik vond het een uitgemolken flutonderwerpje.

Maar binding met de grote onderwerpen heb ik wel. Het Huis van Thorbecke staat op instorten, zo vat ik de bevindingen van de commissie Van de Donk maar even samen. Het hervormingskabinet heeft er nog weinig aan gedaan. Vlug hervormen gaat ook niet: de kroonjuwelen van D66 hebben weinig echte vernieuwing opgeleverd.

Maar het probleem zit daar wel: wat hebben de Haagse realiteit en de provincie met elkaar te maken? Ik zag de opwinding over het ‘pleur op’ en geloof: bitter weinig.

Decentralisatie sociaal domein

Meer dan twee jaar geleden schreef ik hier over een ontregelende conferentie in Nieuwspoort over de decentralisaties in het sociaal domein. De sprekers hadden tamelijk veel ongeloof in de heilzaamheid van de plannen (toen nog) van het kabinet. De systeemverantwoordelijkheid zou moeten worden ingevuld door verticale rapportages, want de minister moest over de werking van het systeem met de kamer kunnen praten. Zoals de minister schrijft: ”Het Rijk blijft na de decentralisaties verantwoordelijk voor de werking van het systeem.” (Aanbieding overall rapportage sociaal domein, 13 mei 2016)

Foto: pieter musterd (cc)

Fantastisch

COLUMN - Wat een opbeurende troonrede kregen we dit jaar te horen! Bezuinigen met een sociaal én ondernemend gezicht was het adagium, en verdomd: dat was precies wat ze deden.

De troonrede was een ware fusie van liberalisme, sociale betrokkenheid, ondernemerszin, toekomstvisie en no-nonsense. Dat de regering er en passant in slaagt om, naast de vele nieuwe uitgaven, niettemin zoveel te besparen op inmiddels structurele kosten en een slankere, minder bemoeizuchtige overheid blijkt neer te kunnen zetten, verraste vriend en vijand.

Laat me de hoogtepunten even samenvatten. Bij al dit goede nieuws is het immers moeilijk de hoofdlijnen vast te houden.

Nederland neemt volgens de nieuwe doelstellingen riant veel vluchtelingen op. De crux is echter dat die voortaan meteen als volwaardig burger worden beschouwd: ze worden niet eerst jarenlang opgesloten in asielcentra waar ze niets mogen doen. In de leegstaande kantoren die hen zijn toegewezen en die ze zelf mogen verbouwen, is deelname aan de taallessen de enige vereiste. Ook heeft de regering beloofd de diploma’s van vluchtelingen met spoed om te zetten naar een Nederlandse equivalent, zodat legaal werk ineens binnen handbereik van deze nieuwe Nederlanders ligt.

Voor mensen die al vijf jaar of meer in de bijstand of de WAO zitten, worden keuringen en controles afgeschaft: voortaan krijgen zij standaard een basisinkomen. Bijverdienen mag, uiteraard. Pas wanneer ze zelfstandig anderhalf keer het basisinkomen bijeen weten te sprokkelen, vervalt hun recht op bijstand: dan staan ze immers weer op eigen benen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: NiederlandeNet (cc)

Vragenrondje na de troonrede

COLUMN - Een nieuwe monarch, een nieuwe troonrede? De troonrede is niets meer dan een presentatie van de “missie en visie” en het jaarplan van het kabinet. In bedrijven en organisaties worden die presentaties doorgaans gebracht met flitsende sheets op interactieve schermen. De zaal leest mee op hand-outs, zodat men kan inschatten of de koffiepauze nabij is. Aan het einde van de presentatie is er meestal gelegenheid tot het stellen van vragen.

De troonrede werd ook dit jaar in een sprookjesachtige setting voorgelezen van een paar vellen papier. Geen multimediascherm, geen overzichtelijke schema’s, geen beeld en geluid om de presentatie te verluchtigen.

Het gesproken woord is vluchtig, maar de boodschap is vastgelegd en op internet na te slaan. Het programma voorzag niet in een vragenrondje. We stellen hier dan maar een paar vragen, om die eveneens op het internet te verspreiden.

De kersverse vorst herinnert in dankbaarheid aan het feestje rond zijn kroning.

 Die dankbaarheid betreft in de eerste plaats mijn moeder.

Hoelang denkt de vorst bij spreekbeurten voor land en volk zijn moeder te bedanken? Heeft de vorst moeite zich van zijn moeder los te maken?

Er is in onze samenleving veel dat een gezond vertrouwen in eigen kunnen rechtvaardigt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Petitie God uit de troonrede

Wat je ook van onze collega’s van Retecool mag denken, het zijn wel burgers met initiatief. De maatschappij is natuurlijk verre van perfect. Daar moeten we ook niet naar streven, maar er zijn wel wat vlekjes weg te werken. En Retecool biedt iedereen nu de gelegenheid een kleine, doch niet onbelangrijke oneffenheid weg te poetsen. Zet je handtekening onder het burgerinitiatief “God uit de troonede” en maak de scheiding tussen kerk en staat eindelijk eens compleet.

De scheiding van kerk en staat mag geschiedenis heten, er zijn echter nog praktische en ceremoniële restanten, waarvan sommigen hardnekkig verdedigd worden door het religieuze deel der samenleving. Een samenleving die, volgens het CBS,  voor 44 procent uit christelijken bestaat en voor 54 procent uit burgers die geen of een ander geloof aanhangen.
Het geloof mag in alle vrijheid worden uitgedragen, ook al zijn er mensen die dat te ver vinden gaan. Maar klokgelui op zondag, kerkgebouwen in het stadsbeeld, publieke omroepen van christelijke signatuur zijn parafernalia, die hooguit als hinderlijk ervaren mogen worden. Daar hoeven we niet wakker van te liggen, want de eerste de beste verkeersomleiding voor een stadsmarathon of voor een optreden van Marco Borsato in de Kuip, kan als even vervelend worden ervaren door mensen die er andere hobby’s op na houden. Vrijheid gaat soms gewoon van ‘au’. Zolang die pijn redelijk verdeeld is, dragen we allemaal de lusten en de lasten.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Blogstemmen: Troonrede en Algemene Beschouwingen

De blogstemmen zijn tamelijk mild. Gebrek aan visie, teveel aandacht voor economie, veel zuur, weinig zoet, dat zijn zo’n beetje de commentaren. Hieronder een bloemlezing van het web.

ABN Amro is teleurgesteld in het kabinet.

Thomas Colignatus geeft op Frontaal Naakt de lezer twee cadeautjes op Prinsjesdag:

,,(1) Voor de collega-economen is er mijn analyse en oplossingsvoorstel voor de euro crisis.

(2) Voor burgers van Nederland een internet intekenlijst voor een burgerinitiatief tot een parlementaire enquête naar de werkloosheid en het Centraal Planbureau (CPB) en nu ook de euro.

Op deze Prinsjesdag in 2011 hangt de dreiging van een nieuwe economische crisis in de lucht. Het praten over koopkrachtplaatjes doet onwezenlijk aan. Het consumentenvertrouwen is sterk gedaald, bericht het CBS heel trouw. Dat blijft toch altijd experimentele statistiek en je kunt je erover verwonderen dat er met alle berichten over crises überhaupt nog vertrouwen is.”

iamzero neemt het discours op de hak in zijn stuk Gedogende koppen en koppige gedogers:

,,Het was een zonovergoten nazomerdag in het Gedogerdorp. De derde doogdag van tolerember: traditioneel de dag waarop alle Gedogers hun mooiste mutsjes uit de kast trokken om weer eens gezellig met elkaar te gaan keuvelen over alle ellende die Gedogerland het komende jaar weer te wachten stond.”

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De eerste woorden

Schrijvers mogen nooit vergeten dat de inleiding altijd een onderdeel van de tekst is. Misschien lijkt dit vanzelfsprekend, maar afgelopen zaterdagavond kwam ik er achter dat niet iedereen er zo over denkt. Ik was in de houtzaagmolen ‘De Ster” in Utrecht om te luisteren naar schrijvers die graag voorlezen uit eigen werk. Het concept van de ‘Vorlesebühne’ is opgepikt in Berlijn, de stad waar tientallen voorleespodia floreren. Het thema in Utrecht was dit keer: ‘De inleiding’. Ik verwachtte de mooiste zinnen, de allereerste woordenstroom die de auteur op papier had gekregen bij het schrijven van een boeiend verhaal.

Nu is de Vorlesebühne in Utrecht vooral bedoeld voor absurdistisch proza, dus dat ze een lange inleiding gingen geven op de inleidingen die daarna zouden volgen, dat had ik wel verwacht. Maar het verrassende was: er kwamen geen inleidingen, tenminste geen inleidingen zoals je die van een prozaschrijver mag verwachten. De voordrachtjes bestonden uit huishoudelijke mededelingen, terzijdes, rondvragen, samenvattingen en wat verder ter tafel komt; het hele instrumentarium uit de cursus vergadertechnieken trok aan mij voorbij. Soms dacht ik even dat er toch een inleiding werd voorgelezen, maar later bleek het een voorwoord te zijn. Een geslaagde poging was het sprookje van de sierlijke slurfjes. Een sprookje is eigenlijk één lange inleiding, een aaneenschakeling van fictieve feitelijkheden die je allemaal moet weten om de kern van het verhaal te snappen.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Incasseringsvermogen

[qvdd]Het incasseringsvermogen wordt op de proef gesteld.

Aldus de koningin. Een vrolijke troonrede was het niet en dat was natuurlijk ook wel te verwachten.

Ik heb Geert Wilders niet kunnen ontdekken in het publiek, maar hij zal ongetwijfeld wat nors hebben gekeken. Weinig over integratie. Nauwelijks veiligheid. De blik internationaal gericht. Veel maatregelen die Henk en Ingrid in de portemonnee zullen raken. De troonrede laat wat dat betreft zien dat de politieke wind toch anders is gaan waaien en dat is voor Wilders geen best nieuws.

Maar buiten deze (voorspelbare) economische nadruk heb ik weinig nieuws kunnen ontdekken. De bankenbelasting vanaf 2012, maar die hing al in de lucht. Meer inzicht in onderwijsprestaties van scholen is interessant, maar hier geldt wel: eerst zien, dan geloven. Of heb ik iets over het hoofd gezien?

Volgende