Zonder testen geen nut

Nog geen twee dagen nadat het idee van overheidswege werd geopperd, betoonde half Nederland zich al voorstander van zo’n ding: een app op je mobiele telefoon die bijhoudt bij welke andere telefoons je in de buurt bent geweest, opdat mensen automatisch aan elkaar kunnen doorgeven dat ze besmet zijn geraakt, en dat jijzelf dan – omdat je in hun buurt was – maar beter in quarantaine kunt gaan. Dit als onderdeel van een exit-strategie: de manier om uit de lockdown te komen. Er is zelfs al een slimme lijst van voorwaarden geformuleerd door mensen die de risico’s van surveillance snappen, en die privacy terdege op waarde weten te schatten. Hun credo: zorg dat zulke data uitsluitend decentraal worden bijgehouden, dat alle gegevens anoniem zijn, dat het gebruik van zo’n app vrijwillig is, en dat zo’n app per definitie tijdelijk is. Het is oprecht een goede lijst. Alleen: zelfs met die doordachte voorwaarden mis ik een boel.

Foto: NIAID (cc)

Goudlokje en de pandemie

COLUMN - Als virus moet je flink schipperen. Je overleving hangt af van passen en meten. Ben je heel besmettelijk, dan raak je snel door je gastheren en -dames heen; je kunt jezelf dan al snel niet verder verplaatsen, en dus niet vermenigvuldigen. Ben je heel gevaarlijk, zoals ebola of marburg, dan leg je je eigen voedingsbodem binnen de kortste keren om en roei je uiteindelijk ook jezelf uit, plus dat iedereen die je ongenode bezoek heeft overleefd, voortaan immuun is.

De Spaanse griep was zo’n heftig virus. Die woedde ongeveer twee jaar – van begin 1918 tot eind 1919 – en besmette naar schatting een half miljard mensen (indertijd eenvijfde van de wereldbevolking), waarvan er 20 tot 100 miljoen doodgingen. Vrij plotseling was het over; wie toen nog leefde, was immuun.

Het is net Goudlokje die inbrak in het huis van de drie beren: de pap die ze daar jat, wil ze niet te heet en niet te koud hebben, maar zo net ertussenin; het bed waarin ze zich wurmt, niet te klein en niet te groot, maar zo net ertussenin.

Veel virussen stappen van dieren naar mensen over, vaak met behulp van een tussenstop. Het hendra-virus dat in 1993 in Australië woedde, was afkomstig van de vleerhond (flying foxes, een groot soort vleermuis). De vleerhonden konden goed met het virus leven. Zo niet de paarden die met hun pies of poep in aanraking kwamen. Van de zieke paarden sneuvelde driekwart. Via hen kwam het virus bij mensen terecht; onder mensen leidde besmetting in bijna tweederde van de gevallen tot de dood.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: FREEPAL (cc)

Palestijnse kinderen onder de 5 hebben 6x meer kans op overlijden dan Israelische kinderen

VERSLAG - De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) heeft op 9 oktober 2019 haar rapport over de situatie in 2018 in de Palestijnse gebieden gepubliceerd. Zoals te verwachten was is dat rapport erg treurigmakend. Hierbij enkele highlights.

Daarvan is de meest in het oog lopende de constatering dat kinderen beneden 1 jaar ruim zes keer zoveel kans hebben om te sterven in het eerste levensjaar als dezelfde leeftijdsgroep in Israel. Onder de vijf jaar is het verschil overigens hetzelfde, ook die kinderen sterven zes keer vaker. In het algemeen is de levensverwachting in de bezette gebieden (Gaza, de Westoever en Oost-Jeruzalem) meer dan 8,5 jaar korter dan voor Israelische staatsburgers.

De rest van het rapport beschrijft de omstandigheden die tot deze cijfers leiden.

Daarbij gaat het halverwege het jaar 2019 om ongeveer 5 miljoen Palestijnen in de bezette gebieden, van wie 3 miljoen op de Westoever en ongeveer 2 miljoen in Gaza, plus nog eens ongeveer 300.000 Palestijnen in Oost-Jeruzalem. (Israel heeft overigens sinds 1967 ruim 14.000 van de Oost-Jeruzalemmers hun recht op inwonerschap ontnomen. Met kinderen erbij is dat aantal nu ongeveer 86.000).

Meer dan 2,2 miljoen mensen in het bezette gebied (1,4 miljoen in Gaza en 800.000 op de Westoever) zijn geregistreerd als vluchteling. (Buiten Palestina zijn er nog 3,2 miljoen vluchtelingen). De Palestijnse bevolking is grotendeel heel jong: 40% is jonger dan 14 jaar.

Foto: Gerd Leonhard (cc)

Hoe gevaarlijk zijn nanobots?

ACHTERGROND - Nanorobotica klinkt als scifi, maar in het laboratorium is het al werkelijkheid en overheden investeren er volop in. De mogelijkheden zijn mooi, maar kunnen ook vernietigend zijn in bijvoorbeeld oorlog.

In de Terminator-films zie je nanobots als ijzersterke, gedaanteverwisselende bepantsering. Ze herstellen direct en kunnen elk opgegeven wapen vormen dat ze willen. In de film Black Panther dienen nanobots als bescherming en kunnen ze klappen en kogels absorberen. Of dit soort toepassingen er ooit van komen is twijfelachtig, maar het gebruik van nanobots is wel degelijk realiteit. De mogelijkheden van deze technologie zijn volgens sommigen onuitputtelijk. Maar er zijn risico’s: een bestuurbaar ‘apparaatje’ dat niet te zien is met het blote oog kan in verkeerde of onbekwame handen veel schade aanrichten.

Nanobots?

In films zijn nanobots vaak zichtbare, kleine robotjes van mechanisch materiaal. Dat beeld klopt niet.

De bestaande nanobots zijn niet zichtbaar met het blote oog, en hebben een grootte variërend van 10 tot 10.000 nanometer: de kleinste zijn zo groot als een bacterie. In wetenschappelijke publicaties en media spreekt men ook van nanobots als het een microscopisch robotje betreft dat is opgebouwd uit nanotechnologisch geproduceerd materiaal. Een voorbeeld daarvan is de nanobot die is ontworpen om schadelijke stoffen uit de oceaan te verwijderen: deze heeft de breedte van een mensenhaar, maar wordt gemaakt van grafeen. Dat is een materiaal dat wordt geproduceerd met nanotechnologie.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: UCL Mathematical & Physical Sciences (cc)

De schaduw van grafeen

ACHTERGROND - Het werd aangekondigd als het wondermateriaal van de 21e eeuw: grafeen. Sterker dan staal, harder dan diamant en superlicht. Maar er kleven ook risico’s aan grafeen. Lopen we te hard van stapel?

Plakband was het simpele middel dat in 2004 een kleine wetenschappelijke revolutie veroorzaakte. Natuurkundigen Andre Geim en Kostantin Novoselov vonden dat jaar per toeval uit hoe grafeen kon worden geïsoleerd. Door plakband op een potloodstreep te plakken, te verwijderen en dit voorzichtig te herhalen deden ze wat al sinds medio twintigste eeuw werd geprobeerd: het isoleren van grafeen. De twee wetenschappers wonnen hier een Nobelprijs voor. Het materiaal is namelijk 200 keer sterker dan staal, harder dan diamant, en ook nog eens superlicht, superdun en supergeleidend. Vandaar dat het wordt gezien als de opvolger van plastic: een wondermateriaal dat een tijdperk vormgeeft.

Grafeen zelf is niet nieuw, maar dat het geïsoleerd kan worden wel. En daar is de wetenschap nogal enthousiast over. Maar enthousiasme kan gepaard gaan met naïviteit. Langzamerhand wordt namelijk duidelijk dat grafeen niet alleen zonnige kanten heeft. Sommige onderzoekers voorspellen dat de kleine deeltjes afkomstig van de productie van grafeen schade aan de natuur en de menselijke gezondheid zullen veroorzaken als er van tevoren geen maatregelen worden genomen. Moeten we ons zorgen maken?

Foto: Ecig Click (cc)

Waarom e-sigaretten verbieden een vergissing is

COLUMN - In San Francisco is een verbod van kracht gegaan op de verkoop van e-sigaretten. Fysieke winkels moeten de verkoop staken, webshops elders in het land mogen niet meer leveren aan adressen in de stad. Volgens de berichten is het voornaamste doel van de maatregel: voorkomen dat ­dampen inburgert en jongeren via het dampen aan het roken slaan.

In Engeland wordt al jaren een tegengesteld beleid gevoerd: daar wordt dampen juist van overheidswege aangemoedigd. De ervaring leert immers dat mensen die nog nooit gerookt hebben zelden een e-sigaret proberen. Het ding is wel populair onder mensen die al gewend waren te roken en daarvan af willen. Dampen is zelfs de meest probate aanpak om met roken te stoppen, constateerde de Britse National Health Service na een grootscheeps onderzoek. Het is twee keer zo effectief als nicotinekauwgum, -sprays of -pleisters.

Met de overstap naar de e-sigaret boek je tevens een grote gezondheidswinst: volgens de National Health Service is dampen circa 95 procent minder schadelijk dan roken.

Onder Britse jongeren valt het gebruik van de e-sig ontzettend mee. Langlopend onderzoek onder ruim 200.000 jongeren liet zien dat geregeld roken bij hen gelukkig sowieso enorm aan populariteit heeft ingeboet: het percentage jonge rokers daalde van 19 procent in 1998 naar 5 procent in 2015. Verder zijn het bijna uitsluitend jongeren die al eerder rookten die geregeld dampen. Van de niet-rokende jongeren onder de 18 dampt slechts 0,2 procent.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Jason Howie (cc)

Elke patiënt heeft zijn eigen verhaal – en zijn eigen data

DATA - “Een burgerplatform voor gezondheidsgegevens geeft interessante spanning. Gegevens uit de zorg komen ineens buiten de zorg terecht. Hoe kun je weten welk platform goed omgaat met jouw data en welke niet? Dat blijkt heel lastig te zijn“, zegt Maartje Niezen, onderzoeker van het Rathenau Instituut. Samen met Rosanne Edelenbosch, onderzoeker van het Rathenau Instituut, nam ze burgerplatforms onder de loep.

Een burgerplatform wordt door burgers opgericht. “Vaak vanuit de goedbedoelde wens om samen de gezondheid van de samenleving te verbeteren en de medische wetenschap een stap verder te brengen. Door elkaar in contact te brengen met lotgenoten“, zegt Maartje Niezen. Als het burgerplatform gebruik maakt van ICT-toepassingen, is het een vorm van e-health. De onderscheidende factor ten opzichte van andere vormen van e-health is dat het een burgerinitiatief is.

Relevante informatie door gezondheidsdata

De onderzoekers hebben twee platforms onderzocht die als burgerinitiatief zijn opgericht: Patients Like Me en MIDATA. “Wat voor mij heel opvallend was, was dat patiënten enorm veel interesse hebben in het delen van hun gezondheidsdata” zegt Rosanne Edelenbosch. Zo kun je met Patients Like Me jouw gezondheidsdata vergelijken met andere mensen, van wie hun situatie en omgeving vergelijkbaar zijn. Dat spreekt veel mensen aan.

Foto: Denis Carrascosa (cc)

Rookgordijn

OPINIE - De tabaksfabrikantenlobby klopt aan je deur en houdt je een zak geld voor. Of je voor hun campagne wilt voeren?
Zomaar ja zeggen en dan op een poster roepen “Roken is goed, alle maatregelen zijn een complot” werkt natuurlijk niet goed. Maar ja, die zak geld wil je niet afslaan. Dus bedenk je een list. Je brengt het gewoon onder bij een zogenaamde andere campagne! Eentje tegen betutteling door de overheid. En zie, alle maatregelen zijn ineens betutteling en je kan aan de slag. Toevallig enkele dagen voor de ontmoedigingsmaatregelen van de overheid aangekondigd worden.
En tussendoor kan je gewoon in de media en op Twitter roepen dat je echt wel weet dat roken slecht is en dat je het niet aan het promoten bent…

Daar hebben ze een woord voor: hypocriet.

Er sterven in Nederland jaarlijks bijna 20.000 mensen aan de directe gevolgen van roken. Ruim twintig keer zoveel als alle andere drugsdoden, inclusief die als gevolg van alcohol.
Dan na betaling door de tabakslobby te proberen de scherpe kantjes van het ontmoedigingsbeleid af te halen, is eenvoudigweg het meehelpen aan het instandhouden van de enorme schade die roken in onze maatschappij aanricht, inclusief de sterfgevallen.
De rest is een rookgordijn. Centjes zijn voor Jan belangrijker dan onze levens.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Random Retail (cc)

Leefstijl als beschavingsoffensief

COLUMN - Leefstijl heeft een zeer grote invloed op onze gezondheid. Niet roken, genoeg bewegen en het eten van veel groenten kan zo’n tachtig procent van alle hart- en vaatziekten voorkomen, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie, vorige week in het nieuws. Volgens het bericht stelt cardiologe Janneke Wittekoek dat jonge mensen hun ‘getallen’ (bloeddruk en cholesterolwaarden) zouden moeten kennen, opdat ze tijdig hun leefstijl kunnen aanpassen.

Zij houdt een pleidooi voor ‘leefstijlgeneeskunde’, omdat ‘veel ziekten en klachten mede worden veroorzaakt door leefstijlfactoren. Dit pleidooi is gevat in een brief van 21 artsen, wetenschappers en publicisten aan de Minister van Volksgezondheid.

Bij Nieuwsuur stelde Janneke Wittekoek dat ze mensen ‘bewust wil maken dat een gezonde leefstijl echt veel beter voor je is.’ Maar liefst de helft van alle patiënten lijdt namelijk aan een leefstijlgerelateerde aandoening. Het verbeteren van de leefstijl zou daarom op jaarbasis 3 tot 10 miljard aan zorggeld kunnen besparen.

Ondanks de nieuwe naam Leefstijlgeneeskunde is deze nadruk op kennis en bewustwording niet nieuw. Al decennialang zijn nationale gezondheidsprogramma’s gericht op bewustwording: van het belang van bewegen, niet roken, minder drinken  en het eten van groenten en fruit (en minder vet en suiker). Het enige min of meer nieuwe element erin is dat leefstijlartsen nu de expliciete taak van promotors en bewakers krijgen.

Vorige Volgende