De Hemelschijf van Nebra

Het is zomer en de scholen hebben vakantie, kortom, het is tijd voor dagjes uit. Dus waarom niet naar het Drents Museum in Assen, waar momenteel een tentoonstelling is gewijd aan het bijzondere voorwerp dat bekendstaat als de Hemelschijf van Nebra? Een van de meest bijzondere archeologische vondsten uit de afgelopen halve eeuw. [caption id="attachment_339637" align="aligncenter" width="700"] De Hemelschijf van Nebra (©Wikimedia Commons | Gebruiker Dbachmann)[/caption] Ik weet het: u gelooft me niet. Geverseerd in de media als u bent weet u dat als een archeoloog beweert dat ’ie iets bijzonders heeft ontdekt, hij overdrijft. Uw reserve is breed gedeeld. Ik word al een kwart eeuw wekelijks geconfronteerd met sceptici en moet ze vaak gelijk geven. Claims kloppen vaak niet. Maar de Nebraschijf, ja, die is echt bijzonder. Eerst iets over het voorwerp zelf. Daarna zal ik het bijzondere uitleggen.

Door: Foto: De Nebra-expositie in het Drents Museum in Assen (foto JL) copyright ok. Gecheckt 27-09-2022
Foto: Een afbeelding van een godheid die een pot heeft gedragen, ongeveer 4000 v.Chr., uit Oltenita (Nationaal Museum voor de Geschiedenis van Roemenië, Boekarest) copyright ok. Gecheckt 14-10-2022

Kunst op Zondag | Oud Roemenië

, door

ACHTERGROND - Roemenië is misschien niet de eerste vakantiebestemming waaraan u denkt en het is ook wel wat ver weg. Tongeren en Luik, beide op fietsafstand van Maastricht, zijn dichterbij en in die steden zijn momenteel twee exposities over het verre verleden van Roemenië. Die in Luik is in het Musée GrandCurtius en is gewijd aan de Prehistorie (“Racines, les civilisations du Bas-Danube”), die in Tongeren is in het Gallo-Romeins Museum (“Dacia Felix”) en is gewijd aan de vroegste geschiedenis.

De eerste landbouwers

Het oostelijke Balkanschiereiland – om een naam te gebruiken die geen anachronisme is – was de plaats in Europa waar de eerste landbouwers woonden, afkomstig uit wat nu Turkije heet. Ooit werd gedacht dat de landbouw zich verspreidde door imitatie, dankzij de DNA-revolutie weten we dat het gaat om migranten. In Europa ontwikkelde zich een nieuwe cultuur, die niet lijkt op wat eraan vooraf ging, noch in Azië, noch op de Balkan. Dit is het thema van de Luikse tentoonstelling. Het aardewerk is beeldschoon – zie boven – en ik heb gefascineerd gekeken naar het onderstaande beeldje, dat is gevonden bij Cernavoda en dateert uit de eeuwen tussen 5000 en 4600 v.Chr.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Waan van de dag

Europeanen zijn blanker geworden

, door

…gedurende de afgelopen 5000 jaar:

“Prehistoric Europeans in the region we studied would have been consistently darker than their descendants today,” says Wilde, first author of the PNAS article. […]

“In Europe we find a particularly wide range of genetic variation in terms of pigmentation,” adds co-author Dr. Karola Kirsanow, who is also a member of the Palaeogenetics Group at Mainz University. “However, we did not expect to find that natural selection had been favoring lighter pigmentation over the past few thousand years.”

Foto: Een herder met een struisvogel, een haan en een schaap (Wadi Imla; (c) Livius.org)

KoZ | Woestijnkunst

, door

ACHTERGROND - Als het gaat om antiek materiaal, heb je vandalen en vandalen. Je hebt er die ruïnes plunderen om de vondsten te gelde te maken en je hebt er die verlost willen zijn van erfgoed dat hun niet bevalt. De eerste categorie zal het zichzelf niet al te moeilijk maken en richt zich op plekken waarvandaan de oudheden snel kunnen worden afgevoerd; de tweede groep ziet er geen been in naar moeilijk bereikbare plaatsen te gaan om de boel kort en klein te slaan. Het berichtje, alweer een jaar of wat geleden, dat in Libië mensen diep de woestijn in waren getrokken om daar prehistorische kunst kapot te gaan maken, behoort tot die tweede categorie. Het is pure haat.

Wilde fauna

Terwijl het juist zo boeiend is dat de Sahara ooit een savanne is geweest waar mensen de rotswanden versierden met reliëfs en schilderingen. Er is in het zuiden van Libië van alles te zien: jagers, dansers, krijgers en zelfs zwemmers. Oké, de beroemde “Cave of the Swimmers” is in Egypte maar u snapt mijn punt.

Het is des te fascinerender als we zien hoe oud de woestijnkunst is. Dit is geen primitieve imitatie van Griekse of Romeinse kunst, zoals kunsthistorici aanvankelijk dachten, maar is eeuwen ouder. Dat werd alleen pas duidelijk toen het prehistorische klimaat een beetje werd begrepen, toen was gebleken dat dit gebied ooit een savanne, ja zelfs bos was geweest en toen kon worden beredeneerd welke dieren op welk moment over de savanne zwierven.

Foto: Hunebed D15 copyright ok. Gecheckt 21-02-2022

De stenen van Stonehenge

, door

RECENSIE - Ergens halverwege de jaren ’80 ging ik met een vriendin voor een weekje naar Engeland. Zij had in Londen gewoond en wilde wat vrienden opzoeken, ik had Oxford en Stonehenge op mijn bucketlijstje staan. Behalve dat je links moet rijden, het belabberde eten en de Britten zelf natuurlijk, is het best een aardig land. Londen vond ik niks, behalve het Hampstead Heath park, en Oxford was geweldig, maar vooral die paar uur bij Stonehenge zijn 30 jaar later nog steeds een aangename herinnering. Al wist ik er nauwelijks veel meer van dan de gemiddelde toerist, het maakt indruk en smaakte eigenlijk naar meer. Ik zag weliswaar nog een paar andere steencirkels en had daarvoor al eens een verdwaalde hunebed in Drenthe gespot, je rijdt daarna weer naar huis en bent al snel weer met andere dingen bezig.

Gelukkig is een mens nooit te oud om te leren en attendeert iemand je wel eens op een interessant boek. Zo las ik een tijdje terug een uitstekende recensie van ‘Een paleis voor de doden’ van de Belgische wetenschapsjournalist Herman Clerinx. Kijk, die man neemt geen halve maatregelen. Als er ergens in Nederland, België, Frankrijk of Engeland een interessante steen staat, dan staat die in het boek en vertelt hij je niet alleen een korte geschiedenis en de nodige anekdotes, maar ook waar je dat ding precies kunt vinden. Een veldgids. Om blij van te worden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Quote du Jour

Quote du Jour | De rappe aap

, door

“The Dmanisi hominins are the earliest representatives of our own genus – Homo – outside Africa, and they represent the most primitive population of the species Homo erectus to date. They might be ancestral to all later Homo erectus populations, which would suggest a Eurasian origin of Homo erectus”

Professor Lordkipanidze aan het woord, in wat men de postmoderne wirwar van hedendaagse wetenschap mag noemen. Hoofdbrok van z’n stelling: de mens (en dus Europeaan) komt uit Georgië. Het past wonderwel in de nieuwe nationalisering van het denken, en we zijn af van dat lastige ‘out of Africa’ – wat denken die negers wel?
Ook handig: er was een groot sexueel dimorfisme bij deze ‘mens’. Men verwacht eerstdaags breinaalden naast een prehistorische open haard te vinden.
De Homo Georgicus zou best eens een rappe aap kunnen geweest zijn, maar dat mag de pret niet drukken, we interpreteren onze volledige antropologische historie met slechts een ledlampje, so why bother?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Steentijd-Indianen

, door
(©Wikimedia Commons, gebruiker Bill Whittaker)

Enkele Clovis-voorwerpen

Wetenschap schrijdt voort met stapjes. Vandaag lezen we over zo’n kleine stap: de ontdekking van een prehistorische nederzetting van zo’n 14.000 jaar oud bij Triquet in westelijk Canada. In Nederland wordt het, zonder veel context, gemeld door Nu.nl. De context is echter boeiend, al moeten we ervoor teruggaan naar de vijftiende eeuw.

Zoals bekend stak Columbus in de zomer van 1492 de Atlantische Oceaan over, op weg naar India. Hij ontdekte enkele eilanden en identificeerde de bewoners als Indiërs. Vijf jaar later constateerde Amerigo Vespucci dat deze eilanden niet behoorden bij India, maar een Nieuwe Wereld vormden, die de cartograaf Waldseemüller in 1507 naar Vespucci “Amerika” doopte. De ontdekking vormde een schok, groter en dieper dan wij ons kunnen voorstellen.

Alle antieke teksten veronderstelden namelijk het bestaan van drie werelddelen – Europa, Azië en Afrika – en de vijftiende-eeuwers wisten dat die waren bevolkt na de Babylonische Spraakverwarring: Genesis 10 bood een overzicht van alle volken. En daarin stonden de Indianen niet. Een nieuw werelddeel bewoond door onbekende mensen: dit was de genadeslag voor een wetenschap waarin men teruggreep op de autoriteit van antieke teksten. Het zou nog even duren voor de moderne wetenschap zou ontstaan, maar de oude wetenschap had dankzij Vespucci een dijk van een geloofwaardigheidsprobleem.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Göbekli Tepe

, door

COLUMN - Oorlog in Gaza, oorlog in Irak, nog geen oorlog in de Oekraïne: de komkommertijd is onrustig dit jaar. Sommig nieuws, dat anders de krant zou hebben gehaald, blijft nu wat onderbelicht, zoals het overlijden van de Duitse archeoloog Klaus Schmidt. Ik weet toevallig dat het NRC Handelsblad heeft overwogen er een stukje aan te wijden, maar het echte nieuws ging voor.

Schmidt was de joviale opgraver van Göbekli Tepe in zuidoost-Turkije, een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen van de afgelopen kwart eeuw. De simpelste manier om het te beschrijven is dat het vier kleine Stonehenges bij elkaar zijn, met dit verschil dat de stenen veel meer zijn bewerkt en zijn voorzien van reliëfs van dieren. Kraanvogels, vossen, slangen, krokodillen. En waar Stonehenge zo’n 4600 jaar oud is, is Göbekli Tepe eens zou oud. De opgravers noemden het een heiligdom.

De hamvraag is hoe een archeoloog dat kan weten. Schmidt was daar eerlijk over: hij wist het niet zo zeker als hij zou willen. Als hij vertelde over zijn project, legde hij de nadruk op het feit dat de mensen in het tiende en negende millennium v.Chr. nog leefden als jagers en verzamelaars, dat hun werktuigen simpel waren en dat het een wonder was dat ze zoiets monumentaals als de vier cirkels van Göbekli Tepe schiepen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Volentekriebels | De bom

, door

COLUMN - Vanaf vandaag op Sargasso: de Vaste Gasten, elke dag om half vier. Net als je even inkakt op je werk, schudden onze columnisten je weer wakker met hun vileine woorden en scherpe pen. Vandaag Johnny Volente, over de atoombom en de prehistorie.

Ik heb er al moeite mee om elke dag te bedenken wat ik zal gaan eten, laat staan dat ik een antwoord heb op de vraag of Iran al dan niet over kernwapens zou moeten mogen beschikken. De nucleaire wapenwedloop van de Koude Oorlog heeft er volgens mij aan bijgedragen dat WO III ons tot op heden bespaard is gebleven, dus in die zin zou ik zeggen: doen, maar er hoeft natuurlijk maar één gek te zijn die op de spreekwoordelijke rode knop drukt en we zijn allemaal het haasje. Dat dwazen als Stalin en Nixon het in het verleden niet deden, biedt niet de garantie dat Ahmadinejad en Netanyahu hun handjes in de toekomst wel thuis zullen houden.

Grote denkers als Pim Fortuyn en Geert Wilders noemden de islam achterlijk. Daar zit wat in. Iran lijkt zeventig jaar na de uitvinding van de atoombom nog steeds moeite te hebben om zelf zo’n ding te maken. Hoe moeilijk kan het zijn om een beetje uranium te splijten?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Zwijgende Holbewoner

, door

holbewoner1Wat heb je nodig voor een goed boekenprogramma? Wim Brands heeft aan een enkele camera, een aanstekelijk openingsdeuntje, een gezonde dosis oprechte interesse en één boeiende gast genoeg. Een aantal weken geleden was wetenschapsjournalist Rik Smits te gast om zijn boek ‘Dageraad’ door te nemen. De ondertitel van zijn boek luidt: ‘Hoe taal de mens maakte.’ Smits benadrukt met zijn ondertitel het evolutionaire ontstaan van taal. Taal is volgens hem een toevallig bijproduct van ons almaar groeiende brein en het ontstaan van taal maakte ons tot de moderne mens die we nu zijn. Niet andersom. Een intrigerende en aanstekelijke gedachte.
Door het gebruik van taal konden we complexe informatie doorgeven, die we met ‘afkijken alleen’ niet konden doorgeven. Volgens Smits is landbouw onmogelijk, zonder het bestaan van taal. Het abstracte proces, van zaadje tot eetbare plant, is te complex om zonder taal te begrijpen én van generatie op generatie door te geven. Abstraheren, met behulp van woorden, is daarvoor onontbeerlijk. De start van landbouw, mogelijk ‘gemaakt’ door taal, was het moment dat de mens zich ging onderscheiden van de dieren. Voor het eerst in de geschiedenis herschiepen wij onze omgeving, in plaats van dat we er ‘slechts’ onderdeel van waren. Volgens Smits ontstond taal dus zo’n 12.000 jaar geleden, hand in hand met het ontstaan van de landbouw.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.