Aftellen en afstrepen

RECENSIE - Wat weten wij van de Middeleeuwen in de Maghreb, het hedendaagse Marokko, Algerije, Tunesië? Wie heersten er toen in Egypte, Syrië? De horizon van onze geschiedschrijving ligt eigenlijk nog steeds in de Middelandse Zee. Uit de oudheid kennen we Carthago omdat ze in Rome zeiden dat het verwoest moest worden, maar dan houdt het wel zo’n beetje op met de kennis van de geschiedenis van Noord-Afrika. Goed dus dat Mark Blaisse ons aan de hand van de filosoof, rechtsgeleerde, historicus en politiek raadgever Ibn Khaldûn (1332-1406) een kleine introductie geeft in deze wereld. Tussen de ruïnes heet zijn boek en dat verwijst naar een typering van deze tijd door Ibn Khaldûn zelf. De islamitische wereld was eind 14e eeuw in verval geraakt en een van de belangrijkste vragen die Ibn Khaldûn in zijn geschriften stelt is hoe het komt dat ‘de grote naties waarover de eens zo welvarende en dominante dynastieën heersten waren teruggebracht to minuscule staatjes die elkaar bevochten in plaats van een solide eenheid te vormen’.

Macht

Dat Ibn Khaldûn een antwoord zocht op deze vraag was op zich al een uiting van een originele geest. Tot dan toe bestond geschiedschrijving vooral uit chronologische opsommingen van elkaar afwisselende machthebbers en hun goede daden. Ibn Khaldûn was als rechtsgeleerde en adviseur in dienst van verschillende sultans en zag hoe de sultanaten van zijn tijd ten onder gingen aan een te grote weelde van de leiders, corruptie en paleisruzies. Het verval was in zijn ogen onvermijdelijk als er een tekort was aan sociale cohesie, aan een gevoel van saamhorigheid , in het Arabisch asabiyyah. En macht corrumpeert. Ibn Khaldûn’s bijdrage aan de geschiedschrijving stijgt boven zijn eigen islamitische wereld uit door de voor die tijd nieuwe, pre-sociologische analyse van macht en politiek in de samenleving. In Blaisses inleiding op zijn werk deed hij mij sterk denken aan Macchiavelli, een naam die slechts één keer helemaal aan het einde van het boek wordt genoemd. Bij alle verschillen tussen deze schrijvers, zien we bij beide pre-sociologische noties, met name in hun focus op het verschijnsel macht. Wat zijn de condities voor goed leiderschap, vraagt Ibn Khaldûn zich net als de latere Italiaanse schrijver af. Hij zocht naar patronen in de geschiedenis. In zijn cyclische geschiedschrijving beschouwt hij macht als de motor van de geschiedenis. ‘De macht is voor de beschaving wat de vorm is voor de materie’, citeert Blaisse een van zijn biografen.