Bussemakers banenmachine

Minister Bussemaker belooft 4000 banen voor docenten in het hoger onderwijs. En we trappen er allemaal in. “Geld studiebeurs naar 4.000 extra banen hoger onderwijs” kopte de Volkskrant gisteren, waarna het ‘nieuws’ door andere media vrolijk werd overgenomen. “Het overgrote deel van het geld dat vrijkomt door de invoering van het leenstelsel voor studenten, wordt geïnvesteerd in extra docenten op hogescholen en universiteiten. Het onderwijs kan zo kleinschaliger en intensiever worden. Op den duur kunnen er meer dan vierduizend nieuwe docenten worden aangetrokken.” Prachtig natuurlijk! Maar… klopt dit wel?

Foto: Guido van Nispen (cc)

Maagdenhuis: patstelling in de kenniseconomie

ANALYSE - Wat is het probleem van het Nederlands hoger onderwijs?

We hebben sinds de democratisering van het hoger onderwijs (HO) te maken met het herinrichten van de HO volgens economische maatstaven. Die democratisering, het massaal toegankelijk maken van hoger onderwijs, is onderdeel van de grote missie om in Nederland een kenniseconomie waar te maken. Economisering en democratisering van het hoger onderwijs gaan dus hand in hand, maar niet zonder problemen.

Hogescholen hebben hun geboorte gevonden binnen de kaders van dit programma van de kenniseconomie na de Tweede Wereldoorlog. Ook klassieke universiteiten zijn zichzelf gaan hervormen volgens kennis-economische modellen. De huidige problemen die de universiteiten tegenkomen zijn systeemproblemen die ontstaan wanneer ‘kennis’ en ‘economie’ niet de gewenste, voor vanzelfsprekend aangenomen, combinatie opleveren.

Niet alle kennis, kennisactiviteiten en kennisontwikkeling zijn te vertalen naar economische maatstaven van efficiëntie, haalbaarheid, optimalisering en winstgevendheid. De Homo Sapiens, de naar kennis zuchtende mens, en de Homo Economicus, de calculerende zelfzuchtige mens, lijken zelfs vaker in strijd met elkaar te belanden. Leuzen als ‘kennis boven winst’ geven uitdrukking aan zulke systeemconflicten van de kenniseconomie. De lijn van academisch scoren die Diederik Stapel heeft uitgezet duidt ook op zo’n problematische koppeling.

En het gedoe en mythes over de geesteswetenschappen

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Quote du jour | De bezette universiteit

De universiteit is bezet – niet (zoals in 1969) door inspraak eisende studenten, maar dit keer door de veelkoppige wolf van het Management.

Die heeft de academie gekoloniseerd met een huurlingenleger van professionele bestuurders, gewapend met spreadsheets, outputindicatoren en auditprocedures, onder luidkeelse begeleiding van de Efficiëntie- & Excellentiemars. Het Management heeft daarbij de academicus tot interne vijand uitgeroepen: hij moet voortdurend worden gewantrouwd, getest en gecontroleerd, onder de permanente dreiging van reorganisatie, opheffing en ontslag.

De wetenschappers laten zich daarbij gedwee tegen elkaar uitspelen, als angstige, makke schapen, die enkel hopen zelf nog de dans te ontspringen door hun buurman op het cruciale moment een slag voor te zijn. Om controle te houden zet de wolf de meest absurde middelen in, zoals geldverslindende hele en halve fusies, steeds verfijndere en dus kostbare verantwoordingssystemen en peperdure prestigeprojecten.

Foto: Baptiste Pons (cc)

Het Bungehuis en inspraak in het hoger onderwijs – een open brief aan de Vaste Kamercommissie Onderwijs

BRIEF - Beste Kamerleden van de Vaste Kamercommissie Onderwijs,

In het verleden heb ik als bestuurder van de Landelijke Studenten Vakbond vaak met u of uw voorgangers gesproken over uitbreiding van de rechten van de medezeggenschap. Samen met collega Westerveld hebben we het tussen 2007 en 2009 gehad over het uitbreiden van de rechten van studenten en docenten in de medezeggenschap, in het kader van de toenmalige wetswijziging ‘Versterking besturing’.

Waar wij toen helaas vaak tegenaan liepen was de notie dat de Wet hoger onderwijs (WHW) het minimum van inspraak schetst, en dat wanneer studenten of docenten behoefte hebben aan meer rechten, ze dat zelf aan kunnen kaarten op hun instelling. Deze notie werd met graagte naar voren gebracht door instellingsbestuurders, door lobbyisten van hun koepels (VSNU en Vereniging Hogescholen) en door ieder ander die liever niet zag dat studenten en personeel zich te veel bemoeiden met de gang van zaken op een instelling voor hoger onderwijs.

Daarom wijs ik u graag op de recente gebeurtenissen in Amsterdam. Ik heb het dan natuurlijk over de bezetting van het Bungehuis. Een van de eisen van de bezetters was: democratische verkiezing van het universiteitsbestuur. De reactie hierop van het CvB van de UvA was afwijzend, want: Zo is de governance van de universiteit in de wet geregeld. Ronduit misleidend, aangezien de WHW de minimale inspraak die er moet zijn op een instelling regelt, en iedere instelling daar zo veel op mag aanvullen als ze wil.

Foto: Jeff Wilcox (cc)

Feestende studenten in Amerika

ACHTERGROND - Op de dag dat Nederland het leenstelsel invoert, lanceert Obama een plan in zijn State of the Union om een deel van het onderwijs weer gratis te maken:

By the end of this decade, two in three job openings will require some higher education. Two in three. And yet, we still live in a country where too many bright, striving Americans are priced out of the education they need. It’s not fair to them, and it’s not smart for our future.

That’s why I am sending this Congress a bold new plan to lower the cost of community college — to zero.

Opmerkelijk is dat hij geen verschil maakt in leeftijdscategorieën:

Forty percent of our college students choose community college. Some are young and starting out. Some are older and looking for a better job. Some are veterans and single parents trying to transition back into the job market. Whoever you are, this plan is your chance to graduate ready for the new economy, without a load of debt.

Nederland en de VS komen vanuit een heel andere situatie, en studeren zal in de VS voorlopig nog flink duurder zijn dan in Nederland. De excessen daarvan zijn te zien in de documentaire Ivory Tower. Daarin wordt gesteld dat universiteiten zover gaan om hun klanten tevreden te stellen, dat ze naast prachtige gebouwen ook een goed klimaat voor feesten scheppen. Het aantrekken van studenten uit andere staten is financieel aantrekkelijk, dus extra reden om een aantrekkelijk vestigingsklimaat te creëren.

‘Hulde voor het leenstelsel!’

Columnist Ewald Engelen ziet het nieuwe leenstelsel wel zitten:

we krijgen een sociaal leenstelsel. Hiermee wordt in één klap aan twee sociale kwaden een einde gemaakt. Ten eerste de omgekeerde solidariteit tussen arm en laagopgeleid aan de ene kant en geprivilegieerd en hoogopgeleid aan de andere. Net als bij kunst en cultuur vallen de deelverzamelingen van gebruikers en betalers in het hoger onderwijs niet samen. Universiteiten worden net als De Nederlandse Opera en het Concert­gebouworkest uit de algemene middelen betaald. Oftewel, alle belastingplichtige Nederlanders betalen mee aan de zwaar gesubsidieerde kaartjes van opera en orkest. Maar als je in Stopera of Concertgebouw rondloopt, zie je meteen dat de bezoekers geen dwarsdoorsnede van Nederland zijn: oud, wit en veel broches, brogues en corduroy. Datzelfde geldt voor het hoger onderwijs. We betalen allemaal, maar het is vooral de gegoede middenklasse die ervan geniet.

Foto: Elger van der Wel (cc)

Leenstelsel

OPINIE - Ach, de Hofvijver. Het moeten de kikkers zijn die de politici inspireren, want onze politici kwaken wat af. Neem de opmerking van minister Bussemaker van Onderwijs dat iedereen er door de invoering van het leenstelsel op vooruitgaat, ook de studenten. De opbrengst van het leenstelsel, een miljard, wordt namelijk geïnvesteerd in het onderwijs.

Bussemaker heeft dus feitelijk niets gezegd. Het gaat er immers om waarin dat miljard wordt geïnvesteerd. En juist daar wringt de schoen. Ik probeer al een uur te bedenken welke door het ministerie genomen maatregelen nou echt als verbetering van het hoger onderwijs kunnen worden gekwalificeerd en ik kan er precies nul noemen. Ik denk daarom dat de kans precies 100% is dat dat miljard zal worden verspild aan het zoveelste project waarmee het onderwijs verder wordt gesloopt.

Mag ik een voorstel doen dat wél werkt? Gebruik het geld om studentenhuizen te bouwen, zo dicht mogelijk bij de universiteiten en hogescholen. Waarom? Ik citeer uit een eerder stukje:

De efficiëntste manier om te studeren is, heel simpel, dat je ’s morgens naar de leeszaal gaat, met een paar medestudenten rond een tafel gaat zitten, en je buigt over hetzelfde onderwerp. Drie kwartier lezen, rekenen, schrijven en wat dies meer zij, en dan samen koffie halen en de stof bespreken. Als de tijd wordt genomen voor een redelijke lunch en een wat uitgebreider avondeten in de mensa, staat niets de perfecte flow in de weg, zodat je met plezier bezig bent van vroeg in de ochtend tot laat in de avond.

De groepsgrootte is eens onderzocht: ergens tussen de vijf en acht mensen. Bij een grotere groep gaan haantjes-de-voorsten de gesprekken domineren, waardoor minder assertieve studenten onvoldoende aan bod komen. Als de groep kleiner is, ontstaan er minder vragen en neemt de kans toe dat niet alle complicaties van de stof worden doorzien.

De enige voorwaarden waaraan moet zijn voldaan, zijn natuurlijk dat de leeszaal vroeg open is en dat het mogelijk is laat op de avond nog naar huis te gaan. Om die reden was het in de jaren zestig en zeventig beleid om studenten zoveel mogelijk op een campus te concentreren en daar ook supermarkten, wasserettes en mensa’s in te richten.

Foto: Studievereniging i.d (cc)

Invoering sociaal leenstelsel zal beperkt effect hebben

ACHTERGROND - Door de invoering van een sociaal leenstelsel zal de toegang tot hoger onderwijs verslechterd worden, willen verschillende belangengroeperingen ons wijsmaken. Maar is dat wel zo?

Studiefinanciering en collegegelden zijn net als in Nederland in vele andere landen met enige regelmaat onderwerp van discussie en beleidsmatige verandering. Het Centre for Higher Education Policy Studies (CHEPS) heeft dit in acht landen onderzocht en geanalyseerd (pdf). In het onderzoek heeft CHEPS gekeken naar een aantal landen die hierin het voortouw hebben genomen en naar landen die een gelijkwaardige sociaal-economische structuur kennen als Nederland. Het gaat dan om Angelsaksische landen zoals Australië, Canada, Engeland, Nieuw Zeeland en de Verenigde Staten als voorlopers en Duitsland, Noorwegen en Zweden als voorbeelden van landen met een vergelijkbare sociaal-economische structuur.

In vrijwel alle landen staat de tendens naar “cost-sharing” centraal: het delen van de kosten van studeren tussen studenten, hun ouders en de overheid. Dat gebeurt via hogere collegegelden in combinatie met studieleningen, maar ook door vervanging van studiebeurzen door studieleningen, meer privaat hoger onderwijs en de (impliciete) verwachting dat studenten bijverdienen of meer ouderlijke bijdragen krijgen.

Bron: CHEPS (2013). International Experiences with Student Financing.

In een managementsamenvatting (die ik zeer kan aanbevelen) concludeert CHEPS dat financiële prikkels doorgaans slechts beperkte en tijdelijke effecten hebben op studiekeuzegedrag. Een deelname-effect treedt alleen op bij substantiële wijzigingen in de nettokosten voor studenten.

Minder studenten door leenstelsel

Uit Trouw:

Een op de tien huidige studenten zou waarschijnlijk niet meer gaan studeren als de studiefinanciering een lening wordt. […]

Een klein jaar geleden concludeerde ook het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) dat het studiegedrag gaat veranderen als het leenstelsel wordt ingevoerd. Toen bleek dat studenten bij het afschaffen van de basisbeurs zouden afzien van extra’s zoals een tweede master, een buitenlands studiejaar of extra stages.

Wat je in ieder geval zult zien, is dat de ‘kansloze’ studies (Romaanse Talen, Kunstgeschiedenis, etc.) worden geconfronteerd met dramatisch minder studenten. Vanuit economisch oogpunt is dat natuurlijk gunstig. Maar je kunt mij niet wijsmaken dat dit opgeteld niet tot een enorme culturele verarming van de samenleving gaat leiden. (Ook al interesseert de Blauwe Periode van Picasso mij persoonlijk helemaal niets, het zou toch doodzonde zijn als in de praktijk niemand meer de kans krijgt hier zich een tijdje mee bezig te houden).

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Vorige Volgende