Het ongelooflijke verhaal van klokkenluider Frits Veerman

Abdul Qadeer Khan, de Pakistaanse atoomspion die met kennis van het Nederlandse ultracentrifugeproject zijn land hielp aan de atoombom, is onlangs op 85-jarige leeftijd overleden. Pakistan voerde onder zijn leiding in 1998 voor het eerst een atoomtest uit, als reactie op kernproeven in buurland en aartsvijand India. Khan studeerde in Delft metaalkunde en werkte na zijn promotie in de jaren zeventig bij het Fysisch Dynamisch Onderzoekslaboratorium (FDO) dat onderzoek deed voor Urenco. Zijn collega, technisch fotograaf Frits Veerman, kreeg argwaan vanwege de belangstelling die Khan had voor de bouw van het ultracentrifugeproject. Toen hij dit meldde werd hem het zwijgen opgelegd en kreeg hij ontslag. Veerman heeft zijn zaak na meer dan dertig jaar voorgelegd aan het Huis voor Klokkenluiders. Vorig jaar is hij na onderzoek van het Huis erkend als klokkenluider. Frans Bromet maakte een documentaire over Veerman die in april j.l is uitgezonden. Dirk van Delft, de voormalige chef van de wetenschapsredactie van NRC-Handelsblad, schreef over de affaire het onthullende boek Splijtstof, mede op basis van gesprekken die hij met Veerman had, kort voordat deze in februari van dit jaar plotseling is overleden. Nederland werkte mee Het verhaal over de oorsprong van de Pakistaanse atoombom is inmiddels wijd en zijd bekend. Wat Veerman door zijn volharding om als klokkenluider erkend te worden hieraan heeft toegevoegd is de Nederlandse kant van wat in de media oorspronkelijk is neergezet als een buitengewoon geval van bedrijfsspionage. Veerman kreeg eind jaren zeventig het zwijgen opgelegd ter bescherming van de commerciële belangen van de bedrijven betrokken bij het ultracentrifugeproject. Zijn collega Khan heeft niet alleen kunnen profiteren van de gebrekkige bescherming van het onderzoek en de bouw van de kerncentrale. Toen hij eenmaal met de gestolen gegevens in Pakistan aan de slag ging om het Almelose project na te bouwen voor de productie van een atoombom kreeg hij nog altijd medewerking vanuit zijn Nederlandse netwerk. FDO en VMF Stork leverden onderdelen aan Pakistan. Een studievriend van Khan, Henk Slebos, heeft hem ook jarenlang spullen verkocht voor de Pakistaanse atoombom. De Tilburgse autofabrikant Daf leverde Khan 6.500 buizen van `maraging staal'. Slebos is veroordeeld, Daf, FDO en Stork niet. Ook Khan's voormalige hoogleraar Martin Brabers (TU Delft, later Universiteit van Leuven) die zijn student lange tijd heeft bijgestaan bij zijn ontwikkeling van de Pakistaanse atoombom is daar nooit op aangesproken. Bemoeienis van de BVD Veerman werd door zijn werkgever min of meer voor gek verklaard, op een zijspoor gezet en later ontslagen. FDO werd bij het onschadelijk maken van de klokkenluider geholpen door de BVD. De inlichtingendienst had indertijd groen licht gegeven voor een functie van Khan bij FDO. Toen later toch verdenkingen rezen werd hij niet gestopt. Vermoedelijk heeft de dienst zich laten leiden door de collega's van de CIA die de atoomspion zijn gang wilden laten gaan om hem te kunnen blijven volgen. Er zijn ook vermoedens dat de Verenigde Staten een Pakistaanse atoombom niet wilden tegenhouden 'als tegenwicht met buurland India dat met de Russen aanpapte en er al een had'. De inval van de Sovjet-Unie in buurland Afghanistan kan ook nog een rol gespeeld hebben. Een eventuele betrokkenheid van Nederland en de Verenigde Staten bij de Pakistaanse bom mocht echter niet bekend worden vanwege het in 1968 wereldwijd overeengekomen VN-nonproliferatieverdrag. Pakistan had dat als een van de weinigen naast India en Israël niet getekend. Begin 2004 verschenen er berichten dat Khan zijn nucleaire kennis, op persoonlijk basis, zou hebben verkocht aan landen geregeerd door dubieuze regimes, met name Libië, Iran en Noord-Korea. Geheime dossiers Klokkenluider Veerman is nog jarenlang lastiggevallen door de BVD. Hij heeft voor zijn zaak in het Huis voor Klokkenluiders geprobeerd daar meer over te weten te komen door een verzoek tot inzage van zijn persoonsdossier. Maar de AIVD, die naar later bleek een spion in het Huis voor Klokkenluiders heeft gestationeerd, wilde van geen openheid weten. Het dossier dat hij uiteindelijk na een proces bij de rechtbank Den Haag te zien kreeg bevatte een deel van zijn eigen correspondentie plus nog enkele zwaar met de witkwast bewerkte notities. Het dossier over een mislukte strafzaak tegen Khan uit de jaren tachtig is ook op onverklaarbare wijze zoekgeraakt. Dirk van Delft heeft het verhaal van Veerman buitengewoon boeiend beschreven. Inclusief vele natuurkundige en technische details over de constructie van de ultracentrifugefabriek. Maar die kun je als niet-ingewijde ook wel overslaan, als je wilt. Van Delft is ook kritisch gebleven en presenteert onzekerheden als zodanig. Hij laat niet na de gaten in het geheugen van de klokkenluider te noemen. Veerman was niet altijd even consistent in de weergave van de gebeurtenissen die een groot deel van zijn leven hebben bepaald. Maar het is goed dat zijn verhaal nu in alle volledigheid is vastgelegd. Het is jammer dat hij het zelf niet meer heeft kunnen meemaken. [boeklink]9789044648881[/boeklink]

Door: Foto: Ben Paul (cc)

Closing Time | Vamos A La Playa

, door

De Koude Oorlog, wie kent ‘m nog? Spanningen tussen Oost en West, met altijd op de achtergrond die nucleaire dreiging. Was het niet met een atoombom, dan wel met een Waterstofbom. En dan kon je naar een schuilkelder, of onder je bureau zitten of een jodiumpil slikken. Of dansen op de vrolijke klanken van het Italiaanse disco-duo Righeira.
-Italiaans?
Italiaans.
-Maar ik hoor toch echt Spaans.
Dat klopt.
Het duo was Italiaans maar de producer en componist, Carmeo la Bionda, vond Spaans wat exotischer klinken, vandaar.
-Maar ik dacht dat het een zomerhitje was, een niemendalletje.
Nee, ze zongen over dat de bom gevallen was. Dat er overal straling was. En dat er geen vissen meer zouden zijn. En dat de zee fluorescerend zou stralen.
-Brrr, gezellig.
Wist je trouwens, dat er ooit 3 atoombommen gevallen zijn op Spanje?
-Echt?
Echt.
-Wanneer was dat dan?
17 januari 1966, bij Palomares, aan de zuidwest kust van Spanje. Het was een ongeluk. Een Amerikaanse B-52 bommenwerper, met vier bommen aan boord, kwam, hoog in de lucht, tijdens het bijtanken, in botsing met het tankvliegtuig. Het toestel stortte naar beneden. Twee atoombommen zijn daarbij ontploft. En zeven bemanningsleden vonden daarbij de dood. Het stralingsniveau in het gebied rond Palomares, ligt nog altijd hoger dan de omgeving. Het gebied daar is een verboden zone.
En wist je dat de schrijvers van dit vakantiehitje niet van deze gebeurtenis op de hoogte waren?
-Het toeval neemt soms vreemde afslagen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zeventig jaar na Hirosjima

, door

hiroshima

De Japanse premier Shinzo Abe gebruikt cartoons en animatiefilmpjes om zijn populariteit op te krikken. Die populariteit staat zwaar onder druk. Shinzo Abe wil af van artikel 9 van de Japanse grondwet, waarin is vastgelegd dat het Japanse leger alleen ter zelfverdediging van het eigen land dient. Ondanks massale protesten wist Shinzio Abe vorige maand een wetsvoorstel door het parlement te krijgen, waarmee het leger bevoegdheid krijgt ook buiten de landgrenzen te opereren.

Tevens wil hij de kerncentrales weer openen, die sinds Fukushima zijn gesloten. De eerste centrale wordt 10 augustus gestart. Veel Japanners zijn er niet gerust op dat de veiligheid helemaal in orde is.

Kortom: Op de dag dat Hiroshima wordt herdacht surft Shinzo Abe gewetenloos over de lessen van W.O. II en het Fukushkima-drama.

Foto: Downing Street (cc)

The Netanyahu Prophecies

, door

ACHTERGROND - Gisteren sprak Benjamin Netanyahu het Congress van de VS toe. Daarin sprak hij de volgende woorden:

The difference is that ISIS is armed with butcher knives, captured weapons and YouTube, whereas Iran could soon be armed with intercontinental ballistic missiles and nuclear bombs.

Because Iran’s nuclear program would be left largely intact, Iran’s break-out time would be very short — about a year by U.S. assessment, even shorter by Israel’s.

And if — if Iran’s work on advanced centrifuges, faster and faster centrifuges, is not stopped, that break-out time could still be shorter, a lot shorter.

Now I want you to think about that. The foremost sponsor of global terrorism could be weeks away from having enough enriched uranium for an entire arsenal of nuclear weapons and this with full international legitimacy.

Oftewel, Iran heeft bijna een atoombom. Maar deze uitspraak van Netanyahu doet sterk denken aan eerdere uitspraken van hem. We gaan terug in de tijd en zetten bekende waarschuwingen over het acute gevaar voor u op een rij.

1 oktober 2013, speech VN:

And why would a country with a peaceful nuclear program develop intercontinental ballistic missiles, whose sole purpose is to deliver nuclear warheads? You don’t build ICBMs to carry TNT thousands of miles away; you build them for one purpose, to carry nuclear warheads. And Iran is building now ICBMs that the United States says could reach this city in three or four years.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Ontdekking ondergronds nucleair complex Nazi’s

, door

In Oostenrijk is een heel netwerk van ondergrondse tunnels en bunkers ontdekt dat waarschijnlijk door de Nazi’s werd gebruikt om een atoombom te ontwikkelen. Filmmaker Andreas Sulzer kwam het ondergrondse nucleair complex op het spoor door een rapport van een spion van de voorloper van de CIA. Dit rapport maakt melding van een geheim wapenprogramma in de buurt van St Georgen an der Gusen (vlakbij Linz).

Het complex is gebouwd met behulp van dwangarbeiders uit Mauthausen-Gusen en was waarschijnlijk verbonden met de ondergrondse Bergkristall fabriek. Hoewel de fabriek door de Amerikanen is ontdekt en geïnspecteerd (en later overgedragen aan de Sovjet Unie), is blijkbaar het ondergrondse nucleair complex nooit ontdekt.

Bovenstaand filmpje is gemaakt in de Bergkristall fabriek.

Foto: Ethel en Julius Rosenberg na hun veroordeling. Foto commons.wikimedia.org

De zaak Rosenberg

, door

ACHTERGROND - Zestig jaar geleden werden Julius en Ethel Rosenberg in de Sing Sing-gevangenis in New York geëxecuteerd. Twee jaar eerder waren ze veroordeeld wegens spionage voor de Sovjet-Unie. De Rosenbergs hebben beide tot het laatst toe volgehouden dat ze onschuldig waren. Zowel Amerikaanse als Russische bronnen tonen aan dat Julius in de jaren veertig informatie heeft doorgespeeld naar de Russen. De waarde van die informatie is altijd omstreden geweest. Het proces tegen de Rosenbergs vond plaats op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, tijdens de Korea-oorlog en vlak nadat was gebleken dat ook de Sovjet-Unie over atoomwapens beschikte. In de Verenigde Staten werd onder leiding van senator Joe McCarthy een heksenjacht gevoerd tegen communisten, en iedereen die daar ook maar een beetje in de buurt kwam. In het proces werd het echtpaar er van beschuldigd rechtstreeks verantwoordelijk te zijn voor de dood van Amerikaanse soldaten op het Koreaanse slagveld.

Julius en Ethel Rosenberg zijn veroordeeld volgens de nog altijd van kracht zijn de Espionage Act uit 1917. Ze zijn de enigen die ooit op grond van deze wet ter dood zijn gebracht.

Naast de Rosenbergs stond een aantal andere van spionage verdachte communisten terecht, waaronder Ethel’s broer David Greenglass, die in Los Alamos werkte aan de atoombom. Zijn getuigenis en die van zijn vrouw Ruth waren met name belastend voor Ethel Rosenberg. Volgens David en Ruth had Ethel haar broer op verzoek van Julius aangeworven als spion. En zij zou ook documenten voor Julius hebben overgetypt. David heeft later toegegeven dat hij over de betrokkenheid van Ethel heeft gelogen. Hij deed het voor zijn vrouw en kinderen, zei hij, en hij wist niet dat zijn zus de doodstraf zou krijgen. Ook FBI-chef Hoover wist volgens zijn biograaf dat Ethel onschuldig was. De doodstraf was een drukmiddel om Julius te bewegen zijn netwerk te onthullen. Het echtpaar heeft zich tot op het laatst tegen deze druk verzet en bleef volharden in zijn onschuld aan de ten laste gelegde atoomspionage. De andere verdachten legden bekentenissen af en kregen gevangenisstraffen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-09-2022

Toch nog een keer over Günter Grass

, door

Het gedicht van Günter Grass heeft nogal voor opschudding gezorgd. In Nederland werd er al veel over bericht, ook meerdere malen hier op Sargasso, maar dat is nog niets vergeleken bij de discussie in Duitsland van de afgelopen weken. Het lijkt of iedereen het erover had. Zoveel aandacht voor een gedicht heb ik nog nooit eerder meegemaakt.

De reacties zijn, zoals bekend, meestal negatief omdat velen het gedicht als een uiting van antisemitisme zien. Misschien kan dat een beetje gerelativeerd worden omdat het ook vaak om partijpolitiek gaat. Grass is al heel lang lid van de sociaaldemocratische SPD en alleen daarom al zijn vele conservatieven, bijvoorbeeld christendemocraten, het niet met hem eens. Zo las ik dat een politicus van de christendemocratische CDU vond dat het bij Grass altijd mis gaat zodra hij zich met politiek gaat bemoeien. Dat hoeft dan echter nog niet te kloppen. Er zijn namelijk ook velen die denken dat het juist mis gaat als een christendemocraat zich met politiek gaat bemoeien. Maar dat is partijpolitiek. Ook Leon de Winter schreef zijn sinterklaasgedicht over zijn mening dat Grass als antisemiet de Joden van alles de schuld geeft voor “Die Welt”, een krant van de conservatieve Springer Verlag. “Haut dem Springer auf die Finger” heette het vroeger.

Uiteraard heeft Grass het helemaal niet over de Joden, maar over Israël en aangezien wapenhandel doorgaans een zaak van regeringen is ook niet eens over alle Israëli’s, maar alleen over hun huidige regering. Dus, hoezo antisemitisme? Nee,… ja,… maar toch… Misschien is dat niet genoeg. Frank Schirrmacher, de chef van de “Frankfurter Allemeine Zeitung” (een beetje conservatief misschien, maar in ieder geval geen Springer Verlag) ziet ook nog een gedicht achter het gedicht en daar blijken dan volgens hem weer heel andere dingen uit. Grass schrijft alsof hij een verzetsstrijder zou zijn, die waarschuwt voor het dreigende grote gevaar, hoewel hij dat vanwege zijn afkomst eigenlijk niet mag zeggen. Dus, Grass als de onderdrukte Duitser en Israël of zelfs de Joden als het grote gevaar?

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Quote du Jour

Quote du jour | Nucleaire herverdeling

, door

As noted earlier, […] property is somewhat harder than unsheltered population. For single surface bursts of 3- and 10-Mt, about 64 percent and 46 percent of the property values survive, while only 32 and 18 percent of the unsheltered population survives. In a macabre sense, the surviving population would be individually “wealthier” than before the attack.

For a single 10-Mt weapon, surviving property value per capita nearly doubles from a pre-attack value of about $9,000 to slightly more than $16,000 and, as the weight of the attack increases, the greater the per capita gain in “wealth” of the survivors. For a 100-Mt surface burst, the surviving population is nearly four times wealthier than pre-attack ($34,000).

However, any joy among the surviving population may be quite shortlived; none of these gross estimates of the effects of nuclear attack indicate whether or not the immediate metropolitan area is viable, either by itself or with the assistance of the rest of the country.

Volgende