Dat was slecht nieuws voor vegetariërs, vorige week. Voor iedereen die vlees mijdt omdat je een dier niet mag doden voor consumptie. Want een dier heeft ook gevoel. Welnu, planten hebben ook gevoel. Misschien wel bewustzijn, zo konden we overal lezen. De doorbraak werd half december al gepubliceerd, maar vanwege de feestdagen (en drukte bij de New York Times, die het ontdekte, vermoed ik) bereikte ze pas afgelopen weken de media. Onderzoekers hadden planten ‘behandeld’ met enige gangbare anesthetica, en constateerden dat de proefplantjes stil vielen. Ze reageerden nergens meer op. En één en één is twee. Als iets op hondenpoep lijkt, en ruikt als poep… dus als wij stilvallen en bewusteloos worden, en plantjes ook stilvallen, dan worden de plantjes ook bewusteloos. Dus plantjes hebben misschien wel bewustzijn! Niet opeten, die stakkerds!
The idea of community will be something displayed in a museum
De quote komt uit “Juggernauts” (2009) van de band Enter Shikari. Afkomstig van het album Common Dreads, alwaar ook hun ‘Fanfare for the Consious Man’ op te beluisteren is.
Hoeveel geweten hebben we nodig om te kunnen zeggen: we hebben het geweten en we hebben er wat tegen gedaan.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
COLUMN - Burgers houden van versleten discussies. Onderwerpen waarover alles al gezegd is. Die klinken vertrouwd, en je kunt allemaal meedoen want je kunt met een gerust hart allerlei frasen herhalen die al die voorgaande keren ook redelijk slim klonken. Zo discussieerden we de afgelopen week weer heftig over een aantal maffe voedingsadviezen. Verder was er natuurlijk het nieuwe boek van Dick ‘wij zijn ons brein’ Swaab. Het ligt hier naast me. Ik ga er niet aan beginnen.
Zijn wij ons brein? Ja uiteraard. Het is het brein dat denkt, duh. Dáár gebeurt het. Dick heeft volkomen gelijk. Maar kunnen we ons denken verklaren met behulp van ons brein, met behulp van neuronen, stoffen, neurochemie? Dick zegt van wel. Want het gebeurt immers dáár. Maar in feite is dat een fundamenteel andere vraag. De hele discussie bestaat bij de gratie van het feit dat wij die twee vragen door elkaar halen. Want zoals het antwoord op de eerste vraag een resounding yes moet zijn, zo is het antwoord op de tweede vraag een categorisch nee. Uit een scheikundige formule komt nooit een gedachte. Beide fenomenen (de chemie en de gedachte) zijn nauw met elkaar verbonden (neemt u maar eens een hijs van een joint), maar het een verkláren uit het ander is onmogelijk. Wat Dick ook belooft.
COLUMN - Het moet niet zo moeilijk zijn een meeuw te ontwijken die plotseling je lunch aanvalt, die je op een zonnig terras zit te verorberen. Dat wil zeggen: een irritante meeuw in de buurt? Niet over nadenken. Als het mormel tot actie over gaat, is je onbewuste respons sneller dan het kreng kan toeslaan.
Reageren gaat sneller dan aanvallen, concludeerde psycholoog Andrew Welchman in een onderzoek uit 2009 Ergens in onze hersenen zit iets dat voor een snelle reflex zorgt bij bedreigende situaties. Niet nadenken maar doen is dus een overlevingsmechanisme, zou je kunnen zeggen.
Dat geldt dan voor fysieke reacties op tamelijk plotselinge gebeurtenissen. Geldt het ook voor andere reacties?
Ja, zou je zeggen als je kijkt naar meningen. Ook een menig is akelig snel gevormd, volgens een ander onderzoek uit 2009. De onderzoekers concluderen dat in onze hersens er een razendsnelle interactie plaatsvindt tussen de delen die actief zijn bij taal en de delen die verantwoordelijk zijn voor onze meningsvorming. Specifieke woorden in volledige zinnen, triggerden de reactie van de lezer, met een uiterst subjectief oordeel tot gevolg.
Je zou ook kunnen concluderen dat objectief lezen zo goed als onmogelijk is.
De reactiecultuur op weblogs heet het uitwisselen van meningen. En daar zitten regelmatig reacties bij die zo snel na publicatie van een stuk op een blog staan, dat de vraag rijst: is het stuk wel goed gelezen én is er wel goed over de reactie nagedacht.
De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.
In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
RECENSIE - De vrije wil bestaat wel. Godsdienstfilosoof Taede Smedes bespreekt een kritisch en in zijn ogen briljant boek over bewustzijn en vrije wil.
De vrije wil is momenteel een hot topic. En dan met name de ontkenning ervan. Want de neurowetenschap heeft aangetoond dat de vrije wil niet bestaat – dat is meestal de teneur van artikelen in kranten en populair-wetenschappelijke tijdschriften. Toch hebben al die kranten en tijdschriften het bij het verkeerde eind. Journalisten weten niet waar ze over schrijven. Dat beweert tenminste Marc Slors, hoogleraar cognitiefilosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen in zijn boek Dat had je gedacht! Brein, bewustzijn en vrije wil in filosofisch perspectief (Amsterdam: Boom 2012).
Een boek dat ik beschouw als een van de meest originele bijdragen aan het debat over vrije wil en neurowetenschappen van de afgelopen jaren, en één van de beste filosofieboeken die dit jaar verschenen zijn.
Grofweg kun je in discussies over de vrije wil twee kampen ontwaren. De eerste groep, compatibilisten genoemd, stelt dat de vrije wil bestaat én dat onze wereld deterministisch is; determinisme en vrije wil zijn compatibel. Aan de andere kant zijn daar de incompatibilisten, die menen dat vrije wil en determinisme elkaar uitsluiten. Ofwel is determinisme onjuist en is onze wil vrij (de zogenaamde libertariërs), ofwel is determinisme juist en daarom is onze vrije wil een illusie (veel hersenwetenschappers, zoals bijvoorbeeld Lamme en Swaab). Deze posities zijn al tientallen jaren de standaardposities.
Vandaag een interessante gastbijdrage van Studium Generale Utrecht over een lezing van professor Maarten van Buuren. De lezing is hier online te zien. Het stuk is geschreven door Miriam Rasch.
‘Objectieve tijd bestaat niet.’ Professor Maarten van Buuren zet in de eerste lezing in de serie Tijd meteen het publiek op scherp. Tijd bestaat niet als iets buiten de mens, want ‘tijd is een scheppende daad van ons bewustzijn’. Aan de hand van Augustinus, Husserl en Heidegger legt hij uit wat dit betekent voor de manier waarop wij in het leven staan.
Met hoofdstuk XI van zijn Belijdenissen schreef Augustinus een van de vroegste en invloedrijkste teksten over tijd. Er is alleen een heden, stipuleert hij. Daarbinnen bestaan drie tijden: het verleden, heden en de toekomst. Het is de mens die deze tijden tot leven wekt. Tijd is in de woorden van Augustinus een ‘extensie van de ziel’. Dat is te begrijpen als je denkt aan het zingen van een lied: als je begint te zingen heb je het hele lied in je hoofd, de verwachting ervan strekt zich uit in de toekomst. In het hier en nu zing je de melodie, die verdwijnt in het verleden. Dat verleden bewaar je in je geheugen. Zo strekt de tijd zich van het heden uit naar verleden en toekomst. Hetzelfde geldt voor degene die luistert naar het lied, ook die heeft verwachtingen en herinneringen die ‘actief’ zijn terwijl hij luistert.
Husserl
Ook de vroegtwintigste-eeuwse filosoof Husserl beschrijft tijd als iets innerlijks, namelijk als een ‘bewustzijnstoestand’. Husserl is de grondlegger van de fenomenologie, die het bewustzijn beschrijft als iets intentioneels. Dat wil zeggen dat het bewustzijn altijd op iets in de buitenwereld gericht is, je bent je altijd bewust van iets. Maar hoe zit dat dan bij tijd? Want tijd bestaat toch niet in de buitenwereld, zoals Van Buuren stelt? Inderdaad, bij het bewustzijn van tijd gebeurt iets bijzonders. Dan richt het bewustzijn zich namelijk op zichzelf.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.
Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.
De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.
Het moet een jaar of twintig geleden zijn, maar het maakte zo’n indruk dat ik het me als de dag van gisteren herinner. Ik lag in mijn kinderbed en droomde één of andere onbelangrijke droom waarin ik rondliep door mijn basisschoolgebouw. En toen gebeurde het: zonder enige duidelijke aanleiding was ik me er plotseling volledig van bewust dat ik aan het dromen was. Ik keek om me heen en zag dat die droomwereld er iets anders uitzag dan de echte wereld. Beter nog, ik had eindelijk volledige, bewuste controle over mijn droom-ik. Dit was mijn kans, ik kon doen wat ik wilde, zonder consequenties in de échte wereld! Blijkbaar was ik nog te jong om echt spannende dingen te doen, want ik besloot dat op de tafel dansen een goede eerste zet was. Dat was al erg leuk, maar ik weet nog goed dat ik besefte dat deze droom wel eens snel voorbij zou kunnen zijn en dat ik snel iets echt gaafs moest doen. En dus sprong ik in mijn lucide droom door het raam van mijn school. Eenmaal buiten op de grond neergekomen was het inderdaad over en werd ik bijna juichend wakker. Ik ging er eigenlijk vanuit dat dit soort dromen wel vaker zouden voorkomen, maar helaas is het bij die ene keer gebleven.
Later onderzoek wees uit dat ik niet de enige was die deze ervaring heb gehad. Het gaat hier om het fenomeen van de lucide droom, voor het eerst beschreven in 1913 door de Nederlandse psychiater Frederik van Eeden, die trouwens ook ‘De kleine Johannes‘ heeft geschreven. In een lucide droom is degene die droomt zich simpelweg bewust van het feit dat hij droomt.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.