Steeds meer stemmen tegen begrotingen in de Eerste Kamer

Op 22 april 2025 stemde de Eerste Kamer in met de laatste begroting van het reeds lopende jaar. Een verwerping van een begroting (zoals voor het laatst in 1906) was nog niet in zicht, maar het aantal tegenstemmen in de Eerste Kamer bij begrotingsbehandelingen is de afgelopen jaren hoger dan voorheen. 2025 lijkt daarbij een nieuw record. Achtergrond Tegen een begroting stemmen is niet alleen gebruikelijker geworden in de Eerste Kamer, maar ook in de Tweede Kamer. De Eerste Kamer stelt zich echter doorgaans zeer terughoudend op bij het behandelen van begrotingen (zie Begrotingsbehandeling in de Eerste Kamer). Dit komt deels doordat de senaat een begroting niet mag amenderen, maar bij ontevredenheid alleen kan tegenstemmen. Het afwijzen is een zwaar middel, waarvan de gevolgen ook niet geheel duidelijk zijn. In de periode 1971-2002 werd een begroting vaak eerst ‘administratief afgehandeld’ (zonder stemmen), en daarna pas besproken in het nieuwe jaar. Als er niet gestemd wordt, kunnen partijen nog wel aangeven dat zij tegengestemd zouden hebben als het in stemming was gebracht (dit staat bekend als een ‘aantekening vragen’). Neem bijvoorbeeld de begroting van 2000. Hierbij werd twee keer een aantekening gevraagd: de SP vroeg om een aantekening bij de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en GroenLinks wilde geacht worden tegen de artikelen over kernwapens in de begroting van Defensie gestemd te hebben. Begroting 2025 De begroting voor 2025, de eerste van het kabinet-Schoof, spant de kroon qua tegenstemmen. Slechts vijf reguliere begrotingen (fondsen zoals het gemeentefonds dus niet meegerekend) werden afgedaan als hamerstuk, waarbij vrijwel altijd aantekening verleend wordt aan de PvdD en FVD. De meeste begrotingen krijgen nog steeds wel ongeveer 65 stemmen, nog ver verwijderd van het minimaal benodigde aantal van 38. Een aantal specifieke begrotingen moest evenwel vrezen voor verwerping. Bijvoorbeeld die van Landbouw, waar slechts 39 van de 75 Kamerleden voorstemden. De enige oppositiepartijen die het afgelopen begrotingsseizoen voor alle begrotingen hebben gestemd zijn 50PLUS en de SGP. 50PLUS stemde overigens wel tegen het belastingplan. Oorzaken Wat natuurlijk niet helpt, is dat kabinetten steeds vaker geen meerderheid hebben in de Eerste Kamer. Een kabinet kan dus niet zonder meer rekenen op steun, zoals ze dat vaak wel kan in de Tweede Kamer, waar men doorgaans in de formatie zorgt voor een meerderheid. Het risico op verwerping viel in de eerste Rutte-jaren alsnog wel mee. Bij de begroting voor 2014 bijvoorbeeld, toen het kabinet-Rutte II niet over een meerderheid beschikte in de Eerste Kamer en met D66, ChristenUnie en SGP een begrotingsakkoord moest sluiten. Alleen over de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werd gestemd, waar de PVV, GroenLinks, PvdD en de Onafhankelijke Senaatsfractie tegenstemden. Bij de hamerstukken werd in totaal slechts twee keer aantekening gevraagd. Naast de toename van kabinetten met een minderheid in de Eerste Kamer, is er dus meer aan de hand. Enerzijds sluit het aan bij een politisering van de Eerste Kamer (zie bijvoorbeeld deze column van Joop van den Berg uit 2014). Anderzijds lijkt dit kabinet geen werk te maken van het zoeken naar steun in de Eerste Kamer. Dit leek al zo te zijn met het Belastingplan en de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en ook bij de asielwetten van asielminister Marjolein Faber lijkt hier geen handreiking te zijn. Over dat laatste zei Bontenbal (CDA), nodig voor een meerderheid, al: “Faber wil de Kamer klemzetten. Ik laat me daar niet door piepelen”. Cijfers Onderstaande tabel geeft een overzicht van stemmingen over begrotingen door de jaren heen. De eerste kolom geeft aan hoeveel partijen tegenstemden of aantekening vroegen bij reguliere begrotingen. Omdat zowel het aantal partijen als het aantal begrotingen varieert door de jaren heen, staat het totaal aantal keer dat een fractie over een begroting stemde daarachter. De derde kolom geeft het aantal begrotingen weer dat als hamerstuk is aangenomen, alsook het aantal begrotingen dat jaar (klik voor groter beeld). Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Schermopname Tweede Kamer Debat Gemist 4 juni 2024 hoofdelijke stemming

Een pikant staatsrechtelijk moment!

COLUMN - “Een pikant staatsrechtelijk moment!” De voorzitter van de Tweede Kamer kraaide het bijkans uit van plezier. Wat was er aan de hand?

Bij het stemmen over een amendement voor de Wijzigingswet financiële markten 2024 trad een patstelling op. Met 75 stemmen voor en 75 tegen kon er geen uitslag worden vastgesteld. Dat is nog niet het echte pikante. Sinds de beëdiging van de huidige Tweede Kamer komt “gelijkspel” vaker voor. Inmiddels is zo’n patstelling al achttien keer voorgekomen. Anders gezegd: gemiddeld drie keer per maand speelt de Tweede Kamer gelijkspel.

De procedure bij het ‘niet kunnen vaststellen’ van een stemmingsuitslag is als volgt:
Als de uitslag bij stemmen met handopsteken (fractiegewijs) niet kan worden vastgesteld, volgt onmiddellijk een tweede poging. Wordt de uitslag weer 75 – 75, volgt een hoofdelijke stemming (reglement van orde, pagina 26, artikel 8.26, 1.b.). Dat kan op verzoek van de indieners van een voorstel onmiddellijk of in een later stadium.

Als bij de hoofdelijke stemming de stemmen staken én alle 150 Kamerleden zijn aanwezig, dan wordt het voorstel verworpen. Zijn er minder dan 150 Kamerleden dan wordt de stemming uitgesteld tot een volgende vergadering. Als ook dan de stemmen staken, wordt het voorstel niet aangenomen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Schermafbeelding Debat gemist Tweede Kamer stemmingen 16 april 2024

Patstelling in Tweede Kamer leidt tot hoofdelijke stemmingen

In de nu vijf maanden oude Tweede Kamer is het zestien keer voorgekomen dat bij stemmingen een uitslag “niet kon worden vastgesteld”.  Die terminologie bezigt de voorzitter als bij stemmen met handopsteken (fractiegewijs stemmen) er 75 voor- en 75 tegenstemmen zijn.

In zulke gevallen kan er worden overgegaan tot hoofdelijk stemmen. In drie gevallen leidde dat opnieuw tot een patstelling (73 voor en 73 tegenstemmen). Uiteindelijk viel er bij dertien casussen toch een meerderheidsbesluit. Drie moties moeten nog in een herstemming aan de orde komen. Het maakt duidelijk dat de verhoudingen in de Tweede Kamer zomaar vaker tot patstellingen kunnen leiden.

In de helft van deze gevallen stond een volledig rechts blok van PVV, VVD,  BBB, FvD, SGP en Ja21 tegenover de rest van de Kamer. Zes fracties tegen negen andere fracties resulteerde in 75 voor- en 75 tegenstemmen. Zelfs bij een verhouding van 11 tegen  4 fracties (PVV, VVD, CDA, D66) betekende het een patstelling van 75 – 75.

Zestien stemmingen die resulteerden in patstelling van 75 – 75 in beeld.

Figuur 1 Verdeling fracties bij 75 – 75

Dat de kersverse coalitiepartners PVV, VVD, NSC en BBB zich in de Kamer jegens elkaar nog nergens toe verplicht voelden, zien we terug als we deze vier er even uitlichten. Waren we bij Rutte IV gewend dat de fracties van de coalitiepartners bij de meeste stemmingen elkaar steunden, lag dat nu even anders. Zonder regeerakkoord is er grotere vrijheid een eigen koers te varen. Nu er een ‘onderhandelaarsakkoord’ is zal dat ongetwijfeld wijzigen.

Foto: Tweede Kamer Schermafbeelding Debat gemist stemmingen 18-10-2022

Kamervoorzitter Bosma: Dissident of neutraal?

NIEUWS - Bijzonder moment vandaag in de Tweede Kamer. Er werd gestemd over twee voorstellen van het Presidium om Kamerleden van de FvD sancties op te leggen wegens het niet registreren van nevenfuncties.

Het eerste voorstel betrof de Kamerleden Baudet, Jansen en Van Meijeren. De sancties:

  • Een aanwijzing om de nevenfunctie te laten registreren in het nevenactiviteitenregister van de Tweede Kamer en daarmee de overtreding van de Gedragscode te herstellen;
  • Een berisping vanwege het niet registreren van de nevenfunctie;
  • Een schorsing van zeven aaneengesloten kalenderdagen, waarbij de Kamerleden zijn uitgesloten van het deelnemen aan plenaire vergaderingen, (behoudens stemmingen), aan commissievergaderingen of aan andere activiteiten die door of namens de Kamer worden gehouden.
  • Voor stemden GL/PvdA, VVD, NSC, D66, CDA, SP, PvdD, SGP, CU, Volt en…. het lid Bosma.

    De kersverse Kamervoorzitter had vlak na zijn benoeming al kenbaar gemaakt ‘knetterneutraal’ te zijn.  Bosma stemde ook voor het tweede voorstel (een aanwijzing en een berisping voor Van Meijeren). Beide voorstellen zijn aangenomen.

    Baudet holde naar de interruptiemicrofoon en vroeg of dat wel kon: er werd fractiegewijs gestemd (dus niet hoofdelijk), dus hoe moest hij de stem van Bosma zien? Was hij van de PVV afgesplitst? Of hield hij zich net aan de regels?

    Steun ons!

    De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

    Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

    Foto: Tweede Kamer Schermafbeelding Debat gemist stemmingen 18-10-2022

    De Tweede Kamer is Sinterklaas niet

    In een, zonder dat er verkiezingen aan te pas zijn  gekomen, gewijzigde samenstelling van de Tweede Kamer, werd er vorige week gestemd over de ‘Prinsjesdagmoties’. De geachte afgevaardigden probeerden het demissionaire kabinet geld af te troggelen. Een betere formulering is misschien: de partijen probeerden geld veilig te stellen voor allerlei doelen.

    Daartoe werden 21 moties opgetuigd. De meesten hadden tot doel koopkracht op peil te houden of armoede te dempen. De VVD-fractie kwam met één kadootje:  1 jaar verlenging van de korting op benzine-en dieselaccijnzen. Die motie werd aangenomen.

    De VVD was koploper tegenstemmen door 16 van de 21 moties met weer andere kadootjes af te wijzen. CDA en SGP volgenden door elk 15 keer tegen te stemmen.

    De verhoudingen lagen bij elke motie wel een beetje anders, maar grosso mode kon de Tweede Kamer er niet van beticht worden de Sinterklaas uit te hangen. Van de 21 moties die her en der financiële pijn moesten wegnemen, werden er maar acht aangenomen. Dertien werden dus verworpen.

    In deze excelsheet staan ze bij elkaar, met het stemgedrag van de Tweede Kamerfracties.

    Een paar frappante moties.

    Een motie van Marijnissen (SP) om in 2024 233 miljoen bezuinigingen op de ouderenzorg terug te draaien werd met 69 stemmen voor en 81 tegen afgewezen.
    Tegen: VVD, D66, CDA, CU, Volt, Gündogan, Omtzigt
    Voor: PVV, PvdA, SP, GL, PvdD, FvD, BBB, DENK, SGP, Van Haga, BIJ1, Ephraim, Den Haan, JA21

    Foto: Tweede Kamer Schermafbeelding Debat gemist stemmingen 18-10-2022

    Mensenrechten Tunesië: In principe voor, in praktijk tegen

    Gisteren kwam in het debat over de Europese top van 29 en 30 juni 2023 de Tunesië-deal aan de orde. Dat moet een ‘memorandum of understanding’ (MoU, zei Rutte in het debat) worden, waarin geregeld moet worden dat vluchtelingenstromen naar Europa worden tegengehouden.

    Nu wil het geval dat zowel Tunesiërs als Afrikaanse migranten het land ontvluchten omdat een niet zo heel mensvriendelijke president de knoet zwaait. Hij gaf in een complottheorie de Afrikaanse vluchtelingen de schuld van de economische malaise. Gevolg: zwarte migranten werden uit hun huizen gezet en met geweld overvallen.
    Sinds 2021 heeft die president de Tunesische democratie volledig ontmanteld. De regering en parlement ontbonden, de grondwet buiten werking gesteld, politieke tegenstanders opgepakt.

    Twee moties deden een beroep op de regering pas akkoord te gaan met de deal pas als de mensenrechten in Tunesië op orde zijn.

    Een motie van Kamerlid Boutkan (Volt) werd verworpen. De motie “verzoekt de regering, alvorens een deal met Tunesié te sluiten, een clausule op te nemen waarin wordt vastgelegd dat politieke gevangenen, journalisten en rechters vrijgelaten worden, het Parlement in ere wordt hersteld, mensenrechten worden gewaarborgd en dit ook afdwingbaar te maken en over deze inzet terug te rapporteren aan de Tweede Kamer”.

    Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

    Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

    Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

    Doe het veilig met NordVPN

    Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

    Foto: Insomnia Cured Here (cc)

    Dekking zoeken

    Voor de Tweede Kamer is het herfstreces ten einde. De Kamerleden betreden de plenaire arena weer voor debatten, vragenuurtjes, het indienen moties en amendementen en natuurlijk de stemmingen. Aanstaande dinsdag komen een aardige amendement en motie in stemming. Als reactie op een onaardig wetsvoorstel.

    Het wetsvoorstel

    Het kabinet wil vanaf 2022 structureel € 100 miljoen extra investeren in de uitvoering bij het UWV, de SVB en het BKWI (Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen BKWI). Daarmee hoopt het kabinet dat maatwerk en vakmanschap bij UWV en SVB wordt versterkt. Het is tevens een bijdrage aan verbetering van de dienstverlening aan WGA-gerechtigden en het onderhoud en modernisering van ICT (zie het wetsvoorstel).

    De dekking

    Elke overheidsuitgave moet op een of andere manier gedekt zijn door enige vorm van inkomsten. Als dat niet rechtstreeks is (bijvoorbeeld door belastingen), dan kan het indirect. Bijvoorbeeld door op andere uitgaven te bezuinigen.

    Het onaardige

    Het kabinet heeft de dekking voor het wetsvoorstel gevonden: het stelt voor om de kinderbijslag in 2022 en 2023 niet te indexeren en in 2024 met 0,1%-punt minder te indexeren.
    Het niet indexeren is een truc waar bijvoorbeeld pensioengerechtigden over mee kunnen praten. Al jaren zijn pensioenen niet geïndexeerd, waardoor feitelijk hun koopkracht achteruit is gegaan.

    Foto: Schermafbeelding videostream Tweede Kamer stemmingen moties 18 maart 2020

    Weinig ‘groepsunanimiteit’ in Tweede Kamer

    COLUMN - We houden wel vaker de stemmingen in de Tweede Kamer tegen het licht. Met hulde aan de griffie van de Tweede Kamer, die zoals altijd bijzonder snel de verslagen van de plenaire vergaderingen  op de website heeft staan, plukken we een paar stemmingsuitslagen uit de plenaire vergadering van gisteren.

    Met bijzondere aandacht voor ‘stemmingen overige moties Ontwikkelingen rondom het coronavirus d.d. 3 juni 2021’, gisteren in stemming gebracht. Deze keer om ook eens te kijken in hoeverre de Tweede Kamerfracties volgens ‘de wil van het volk’ stemmen.

    De methode is even simpel als oppervlakkig en dus geen wetenschappelijk verantwoord onderzoekje. Het is hooguit een indicatie. We nemen het aantal stemmen dat de partijen in de Tweede Kamer hebben gekregen bij de verkiezingen van maart dit jaar. Er mag immers van uit worden gegaan dat de fracties namens hun kiezers spreken?

    Welke fracties zien ze vliegen en welke niet?

    Hoe stemden de fracties over de motie Paternotte c.s. die pleit om vliegverboden te heroverwegen voor landen waar zorgwekkende varianten heersen?

    De motie is aangenomen. VVD, PVV, FvD en Groep Haga waren tegen. Er waren dus 14 fracties voor en 4 tegen. In zetels uitgedrukt: 91 zetels voor, 59 tegen.
    De voorstemmers vertegenwoordigen 6.496.157 kiezers, de tegenstemmers spraken namens 3.926.695 kiezers.

    Doneer!

    Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

    In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

    Foto: -JvL- (cc)

    Coalitie in spe tegen beter salaris zorgpersoneel

    Het demissionaire kabinet wordt nog steeds gevormd door de coalitie VVD, CDA, D66 en CU. Het nog te vormen kabinet gaat bestaan uit VVD, CDA, D66 en een partij die dat kabinet aan een meerderheid wil helpen.

    Elke partij met drie zetels volstaat voor een meerderheid van één zetel. Speculeert u maar of dat Volt, JA21, DENK of de SGP kan zijn.
    Tot zo ver het getuur in het koffiedik. Maar dat VVD, D66 en CDA er serieus op rekenen straks de nieuwe coalitie te vormen staat eigenlijk wel vast. En dus regeren ze al een beetje vooruit.

    Dat was gisteren te zien bij de stemming over een motie ingediend door Peter Kwint (SP). Deze motie volgt een eerder aangenomen motie van SP en PvdA op. Op 25 juni stemden alleen VVD en CDA tegen het verzoek “om met een plan te komen voor structurele waardering voor zorgverleners, waarin betere arbeidsvoorwaarden en een beter salaris kunnen worden gerealiseerd”.

    De motie die gisteren ter stemming kwam preciseerde de termijn waarbinnen dat plan op tafel moet liggen. De volledige motie Kwint:

    De Kamer, gehoord de beraadslaging,
    constaterende dat de Kamer met de aangenomen motie van SP en PvdA (25295, nr. 436) de regering heeft opgeroepen om met een plan voor een beter salaris en betere arbeidsvoorwaarden te komen;

    constaterende dat uit het SER-advies “Aan de slag voor de zorg” blijkt dat de lonen in de zorg al jaren structureel lager zijn dan in de marktsector en de SER oproept deze lonen te verhogen;

    verzoekt de regering om met het recente SER-rapport in de hand uiterlijk deze zomer in overleg met zorgpersoneel en hun vertegenwoordigers tot een plan te komen voor structurele waardering voor zorgverleners, waarin betere arbeidsvoorwaarden en een beter salaris worden gerealiseerd,
    en gaat over tot de orde van de dag.

    Foto: © Eerste Kamer schermafbeelding debat Tijdelijke wet maatregelen covid-19

    Eerste Kamer akkoord met Tijdelijke wet maatregelen covid-19

    COLUMN - Maandag vergaderde Eerste Kamer over de Tijdelijke wet maatregelen covid-19, die eerder door de Tweede Kamer is aangenomen. De stemmingen over het wetsvoorstel en ingediende moties vonden dinsdagmiddag plaats. De Eerste Kamer had blijkbaar geen zin ’s nachts knopen door te hakken.

    Altijd goed om het debat van maandag nog eens na te lezen (of te kijken) en de stemmingen op dinsdag op te zoeken.

    Het wetsvoorstel werd met 48 stemmen voor en 24 stemmen tegen aangenomen. Geen problemen dus voor het kabinet.

    Ook de ingediende moties zullen het kabinet geen hoofpijn bezorgen:

    De motie-Otten:  c.s. over adequate borging van de rol van de Eerste Kamer
    verzoekt de regering om op korte termijn tot een oplossing te komen waarbij de rol van de Eerste Kamer bij de instemming met de ministeriële regelingen op grond van de spoedwet adequaat wordt gewaarborgd
    De motie werd bij hoofdelijke stemming verworpen met 25 stemmen voor en 47 stemmen.

    Motie-Van Rooijen c.s. over spoedeisende ministeriële regelingen via een zware voorhangprocedure voorleggen aan de Eerste Kamer:
    verzoekt de regering om spoedeisende ministeriële regelingen uit hoofde van de tijdelijke wet maatregelen covid-19 tevens via een voorhang procedure – de zogenaamde zware voorhang – voor te leggen aan de Eerste Kamer, zodat ook de Eerste Kamer hierover haar stem kan uitbrengen”.
    Stemming bij zitten en opstaan: Verworpen (SGP, CDA, VVD, GroenLinks, PvdA, OSF, D66 en CU waren tegen).

    Volgende