Honderd jaar geleden, 1925, publiceerde Hitler in “Mein Kampf” zijn gruwelijk gedachtegoed. Het was de aanzet tot het Duitse nazisme, dat tot de ondergang van de Duitse Weimar Republiek leidde. Het Duitse nazi-bewind heeft vervolgens tot 1945 groot onheil veroorzaakt. Is er in onze dagen nog sprake van zulk gedachtegoed dat – vanwege de iets eerder ontstane, verwante beweging van Mussolini in Italië – ‘fascisme’ is gaan heten? Het begrip wordt namelijk in de openbare discussie al te gemakkelijk gehanteerd. Waar praten we eigenlijk over? Het toonaangevende werk over fascisme is van de hand van de Amerikaanse Harvard-hoogleraar Robert Paxton. Het heet “The Anatomy of Fascism” (verschenen in 2004). Het is in 2025 in het Nederlands vertaald, en uitgegeven bij Prometheus. Van die vertaling is in 2025 al tweemaal een herdruk verschenen. Dat zegt wel iets. Toen aan Paxton in 2016 werd gevraagd of wat Trump verkondigde (en deed!) fascistisch was ontkende hij dat nog. Maar na Trumps ontkenning van de verkiezingszege van Biden, en vervolgens de aanmoediging aan de bestormers van het Capitool in Washington door Trump in 2021, is Paxton daarop moeten terugkomen. Dat is, dunkt me, onrustbarend. Trumps “open verkondigde aanmoediging van geweld door burgers, dit om de uitslag van een verkiezing ongedaan te maken, overschrijdt een rode lijn”, schreef Paxton. Ook Folkert Jensma vroeg zich, in de NRC van 12 maart j.l., af “Is dit een rerun van de geschiedenis van Weimar of een kwaadaardige mutatie daarvan?”. Het is lijkt me daarom verhelderend om zelf te kunnen nagaan in hoeverre het optreden van Trump past in de definitie die Paxton geeft van ‘fascisme’. Het gaat bij hem dus om politiek gedrag dat is gekenmerkt door: 1. obsessieve zorg voor het verval van de gemeenschap 2. de stelling dat die gemeenschap wordt vernederd, en slachtoffer is van vreemde inmenging 3. een compenserende cultus van eenheid, vitaliteit en zuiverheid; 4. een op de massa steunende partij met toegewijde nationalistische militanten 5. een ongemakkelijke, maar efficiënte samenwerking met traditionele elites 6. een afstand doen van democratische vrijheden 7. het nastreven met geweld en, zonder ethische of wettelijke beperkingen, van een interne zuivering en een externe expansie. De punten 1 t/m 4 had Trump al eerder uitgedragen en toegepast. Het is eng om te zien hoe Trump nu, als voor de tweede keer gekozen president, in de eerste twee maanden van zijn bewind ook in de andere elementen van de definitie lijkt te gaan passen. Punt 5): zie zijn inlijven van Musk en andere rijke oligarchen Punt 6): zie zijn meteen gaan regeren bij presidentieel decreet, en zijn afgeven op de rechterlijke macht Punt 7): zie zijn vervolging van tegenstanders, het massaal ontslag van onwelgevallige ambtenaren, alsmede zijn voornemens om Canada en Groenland in te lijven. Al op 11 januari 2021, enkele dagen na de bestorming van het Capitool, schreef Paxton in Newsweek het artikel I've Hesitated to Call Donald Trump a Fascist. Until Now. Bij Trumps intrede in de politieke arena was er, volgens Paxton, reeds sprake van veelbetekende symboliek in het gedrag en het handelen van Trump vergeleken met Hitler. Bij voorbeeld hoe Trump à la de Führer met het vliegtuig aankomt en zijn aanhangers betovert; of hoe Trump op verkiezingsbijeenkomsten in een een-tweetje het publiek bespeelt; of hoe de Proud Boys van de Capitool-bestorming aan de SA doen denken; of hoe de MAGA-pet het begin lijkt van een uniform. In 2016 deed Paxton dat vergelijkbare vertoon nog af als oppervlakkig. Maar ook dan al zijn er tekenen aan de wand. De wijze namelijk waarop Hitler en Mussolini via de radio de bevolking bereikte, zo beheerst Trump de social media. Hij gebruikt die kanalen om de onvrede met traditionele leiders en instellingen uit te buiten en hij voedt de wijdverbreide angst voor nationaal verval en binnenlandse verdeeldheid, d.w.z. tegen links, de stad, de elite, feminisme, Black Power en LHBT-rechten. Paxton erkent evenwel ook de verschillen tussen het tijdsgewricht van Hitler en het tijdvak van Trump: bijvoorbeeld de werkloosheid in Duitsland van de jaren ’30 en de welvaart nu in de USA. Ook de zwakte van de democratische instellingen tijdens de Weimar Republiek, en de kracht daarvan (tot nog toe...) in de VS. In een bundel bijdragen over “Perspectives on Fascism and America” (onder de titel “Did it happen here?” uit 2024) laat een aantal vooraanstaande deskundigen (ook uit de jaren dertig, zoals Hannah Arendt en Raymond Aron) in korte betogen zien hoe zich het fascistisch gedachtegoed in Europese en (Latijns-)Amerikaanse landen heeft ontwikkeld, dit tot in onze dagen toe. Het was, zeggen de schrijvers, steeds een sluipende ontwikkeling, wel verhevigd in de laatste drie decennia. Men verwachtte dit niet. Wat er is gebeurd na 1945 – met onder meer het ontstaan van de VN, van de NAVO, van verdragen inzake mensenrechten en van de Europese Unie – wees daar geenszins op. Raymond Aron suggereerde al in 1944 dat ‘fascistische’ bewegingen de plaats innemen van de eerder zo dominante godsdienst, dus ‘seculiere godsdiensten’ zijn. Net zoals bij ons het einde van de Verzuiling daarvoor ruimte bood. We hebben ons allemaal daarop fors verkeken, ook de politieke wetenschap en de journalistiek. En dan is de definitie van Paxton een geweldig hulpmiddel. Om alert te blijven. Zijn boek en de bundel opstellen uit 2024 zouden verplicht leesvoer moeten worden voor het denkend deel der natie, de politieke commentatoren voorop. Dit artikel verscheen eerder in de Hofvijver (uitgave van het Montesquieu Instituut). Erik Jurgens is emeritus hoogleraar en oud-lid van Tweede en Eerste Kamer Robert Paxton: De Anatomie van het fascisme (2025), uitgeverij Prometheus. Did It Happen Here?: Perspectives on Fascism and America, onder redactie van Daniel Steinmetz-Jenkins, uitgeverij W. W. Norton & Company (in Nederland verkrijgbaar bij Athenaeum boekhandels). .
In de jaren ’80 en ’90, toen de muziekindustrie nog gedomineerd werd door traditionele distributiemodellen, en MTV de beeldbuis domineerde op het gebied van pop- en rockmuziek, wisten muziekvideo’s nog wel eens een sterk verhaal te vertellen.
Daar was toen geld voor.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
COLUMN - Soms worden filosofische vragen na vele jaren ineens praktisch. Zoiets beleven we nu met het woord begrip. Filosofen hebben baden met bloed gevuld tijdens hun discussies over de vraag wat het precies wil zeggen dat we een bepaalde tekst begrijpen, en nu wordt de mensheid ineens geconfronteerd met een apparaat waarvan je je concreet kunt afvragen wat het begrijpt. De chatbot.
Neem dit artikel dat onlangs verscheen op de taalkunde-site LingBuzz. Een groep Amerikaanse taalkundigen laat er zien dat chatbots testjes zoals de volgende uitstekend kunnen doorstaan:
Flavia en Jack ontweken Mary en Franck werd ontweken door Lucy en Flavia. Heeft Franck in deze context iemand ontweken?
Het antwoord op deze vraag is natuurlijk nee. Een jaar geleden deden chatbots het niet altijd goed. Als ik het nu aan ChatGPT vraag, antwoordt deze:
Nee.
Er staat dat Franck werd ontweken door Lucy en Flavia — hij is dus het object van het ontwijken, niet degene die iemand anders ontweek.
Zelfs de fouten die de bots maakten lijken op die van mensen. Zo zeiden ze vaker ten onrechte ja op de volgende variant van deze vraag:
Cleo kuste Alice en Alice werd gekust door Mary. Cleo en Alice werden gekust door Mary. Werd Mary in deze context gekust?
De controverse over de uitslag van het televoten bij het Eurovisie Songfestival maakt maar weer eens duidelijk dat transparantie bij verkiezingen belangrijk is. Ook dit jaar groeit de roep om meer openheid vanuit de organisatie, de European Broadcasting Union (EBU).
Een eenvoudige stap richting meer transparantie in deze verkiezing zou zijn als de EBU per land niet alleen het totale aantal stemmen deelt, maar ook het aantal unieke stemmers. Door deze twee cijfers te combineren — het totale aantal stemmen gedeeld door het aantal unieke stemmers — ontstaat er inzicht in hoe intensief er per persoon op dat land werd gestemd. Dit kan opvallende verhoudingen blootleggen: landen waar gemiddeld veel vaker per persoon op wordt gestemd kunnen zo makkelijker herkend worden.
Bovenstaande is natuurlijk sec gesproken geen stemfraude, alleen gebruik maken van de zwaktes in het systeem. Maar het geeft wél een beter beeld van de stemdynamiek per land, en maakt het voor publiek en media mogelijk om gerichter vragen te stellen bij opvallende resultaten.
Als de EBU, zoals de organisatie claimt, echt neutraal is, wil het alle politieke misbruik van de uitslag tegengaan. Dus ook de claim dat ‘het Europese volk” Israël en de oorlog in Gaza steunt als dat op basis van de uitslag niet zomaar gedaan kan worden.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
In de jaren ’60 en ’70 maakten de Walker Brothers naam als nette popgroep met zoetgevooisde liedjes als The Sun Ain’t Gonna Shine Anymore.
Het decennium daarop ging Scott Walker muzikaal meer experimenteren, en dat leverde interessant materiaal als hierboven op.
In het gevecht rond het Eurovisie Songfestival 2025 veroverde Israël misschien niet de trofee, maar wel het hart van het Europese publiek — althans, volgens de cijfers. In de finale eindigde Yuval Raphael, de Israëlische inzending, met de hoogste televoting-score: 297 punten. Dat roept vragen op. Was dit een teken dat Europa eigenlijk achter Israël staat, zoals diverse pro-Israëlische commentatoren beweerden, of een schoolvoorbeeld van goed gecoördineerde beïnvloeding?
In ieder geval is al duidelijk dat Israël als enige land enorm heeft ‘geïnvesteerd’ in de eigen afvaardiging. In alle landen die meededen — exclusief misschien Australië — waren er mediacampagnes en onder andere de ambassades riepen op tot zo veel mogelijk stemmen. Zelfs ‘de rest van de wereld’ werd getarget, met een billboard op Times Square. Het geeft aan hoe ver Israël ging om de uitslag te beïnvloeden. De keuze voor zangeres Yuval Raphael — overlevende van de terreuraanslag van Hamas in 2023 — en haar lied dat over die aanslag ging werd door velen ook als een politiek statement gezien met als doel af te leiden van de Palestijnse zaak.
Uiteindelijk is het is natuurlijk lastig definitief te zeggen in welke mate deze campagnes de doorslag gaven, en er zijn andere plausibele verklaringen die los staan van beïnvloeding. Israëls inzending was een popballad — een genre dat bij publiek doorgaans goed scoort. En sommige diaspora-gemeenschappen stemmen sowieso massaal, ongeacht campagnes. Maar toch, er zijn een flink aantal zeer onverwachte uitslagen in landen met een heel breed gedragen publieke verontwaardiging over het Israëlische geweld. En dat schuurt.
Gisteren:
De grootste demonstratie in 20 jaar: meer dan 100.000 mensen protesteren tegen het geweld in Gaza en riepen het kabinet op ook een duidelijke rode lijn te trekken en politieke, economische en militaire steun aan Israël te stoppen zolang het de toegang tot hulpgoederen blokkeert en zich schuldig maakt aan oorlogsmisdaden en structurele mensenrechtenschendingen in Gaza en de Bezette Palestijnse gebieden. In het AD en op Instagram, Sargasso huldigt die 100.000 mensen.
Vorige week:
Een petitie die oproept tot en motie van wantrouwen tegen minister Faber werd in korte tijd door meer dan 100.000 mensen ondertekend. Inmiddels (zondag 18 mei, 22:30 uur) hebben 219.587 mensen de petitie ondertekend. Nog niet getekend? U kunt dat hier doen.
De gemeenteraad van Uden is niet bezweken voor het gewelddadige protest van een, volgens de politie, “de paar honderd’ demonstranten voornamelijk van buiten Uden (‘Motorclubs, groepen voetbalsupporters en zelfs mensen uit België’, hoorde de burgemeester van de politie).
Met 22 voor en 9 tegen stemde de gemeenteraad van Uden vóór de komst van een asielzoekerscentrum voor 300 vluchtelingen.
Een inwoonster van gemeente Uden zette een petitie op vóór de komst van een asielzoekerscentrum en haalde meer dan 1000 handtekeningen op.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
Midden jaren negentig sloeg David Bowie een nieuwe weg in, geïnspireerd op de industriële technorock van de Nine Inch Nails.
De clip van ‘The Hearts Filthy Lesson’ verscheen in gekuiste versie op MTV. Deze live-versie vind ik echter mijlen beter.
QUOTE - Dubbele pet
De huidige fondsbeheerders van het gemeentefonds zijn de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de staatssecretaris van Financiën. Die tweede heeft wat betreft het gemeentefonds een dubbele pet op, namelijk ook die van schatkistbewaarder voor het rijk. En dat gaat eigenlijk niet samen, vindt de VNG. Voornamelijk omdat Financiën keer op keer de rol van schatkistbewaarder belangrijker lijkt te vinden.
Goh. Wie had dat kunnen vermoeden. Dus het Ministerie van Financiën, dat vooral tot taak heeft niet te veel geld uit te geven voor het Rijk, moet er ook op toezien dat datzelfde Rijk genoeg geld geeft aan gemeenten om hun taken uit te voeren. En ik maar denken dat het toeval was dat het Rijk gemeenten al 40 jaar op laat draaien voor bezuinigingen.
Eigenlijk ben ik er altijd vanuit gegaan dat ze Duits was, maar Lene Lovich blijkt gewoon Amerikaans te zijn. In Nederland verwierf ze bekendheid door haar rol in de muziekfilm Cha-Cha, met Herman Brood en Nina Hagen.
Sleaford Mods is een Brits postpunkduo uit Nottingham dat sinds 2007 actief is. Die haken hier muzikaal slim aan bij een nummer uit 1978, van het album Stateless.
