Post-atheïst | Göbekli Tepe

Foto: Post-Atheïst
Serie:

COLUMN - Oorlog in Gaza, oorlog in Irak, nog geen oorlog in de Oekraïne: de komkommertijd is onrustig dit jaar. Sommig nieuws, dat anders de krant zou hebben gehaald, blijft nu wat onderbelicht, zoals het overlijden van de Duitse archeoloog Klaus Schmidt. Ik weet toevallig dat het NRC Handelsblad heeft overwogen er een stukje aan te wijden, maar het echte nieuws ging voor.

Schmidt was de joviale opgraver van Göbekli Tepe in zuidoost-Turkije, een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen van de afgelopen kwart eeuw. De simpelste manier om het te beschrijven is dat het vier kleine Stonehenges bij elkaar zijn, met dit verschil dat de stenen veel meer zijn bewerkt en zijn voorzien van reliëfs van dieren. Kraanvogels, vossen, slangen, krokodillen. En waar Stonehenge zo’n 4600 jaar oud is, is Göbekli Tepe eens zou oud. De opgravers noemden het een heiligdom.

De hamvraag is hoe een archeoloog dat kan weten. Schmidt was daar eerlijk over: hij wist het niet zo zeker als hij zou willen. Als hij vertelde over zijn project, legde hij de nadruk op het feit dat de mensen in het tiende en negende millennium v.Chr. nog leefden als jagers en verzamelaars, dat hun werktuigen simpel waren en dat het een wonder was dat ze zoiets monumentaals als de vier cirkels van Göbekli Tepe schiepen.

gobekli_tepe

Er moeten, over een lange periode, tientallen mensen aan hebben gewerkt en die aten meer dan jagers en verzamelaars konden halen uit de onmiddellijke omgeving. Honderden mensen, verspreid over een heel wijde omgeving, moeten een deel van hun eten hebben afgestaan en naar depots hebben gebracht. Göbekli Tepe bewijst minimaal dat er in het vroege Neolithicum een vorm van efficiënt leiderschap bestond.

Dat maakt het echter nog geen heiligdom en Schmidt erkende dat het een verlegenheidsoplossing was. Wat kon het anders zijn? De hoofdstukken in zijn uitstekende publieksboek Sie bauten die ersten Tempel waarin hij probeerde uit te leggen hoe Göbekli Tepe als heiligdom gefunctioneerd zou kunnen hebben, zijn een wonder van voorzichtigheid. Het was wat onverdiend dat hem werd verweten dat hij – als ik me een anglicisme mag veroorloven waarmee ik het beeldend kan uitdrukken – zou zijn gesprongen naar de conclusie dat Göbekli Tepe een cultusplaats was.

De kritiek ergerde Schmidt, maar hij moet hebben geweten dat ze hout sneed. De archeologie heeft op dit punt een trieste reputatie: de lijst van ten onrechte als religieus beschouwde plaatsen, is vrij lang.

Het bekendste voorbeeld is Qumran. De plek waar de Dode Zee-rollen zijn gevonden werd meteen geïdentificeerd als klooster en de opgravers wisten zelfs het scriptorium aan te wijzen waar de rollen zouden zijn geschreven. Inmiddels neemt alleen de directie van de toeristenfuik ruïne van de antieke dadelpalmenplantage die interpretatie nog voor zijn rekening.

Nu is Qumran maar een millennium of twee oud. Uit die tijd hebben we teksten. Maar zelfs in een goed-bekend tijdvak kan de archeologie een misslag maken. Voor een plek als Göbekli Tepe is de kans daarop nog groter. Schmidt wist dat, erkende het probleem en het stak hem dat hij uitgerekend op dat punt werd bekritiseerd.

Hij moet echter ook hebben geweten dat het bij het vak hoorde. Juist als het moeilijk is iets empirisch te onderbouwen, komt het aan op zorgvuldig vergelijken en logisch nadenken. Een van de beste manieren om jezelf te dwingen de kwaliteit van je argumenten onder ogen te zien, is het verdedigen van het tegengestelde van wat je denkt. Schmidts critici waren zijn beste bondgenoten. Archeologie is, in laatste instantie, vooral een oefening zindelijk te leren denken.

[Meer over de opgraving hier en daar.]

Reacties (9)

#1 weerbarst

De aluhoedjes voorhoede was het niet ontgaan.

  • Volgende discussie
#2 weerbarst

http://www.youtube.com/watch?v=2PIHqatiRXc
A lecture about Gobekli Tepe by German archeologist Klaus Schmidt. Published on Jun 17, 2014

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 L.Brusselman

Wordt waarschijnlijk weggehoond door de officiele archeologie,maar 100.000 jaar geleden was er al sprake van menselijke beschaving.
http://plazilla.com/page/4295039585/de-adams-kalender-de-allereerste-gouddelvers-en-de-mens-als-kloon
http://www.megalithomania.co.uk/michaelarticle.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 frankw

Dag Jona, goed dat je aandacht besteedt aan het (vrij vroeg) overlijden van Klaus Schmidt.

Göbekli Tepe samen met een andere hele spectaculaire site in Zuid-Midden Turkije, Çatal Höyük, hebben mij sinds ik kennis met ze heb gemaakt via het onvolprezen Museum of Anatolian Civilations in Ankara doen beseffen hoe oud cultuur en beschaving zijn en hoe wonderlijk ver de mensen in Zuidoost Turkije al zo’n 10.000 jaar geleden waren.

Ik ben helaas geen archeoloog en ook niet zo een begenadigd schrijver dus kan ik er zelf niet echt zinnig over schrijven.

Het overlijden van Klaus Schmidt is echt erg jammer.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 zuiver

Ja, mooi dat Klaus Schmidt en Göbekli Tepe gememoreerd worden. Het is geen echt in memoriam maar dat hoeft ook niet. Je beschrijft wel mooi het raadsel dat Göbekli Tepe is.

Ik hoorde er pas een kleine 10 jaar geleden voor het eerst over (in samenhang met andere grote raadsels van de archeologie van over de hele wereld).

De interesse blijft, de antwoorden zijn nog zoek.
En Turkije wordt steeds interessanter.
Bakermat.

NB: om verwering te voorkomen moet het misschien maar weer afgedekt worden met aarde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Arduenn

Van de website:

Welcome to the presentation of the The World’s First Temple, Gobeklitepe

Deze aanhef (zie ook titel van de website) is ronduit onwetenschappelijk. Niet alleen is het niet duidelijk of het om een tempel gaat. Het is bovendien hoogst onwaarschijnlijk dat het de allereerste zou zijn.

Alsof een paleontoloog bij het vinden van een dinosuarusfossiel uitroept dat het om de allereerste dinosaurus gaat.

Daarentegen: de leeftijd die aangehaald wordt op de website, maximaal ±12.000 jaar oud, komt overeen met wat door middel van radiometrische datering is bepaald, en dus niet, wat hierboven in het Sargasso-artikel wordt gesuggereerd, 4600 jaar oud.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Lethe

@6 Goed lezen is ook een kunst. ;) Dat staat er niet in het artikel hierboven en wordt zeker niet gesuggereerd, wel het dubbele. Maar er staat ook niet, wat jij terecht dubieuze claims van die website noemt, 12000.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Co Stuifbergen

Er zijn aanwijzingen dat Stonehenge een astronomisch observatorium was.

Dan is de kennis van de mensheid toch vooruitgegaan in de 2300 jaar na Göbekli Tepe.

Maar voor het overige ben ik stomverbaasd dat Göbekli Tepe bestaat (en ik er nog nooit van gehoord had).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 zuiver

@8: Het is overigens nog helemaal niet duidelijk of Göbekli Tepe misschien ook iets met de sterren oid. van doen had. Het zou zo maar kunnen. Het is gewoon onduidelijk.

  • Vorige discussie